Στη-Χιό της θάλασσας και της μαστίχας

Χίος ή Πιτυοῦσα (λόγω της πλούσιας πευκώδους βλάστησης), ή Ὀφιοῦσα (λόγω των πολλών φιδιών), ή Αἰθάλη/Αἰθάλεια (λόγω της ηφαιστειογενούς στόφας των πετρωμάτων της). Έτσι την ονόμαζαν οι αρχαίοι.  Το όνομα Χίος προέρχεται, κατά τη μυθολογία, από τη νύμφη Χιόνη, θυγατέρα του πρώτου οικιστή και βασιλιά της Χίου, του κρητικής καταγωγής Οινοπίωνος, που ήταν γιός του Διονύσου και της Αριάδνης. Οι Ίωνες άποικοι έφθασαν στη Χίο γύρω στο 1000 π.Χ. και έδωσαν στη νήσο την εναρκτήρια ώθηση που έμελλε να την κάνει μία από τις ισχυρότερες ναυτικές και πολιτισμικές δυνάμεις στον κόσμο. Σόι πάει το ναυτικό βασίλειο των Χιωτών. Από αρχαιοτάτων χρόνων το νησί κυριαρχούσε στα πέρατα των θαλασσών και δεν ήταν καθόλου τυχαίος ο στίχος των Ζαμπέτα/Γεράνη, στο πασίγνωστο τραγούδι του 1972 που προέτρεπε όσους σαλπάρουν, να πάρουν καπετάνιο Χιώτη.

«Δελφοί έδωκαν Χίοις προμαντείαν» διαβάζει κανείς στο μαντείο των Δελφών ακόμα και τώρα, σε επιγραφή που χάραξαν για να απαθανατίσουν την ιδιαίτερη σχέση του νησιού με το μαντείο. Οι Χιώτες απολάμβαναν ιδιαίτερη σειρά προτεραιότητας, μετά τους ντόπιους Δελφιείς, στο να παίρνουν πρώτοι χρησμό. Προμαντεία λεγόταν το δικαίωμα να συμβουλεύεσαι την Πυθία πριν από τους υπόλοιπους μαντευομενους, και αυτή η τιμή διδόταν από την πόλη των Δελφών σε άτομα ή σε πόλεις, «ως έκφραση στενών αναμεταξύ τους σχέσεων, ή ως δείγμα ευχαριστίας για συγκεκριμένες ενέργειες». Έτσι δόθηκε και στους Χιώτες η προμαντεία,  μετά την αφιέρωση ενός γιγαντιαίου βωμού στο τέμενος του Απόλλωνα. Στη Χίο έζησε και ο Όμηρος, ενώ στο νησί εφαρμόστηκε και το πρώτο δημοκρατικό καθεστώς του κόσμου, με θεμέλιο τη Μεγάλη Ρήτρα, που ήταν η βάση για τους νόμους του Σόλωνα, στη δημοκρατία της Αθήνας.

Οι Χιώτες είναι υπερήφανη φάρα. Δεν έχουν ανάγκη κανέναν! Η περηφάνια τους έγκειται στο ότι είναι γένος καπεταναίων, θαλασσοπώρων και εφοπλιστών. Οι θάλασσες του ανήκαν και τους ανήκουν ακόμη και σήμερα. Από το Γιβραλτάρ μέχρι την Αμερική κι από το Βόρειο Αιγαίο μέχρι τις θάλασσες του Ανατέλοντος Ηλίου, ο καπετάνιος Χιώτης χάραξε διαδρομές που άφησαν εποχή κα γράψαν ιστορία. Μέχρι και σόι με τον Χριστόφορο Κολόμβο βγήκαν οι Χιώτες, και συγκεκριμένα οι κάτοικοι του χωριού  Πυργί, με τα γεωμετρικά «ξυστά» μοτίβα. Αλλά ας πιάσουμε την περιήγηση από την αρχή.

Αρχοντικά και θαλασσόλυκοι

Ο τουρισμός ανθεί τόσο όσο. Καταφτάνοντας αεροπορικώς στο νησί, καταλαβαίνεις γιατί η Χίος δεν πολυενδιαφέρεται για μαζικά σούρτα-φέρτα. Το αεροδρόμιο είναι μια σταλιά, κι ας υποδέχεται χιλιάδες κόσμου από Αμερική, Ευρώπη και Ασία κάθε καλοκαίρι. Ο πύργος ελέγχου μοιάζει με κατασκευή Lego. Σαν παιχνίδι παιδικό, τόσο κούτσικο. Στο δρόμο προς την πόλη της Χίου, τα αρχοντικά διαδέχονται το ένα το άλλο και μαζί τους ζωντανεύουν μνήμες ανδρών και γυναικών επιφανών. Το σπίτι που έζησε ο Γεώργιος Παπανδρέου, Διοικητής Αιγαίου με έδρα τη Χίο, με τη Σοφία Μινέικο, στο οποίο γεννήθηκε ο Ανδρέας. Το σπίτι του Γιώργου Σουρή. Τα αρχοντικά των εφοπλιστών. Κάθε γωνιά της πόλης, εξιστορεί και το δικό της αφήγημα που σχεδόν πάντα περιλαμβάνει πάθη, πόθους, λάμψη αλλά και θλίψη, ντόπιων αλλά και μετοίκων, ευπατρίδων και ευεργετών. Το κάθε παλατάκι κρύβει μέσα του συμπυκνωμένες σελίδες ολόκληρες της νεότερης ελληνικής ιστορίας. Τα χωρέμικα ή το Κτήμα Χωρέμη, η μεγάλη έκταση στην καρδιά της Χώρας, έχει τη δική του ιστορία συνυφασμένη άρρηκτα με αυτήν του νησιού. Οι πρώτοι ιδιοκτήτες του υπήρξαν οι Γενοβάτες Μπαλσερίνι, στη συνεχεία το απέκτησαν οι Χίοι Φαναριώτες Μαυροκορδάτοι, οι οποίοι το αφιέρωσαν στον Πανάγιο Τάφο, από όπου πέρασε στην ιδιοκτησία της οικογενείας Χωρέμη.  Στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου η οικογένεια διατηρούσε σημαντικότατο εμπορικό Οίκο, των Χωρέμη – Μπενάκη, όπου δραστηριοποιούνταν πολλά μέλη της. Η Βιργινία Χωρέμη και ο Εμμανουήλ Μπενάκης είχαν έξι παιδιά, ανάμεσά τους τη γνωστή τοις πάσοι Πηνελόπη Δέλτα. Το Ναυτικό Μουσείο Χίου στεγάζεται στην οικογενειακή οικία του Νικολάου Λώ, του ευεργέτη από το Βροντάδο (Ομηρούπολη) που πέρα από τα ναυτιλιακά, έμεινε στις καρδιές των Χιωτών ως ο κύριος Νίκος της κονωνικής προσφοράς, έχοντας στο ενεργητικό του εμβληματικότατες δωρεές και υποδομές στο νησί, όπως ο «Όρμος Λω» και το γήπεδο ποδοσφαίρου στο μοναδικό Πυργί. Νότια της Χώρας, βρίσκεις τα αρχοντικά του Κάμπου, με πρώτο και φανταχτερότερο το μεσαιωνικό Αργέντικον. Κάθε στροφή και βίλλα, κάθε γωνιά και παλατάκι που χτίστηκε παλιά και ανακαινίστηκε πρόσφατα με χρήματα των καραβοκύρηδων που γίναν ιντερνάσιοναλ μπρούκληδες και θαλασσόλυκοι περιοπής. Οι Ροδοκανάκηδες, το γένος Λιβανού, οι Πατέρες αλλά και ο Τζων Αγγελικούσης, ο πιο ισχυρός από τους Έλληνες μεγαλοπλοιοκτήτες και μάλιστα ο μεγαλύτερος ιδιώτης εφοπλιστής στον πλανήτη. Οι Ροδοκανάκηδες επίσης σημάδεψαν με το έργο τους τον ναυτιλιακό χώρο και το όνομα τους φιγουράρει σε κεντρική λεωφόρο της Μασσαλίας.

«Οι Τούρκοι μπορεί να μπαίναν στο Αιγαίο, την Χίο δεν θα την επείραζαν ούτε από μακριά». Αυτή είναι η αίσθηση που αποκομίζει κανείς στο νησί, μιλώντας με τους Χιώτες. Είναι προτεκτοράτο της μεγάλης εφοπλιστικής οικογένειας που αρμένισε στα πέρατα της γης και άφησε την σφραγίδα των δωρεών της σε πάμπολλες χώρες και πρωτεύουσες Δύσης και Ανατολής. Η ισχύς τους ειναι τέτοια που κρατάει το νησί σε μια πλασματική αυτάρκεια κι έτσι βασίζεται λιγότερο από όλα τα άλλα στον τουρισμό για να επιβιώσει ή να ευημερήσει.  Αν δεν ήταν η Σοράγια, τότε, και η τουριστική οκνηρία των ντόπιων τότε και τώρα, την θέση της Μυκόνου θα μπορούσε κάλλιστα να έχει καταλάβει η Χίος, στο πάνθεον των νήσων που έλκουν γκραντ ονόματα του διεθνούς τζετ-σετ.

Βόρειοι και Νότιοι  / Κάστρα και Πειρατές

Άλλο τα βορειόχωρα κι άλλο τα νοτιόχωρα. Θα σου το πουν και οι ίδιοι οι Χιώτες, άλλοι με περηφάνια κι άλλοι με περιφρόνηση ή κρυφή ζήλεια. Καταρχήν η βλάστηση κάνει τη διαφορά οπτικά πεντακάθαρη. Στα νότια είναι καταπράσινα τα βουνά, εκεί όπου σκάνε μύτη και τα μαστιχοφόρα Σχινάκια. Στα βόρεια τα βουνά είναι πιο γυμνά. Στα βόρεια βρίσκεις και τα θρυλικά Καρδάμυλα. Είναι η πατρίδα πολλών Χιωτών εφοπλιστών. Εκεί οι ντόπιοι «δε μιλιούνται». Δεν θέλουν πολλά πολλά με τους τουρίστες. Το εφοπλιστικό dna είναι τέτοιο που δεν ανέχεται μαζικό τουρισμό, γιατι δεν τον έχουν ανάγκη. Τα Καρδάμυλα βρίσκονται κτισμένα στην ίδια θέση με την αρχαία πόλη Καρδαμύλη, έχουν μεγάλη ναυτική ιστορία και στο χώριο υπάρχει και ναυτικό μουσείο. Τα παλαιά Καρδάμυλα περιγράφονται από τον Θουκιδίδη. Στα βόρεια βρίσκεις και την αμφιθεατρική  Βολισσό, το βουνίσιο κεφαλοχώρι με το βυζαντινό κάστρο που ‘χε έξι κυκλικούς πύργους, όταν μεσουρανούσε. Βόλισσος λεγότανε στα χρόνια του Ομήρου, ή Βολίσκος, και είναι ο τόπος που έζησε ο ποιητής της Ιλιάδας και της Οδύσσειας, σύμφωνα με την παράδοση. Ο ομώνυμος όρμος υπήρξε επί Βυζαντινής Αυτοκρατορίας θέατρο πολεμικών επιχειρήσεων κατά των πειρατών. Η πέτρα κυριαρχεί στο τοπίο του χωριού, και το παλιό συναντά το καινούριο, το φρέσκο και το πεντανόστιμο, στη βεράντα που βόσκει αδέσμευτα το καταπληκτικό «Μαύρο Πρόβατο».

Θεάρεστο νησί η Χίος. Την προστατεύει η μαρτυρική Αγιά Μαρκέλλα (που γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Βολισσό) και ο πρωτομάρτυρας Άγιος Ισίδωρος. Το μοναστήρι της Αγιά Μαρκέλλας βρίσκεται πολύ κοντά στη Βολισσό και αξίζει να περπατήσει κανείς μέχρι το άκρο, σύριζα στα βράχια, όπου λέγεται πως μαρτύρησε η αγία, όταν ο ειδωλολάτρης και σαρκολάτρης πατέρας της, της έκοψε τους μαστούς και το κεφάλι, γιατί δεν υποτάχθηκε στις πονηρές ορέξεις του. Το νερό που αναβλύζει κάτω από τον μαρτυρικό βράχο, κάθε ανήμερα της γιορτής της Παρθενομάρτυρος, ζεσταίνεται και κάνει θαύματα. Το τάμα θέλει κάθε 22 του Ιούλη, πιστοί και προσκυνητές να ξεκινούν με τα πόδια από την Χώρα και να φτάνουν στο μοναστήρι μετά από 42 χιλιόμετρα πεζοπορία. «Σε πανηγύρι και γιορτή απ’ την Αγιά Μαρκέλλα, σ’ αγόρασα χρυστή κλωστή και κόκκινη κορδέλα» έγραψε ο Μάνος Ελευθερίου και τραγούδησε ο Δημήτρης Μητροπάνος.

Κατεβαίνοντας λιγάκι νοτιότερα, στην κεντρική Χίο, κείται ο Ανάβατος, όνομα και πράγμα. Βέρτιγκο σε πιάνει μέχρι να σκαρφαλώσεις τα όρη, τα άγρια βουνά. Ιλιγγιώδεις οι δύσβατες στροφές μέχρι να φτάσεις στο μεσαιωνικό οικισμό, ιλιγγιώδης και η θέα. Μόνιμος κάτοικος ένας, ή μάλλον μία, η γλυκήτατη γιαγιά με καταγωγή από Πειραιά, που φυλάει το κάστρο ολημερίς κι οληνυχτίς από τους πειρατές και λοιπούς πλιατσικοκλέφτες. «Πώς βρέθηκες εδώ από τον Πειραιά γιαγιά;», την ρωτήσαμε με τον Χιώτη φίλο και τύποις ξεναγό/οδηγό μου στο νησί. «Έχω φλεβίτσα χιώτικη» μας απάντησε λακωνικά και δέχτηκε με χαρά να φωτογραφηθεί, παρέα με τις γάτες της.

Στα νότια, αλλάζει το σκηνικό, μέσα και έξω. Βέβαια, μεσαιωνικά κάστρα και πολιορκητές θα βρει κανείς και εδώ. Τα Μεστά, ο παραδοσιακός οικισμός που κτίστηκε στα βυζαντινά χρόνια και κατοικείται τώρα από 330 γενναίους και αξιαγάπητους Χιώτες, είναι ένα μικρό θαύμα αρχιτεκτονικής και… αμυντικής τέχνης. Το πενταγωνικό και κλειστό τετράπλευρό του σχήμα, τα δαιδαλώδη σκεπαστά δρομάκια, το πυκνό σύστημα δόμησης και οι σκεπές που ενώνονται για να μπορεί κανείς να πηδά από τη μία στην επόμενη, μαρτυρούν την ανάγκη των πρώτων κατοίκων να προστατευθούν από τους πειρατές και δίνουν στο μεσαιωνικό χωριό το προσωνύμιο «Μονεμβασιά του Βόρειου Αιγαίου».  

Λιγάκι νοτιότερα κι από τα Μεστά, οι στροφές του δρόμου μας έβγαλαν στο Πυργί. Αρχιτεκτονικό διαμαντάκι και αυτό το χωριό, διατηρεί και εσωτερικά τη μεσαιωνική του όψη μέχρι σήμερα. Οι δρόμοι είναι γραφικότατοι, τα σπίτια συνδέονται με τα απέναντι με αψίδες, τις λεγόμενες δοξαράδες, ενώ κατά την αρχαιότητα αρκετά σπίτια είχαν πυραμοειδή στέγη. Γύρω από την πλατεία του χωριού τα σπίτια έχουν εξωτερικά ασβεστώδες επίχρισμα, με γραμμικά εγχάρακτα σχέδια, τα οποία, κατ΄ άλλους είναι ανατολίτικης τεχνοτροπίας, και κατ΄ άλλους Ιταλικής προελεύσης. Το επίχρισμα με τα χαρακτηριστικά γεωμετρικά σχέδια λέγεται στη γλώσσα του χωριού «ξυστά». Είναι τόσο μοναδική στο νησί αυτή η τεχνοτροπία, που σε κάνει να αναρωτιέσαι μήπως τελικά πρόκειται για άλλη φάρα, για άλλη φυλή και κουλτούρα από την υπόλοιπη Χίο. Από παλιά υπάρχει στο νησί η διάδοση ότι οι Πυργούσοι διαφέρουν φυλετικά από όλους τους άλλους Χιώτες. Η φήμη αυτή ίσως οφείλεται στη μεγάλη διαφορά που είχαν οι Πυργούσοι από τους υπόλοιπους Χιώτες στα ήθη και έθιμα, τη νοοτροπία, το χαρακτήρα, την ενδυμασία και τη γλώσσα. Ένας διαδεδομένος θρύλος θέλει τους Πυργούσους να είναι απόγονοι μιας δωρικής αποικίας, που ποτέ δεν έγινε δυνατή η πλήρης αφομοίωσή της από τον ιωνικό λαό της Χίου.Το Μαστιχοχώρι αυτό είχε και άφτερ άουερ πριν λίγα χρόνια, το μόνο στο νησί. Στο Πυργί «εδράζεται» και μία ακόμη παγκόσμια φυσιογνωμία. Σύμφωνα με ορισμένους ερευνητές, ο Χριστόφορος Κολόμβος ήταν γόνος ενετικής φαμίλιας από το Πυργί – σύμφωνα με άλλους επισκέφθηκε τη Χίο πριν βάλει πλώρη για να ανακαλύψει την Αμερική. Όπως και να ‘χει, ο Κολόμβος έζησε στη Χίο και συγκεκριμένα στο Πυργί, όπου διατηρείται ακόμα το σπίτι του με το οικόσημο και το όνομα του.

(Παραλίες) Σαν τη Χίο δεν έχει…

Οι παραλίες της Χίου είναι πανέμορφες, η πρόσβαση σε αυτές όμως κρύβει, συχνά, μια μικρή βραχώδη περιπέτεια.  Σε κάθε στροφή του δρόμου, η περιδίνηση είναι αναπόφευκτη και τα εκκλησάκια στην άκρη της ασφάλτου σηματοδοτούν όσους δεν πρόσεξαν, έπαιξαν κι έχασαν με το όρος Αίπος και τις απόκριμνες φούρλες του. Το τοπίο και ο δρόμος προς τις άγριες παραλίες θυμίζει αρκετά δεύτερο πόδι Χαλκιδικής, σε όλα του. Οι μέλισσες, το πεύκο που μπαίνει ως και την άμμο, το βοτσαλάκι, ο βράχος, το κρίταμο, τα πράσινα νερά… Σε όλα τους θυμίζουν Χαλκιδική, εκτός από τα νερά που είναι κρύσταλλο, στη θερμοκρασία, όχι μόνο στην ευκρίνεια, μπούζι το κοινώς λεγόμενο. Νησί γαρ, ενώ στην Χαλκιδική βρίσκεις ζεστά νερά παντού. Τα Μαύρα Βόλια ή Μαύρος Γυαλός, όπως αρέσκονται να λένε την παραλία οι ντόπιοι, βρίσκονται μόνο επτά χιλιόμετρα από το Πυργί. Τα μεγάλα μαύρα βότσαλα της προέκυψαν μετά από ηφαιστειακή έκρηξη κατά την Προϊστορική Εποχή. Στην περιοχή υπάρχουν δυο παραλίες. Η πρώτη είναι τα Μαύρα Βόλια και η δεύτερη το Φώκι. Εδώ στο Φώκι μαζέψαμε και κρίταμο, χιώτικο. Άλλες παραλίες που κολυμπήσαμε και αξίζει να τις δει κανείς είναι ο απέραντος Μάναγρος με τα σπάνια κρινάκια της άμμου, η Ελίντα με τις μέλισσες και τις πεταλούδες, οι Γλάροι κοντά στη Χώρα και η Αποθήκα με το διεθνές κοινό και την απίστευτη θέα. Και από παραλίες που δεν πήγαμε, γιατί είναι και πάμπολλες, συστήνουν οι ντόπιοι τα Βρουλίδια, το Τηγάνι, το Λιθί, τα Λευκάθια, το Τραχηλί, τον Άγιο Ισίδωρο και την Κώμη.

Το μαστιχόδεντρο που κανείς δεν μπόρεσε να μεταφυτεύσει

Πλούσια τα ελέη της φύσης στην μυροβόλο Χίο. Τόσο πλούσια που είναι ζηλευτά στα πέρατα της γης. Πλούσια και … παγκοσμίως μονοπωλιακά. Τα Μαστιχοχώρια, που βρίσκονται μόνο στη νότια Χίο, χρονολογούνται από τη βυζαντινή περίοδο. Στα χρόνια της Ενετοκρατίας συστηματοποιείται η καλλιέργεια της μαστίχας ως μονοπωλιακό προϊόν. Οι οικισμοί οργανώνονται από τους Γενουάτες με κύριο μέλημα την προστασία τους από κάθε είδους εισβολείς των μεσαιωνικών χρόνων. Πιό ακριβό κι από το ελαιόλαδο ήταν το μαστίχι. Η μοναδικότητά του έγκειται στο γεγονός ότι, παρόλο που ο Σχίνος ως είδος φύεται σε όλη τη Μεσόγειο, το αποκλειστικό μέρος στον κόσμο όπου το Σχινάκι «δακρύζει» είναι τα Μαστιχοχώρια της νότιας Χίου. Ιάπωνες ειδικοί προσπαθούν πολλά χρόνια να το μεταφυτεύσουν και δεν τα καταφέρνουν. Χιώτες από τα βορειόχωρα επιχείρησαν να βάλουν κι αυτοί μαστιχόδεντρα και, ενώ βγήκαν, δεν δάκρυσαν. Ακόμα και στα νοτιόχωρα, που έβαλαν οι κάτοικοι νέα Σχινάκια για να αντικαταστήσουν αυτά που κάηκαν, οι θαυματουργοί θάμνοι κάνουν είκοσι χρόνια για να δακρύσουν και να παράξουν την εκλεκτή αυτή πρώτη ύλη, για την οποία ανακαλύπτονται συνεχώς νέες θεραπευτικές ιδιότητες. Τα «δέντρα που πληγώναμε» είναι αστείρευτη πηγή πλούτου και μυθολογίας, άπιαστα όνειρα, μικροσκοπικά θεριά γιομάτα ιστορία και πόνο.

Το Τολύπιον που ανθίζει μία φορά το χρόνο

Εκτός όμως από τη μοναδικότητα της μαστίχας, η Χίος έχει και ένα ακόμη φυτό για το οποίο μπορεί να καυχιέται και να διεκδικεί την πατρότητά του. Ολλανδοί πειρατές έφτασαν στο νησί στις αρχές του 16ου αιώνα και έκλεψαν κάτι που έμελλε να γίνει το σύμβολο της ολλανδικής υπαίθρου, και το νούμερο ένα εξαγώγιμο προϊόν των Κάτω Χωρών. Τολύπιον το λέγαν οι αρχαίοι, Λαλάδες το ονομάζουν οι Χιώτες. Το  όνομα Λαλάδες προέρχεται από το «lale», την περσική ονομασία της τουλίπας που πέρασε με τα χρόνια  στη χιακή διάλεκτο.  Το όνομα Τολύπιον ίσως να παραπέμπει στο σχήμα του λουλουδιού που είναι σαν καπέλο. Ο οδηγός μου στο νησί, που τα ΄χει ζήσει όλα αυτά ως παιδάκι μέσα από διηγήσεις των γιαγιάδων του και δικές του εμπειρίες, μου είπε πως η Χιώτικη τουλίπα ανθίζει μία συγκεκριμένη περίοδο, σε συγκεκριμένη περιοχή και το άνθος της μένει ανοιχτό μόνο για μία μέρα.

Στων Ψαρών την ολόμαυρη ράχη

Χάνει όποιος έρθει στη Χίο και δεν κάνει τον κόπο να πηδήξει και απέναντι στο ξακουστό νησάκι των Ψαρών. Μικρό αλλά θαυματουργό! Σήκωσε στην ράχη του μία μίνι ναυτική αυτοκρατορία και δεν δίστασε να της βάλει μπουρλότο, όταν φάνηκε πως θα έπεφτε στα χέρια του Τούρκου κατακτητή. «Κι αν δεν έχωμεν έθνος, θα κάνωμεν» είπε και ελάλησε βροντερά ο μπουρλοτιέρης Κανάρης. Μία φράση που αντηχεί ακόμα στα αυτιά του κάθε Έλληνα που, αφού έφτιαξε κακήν κακώς έθνος, εδώ και 200 χρόνια γυρεύει να φτιάξει και κράτος. Εις μάτην. Η ολόμαυρη ράχη φαντάζει σκούρη από το «ολοκαύτωμα» και φαίνεται από το πλοίο ακόμα, μαύρη, άραχνη και μοιραία , όπως φαινόταν και τα μαύρα πανιά του πλοίου του Θησέα που μπέρδεψαν τον άμοιρο Αιγέα και τον θαλασσόπνιξαν. Το νησί θα λεγε κανείς πως «υπολειτουργεί» και όχι λόγω covid. Από μόνο του. Έχει μία ραστώνη διάχυτη στον αέρα και στο όλο κλίμα. «Ό,τι φάτε από ψάρι ή αστακό, είναι κατεψυγμένο. Οι Ψαριανοί είναι ακαμάτηδες. Ψαρεύουν μόνο μία σεζόν, τον χειμώνα και τα ρίχνουν όλα στην κατάψυξη, να τα χουν έτοιμα για το καλοκαίρι», μας είπε ένας Χιώτης φωτογράφος, εν πλω για τα Ψαρά. Ο ένας δεν θέλει να ακούσει για τον άλλο, Χιώτες και Ψαριανοί.  Η αστακομακαρονάδα πάντως ήταν νοστιμότατη, οι άνθρωποι του νησιού εξυπηρετικότατοι, όταν δεν είναι τεμπελοαρπακτικά, και από παραλίες έχει μπόλικες, με αποκορύφωμα την σεληνιακού ύφους Λαζαρέτα. Άλλος κόσμος!

Ευχαριστώ την κυρία Εύχαρη, τον Γιώργο, τη Δέσποινα και όλους όσους έκαναν τη διαμονή μας στο νησί ανεπανάληπτη. Ιδιαίτερα ευχαριστώ, ξανά, την κυρία Εύχαρη, μια σύγχρονη «Μπουμπουλίνα» που μεγάλωσε δυο παιδιά μόνη της, όταν ο σύζυγος, καπεταναίος άξιος και κοσμογυρισμένος, «χάθηκε» στα ανοιχτά του Τριγώνου των Βερμούδων – και που τα τελευταία χρόνια νοικιάζει το ακριβώς από κάτω διαμέρισμα που της ανήκει, σε μια οικογένεια Αλβανών, χωρίς να κάνει ποτέ δεύτερες σκέψεις.