«Ο ποιητής με την κάμερα» – Ένας αιώνας Μπέργκμαν

Οι εικόνες που δημιουργούσε στις ταινίες του έχουν αφήσει τη σφραγίδα τους στους φίλους της έβδομης τέχνης και ο τρόπος με τον οποίο έγραψε εκ νέου την κινηματογραφική γλώσσα επηρέασε πολλούς δημιουργούς.

Στο ντοκιμαντέρ «Μπέργκμαν: Ένας Αιώνας» η σκηνοθέτης Μαργκαρέτε φον Τρότα, που οι κριτικοί θεωρούν ότι στα έργα της υπάρχει μια πνευματική θεματολογική συγγένεια με τον μεγάλο σκηνοθέτη, ρίχνει μια ερευνητική ματιά στη ζωή και το έργο του σπουδαίου εικονοπλάστη που αναμείγνυε πάντα περίτεχνα τις ταινίες του με στοιχεία της προσωπικής του ζωής. Με τη βοήθεια των στενότερων συνεργατών του, καθώς και κινηματογραφιστών, η Μαργκαρέτε φον Τρότα προσπαθεί να αποτυπώσει τα βασικά μοτίβα και θέματα που διαπερνούν το έργο του Μπέργκμαν και τον τρόπο με τον οποίο έχει επηρεάσει το έργο σύγχρονων δημιουργών.

Μια ταινία που θα απολαύσουν τόσο οι φίλοι των ταινιών του Μπέργκμαν όσο και εκείνοι που αγαπούν τον κινηματογράφο, καθώς θα μάθουν πολλά για εκείνον και το έργο του.

Γιατί αποφάσισα να γυρίσω το πρώτο μου ντοκιμαντέρ, έπειτα από 24 ταινίες;

Ακόμα και εγώ η ίδια, σταδιακά, άρχισα να ανακαλύπτω τους λόγους: Οι ταινίες του Μπέργκμαν, τις οποίες είχα ανακαλύψει ως νεαρή φοιτήτρια στο Παρίσι, έπαιξαν τεράστιο ρόλο στην καριέρα μου. Μπορεί, μάλιστα, να είναι αυτές ο λόγος που μου γεννήθηκε η επιθυμία να γυρίσω δικές μου ταινίες. Έτσι αποφάσισα να ξεκινήσω αυτό το προσωπικό ταξίδι.

Θυμάμαι τον Μπέργκμαν να φτάνει στο Μόναχο το 1976/1977, πριν από 40 και βάλε χρόνια, την στιγμή που ετοιμαζόμουν να γυρίσω την πρώτη μου ταινία. Γνώρισα τον ίδιο τον Δάσκαλο, για πρώτη φορά, σε αυτή την πολύ σημαντική στιγμή της καριέρας μου.

Όταν τον συνάντησα ξανά, πολύ αργότερα, ως μέλος της Επιτροπής για την Ευρωπαϊκή Ακαδημία Κινηματογράφου (ήταν το 1990 και με είχε ο ίδιος, προσωπικά, επιλέξει ως μέλος της Επιτροπής όπως και τους υπόλοιπους) μου είπε πως είχε δει την ταινία μου «Marianne and Juliane» πολλές φορές και πως κάθε φορά έβρισκε και κάτι νέο. Μου είπε πως ήταν δυστυχισμένος και απογοητευμένος εκείνη την περίοδο και πως η ταινία μου του έδωσε κουράγιο. Αρχικά θεώρησα πως μου έκανε μια φιλοφρόνηση για να με ενθαρρύνει ως δημιουργό, αλλά δύο χρόνια αργότερα, όταν το Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Γκέτεμποργκ τού ζήτησε μια λίστα με τις αγαπημένες του ταινίες η δική μου ήταν μία από τις έντεκα που επέλεξε. Ήμουν η νεότερη και μόνη γυναίκα σκηνοθέτης της λίστας.

Όπως είναι φυσικό, αναρωτήθηκα τι ήταν αυτό που είχε συγκινήσει τόσο τον Μπέργκμαν στην ταινία του ώστε να την βάλει στη λίστα του. Τώρα, μετά από πολύ προβληματισμό, συνειδητοποίησα πολλά θέματα που λογικά συγκίνησαν τον Μπέργκμαν: το πόσο υπέφεραν τα παιδιά στην αυστηρή προτεσταντική οικογένεια (η αυστηρότητα ως μέσο διαπαιδαγώγησης υπάρχει στην ταινία του «Fanny and Alexander»), το ότι ο πατέρας ήταν κληρικός (όπως ο δικός του), οι διαφορετικές αδερφές. Ακόμα και μεμονωμένες σκηνές: ο πατέρας που κάνει κήρυγμα από τον άμβωνα στον εφιάλτη μιας από τις αδερφές (υπάρχει φωτογραφία του πατέρα του Μπέργκμαν στον άμβωνα εκκλησίας στη Στοκχόλμη που μοιάζει καταπληκτικά), η σκηνή πριν από το ανοιχτό φέρετρο (ο Μπέργκμαν είχε κάποτε κλειδωθεί ένα ολόκληρο βράδυ μέσα σε ένα νεκροτομείο), το σταδιακό fading στα πρόσωπα των αδερφών όπως στην ταινία «Persona», η εικόνα της σταύρωσης, που μοιάζει πολύ σε μια ανάλογη μέσα στην εκκλησία της Στοκχόλμης που προανέφερα.

Τέτοιου είδους ανακαλύψεις ελπίζω να κάνω και σε άλλες ταινίες της λίστας του. Στη διάρκεια του ντοκιμαντέρ, θα αποκωδικοποιήσουμε τις υπόλοιπες ταινίες που βρίσκονται στη λίστα του Μπέργκμαν, με βάση τα δικά μας ευρήματα και συζητώντας και με άλλους. Θα προσπαθήσω να εντοπίσω τις υπόλοιπες ταινίες που ανέφερε (μεταξύ αυτών έργα των Σιόμπεργκ, Κουροσάβα, Φελίνι, Τσάπλιν, Ντάιερ, Ουάιλντερ…) και να εντοπίσω τι άλλο τον συγκίνησε και τον ενέπνευσε στις ταινίες αυτές. Στο ντοκιμαντέρ χρησιμοποιώ αποσπάσματα ταινιών μου («Marianne and Juliane», «Love and Fear», «Sisters, or the Balance of Happiness», «Vision»)για να καταδείξω πόσο πολύ με επηρέασε.

Ένα βασικό στοιχείο που επανέρχεται συνέχεια του Μπέργκμαν είναι το γεγονός ότι οι γυναίκες έχουν τον πρωταγωνιστικό ρόλο, γι’ αυτό και θεωρείται Ο σκηνοθέτης των γυναικών. Θα δώσω ιδιαίτερη προσοχή στους πολλούς γυναικείους χαρακτήρες του έργου του καθώς πάντα επέλεγε τις ομορφότερες και τις καλύτερες γυναίκες ηθοποιούς της Σουηδίας: Εύα Ντάλμπεκ, Χάριετ Άντερσον, Μπίμπι Άντερσον, Ίνγκριντ Τούλιν, Γκούνελ Λίντμπλομ, Λιβ Ούλμαν και Λένα Όλιν. Μίλησα με την Γκούνελ Λίντμπλομ και την Λιβ Ούλμαν όχι μόνο για τη συνεργασία τους με τον Μπέργκμαν, αλλά και για τη δική τους σκηνοθετική πορεία, καθώς ο Μπέργκμαν τις ενθάρρυνε και τις βοήθησε πολύ να κάνουν δικές τους ταινίες. Όπως μου εκμυστηρεύτηκε η Γκούνελ Λίντμπλομ «Ήταν ένας από τους ελάχιστους άνδρες σκηνοθέτες που ενδιαφερόταν ειλικρινά για το τι συμβαίνει στους γυναικείους χαρακτήρες».

Ο Μπέργκμαν πάντα παρατηρούσε σε βάθος τις γυναίκες και με βάση τις παραμέτρους του τεστ Μπέχντελ (υπάρχουν τουλάχιστον δύο γυναικείοι χαρακτήρες; Αυτές οι γυναίκες έχουν κοινές σκηνές και αν ναι, μιλάνε για κάτι άλλο πέρα από άνδρες;) ο Μπέργκμαν θα αρίστευε στο εν λόγω τεστ πολλές δεκαετίες πριν…