Ο Κοτζιάς,ο Βασιλάκης και η ποινικοποίηση της γνώμης

Του Κώστα Βαξεβάνη

Ο διευθυντής της Athens Review of Books, δημοσιογράφος Μανώλης Βασιλάκης, υποχρεώθηκε από αστικό δικαστήριο σε δεύτερο βαθμό να καταβάλει χρηματική αποζημίωση στο Νίκο Κοτζιά, μετά από αγωγή του Υπουργού στο δημοσιογράφο. Ο Μανώλης Βασιλάκης σε άρθρο του είχε ασκήσει έντονη κριτική στο Νίκο Κοτζιά για το κομμουνιστικό του παρελθόν και τον αποκάλεσε γκαουλάιτερ του σταλινισμού επειδή υπερασπίστηκε τα καθεστώτα Χόνεκερ και Γιαρουζέλσκι.

Ας ξεκαθαρίσω μερικά πράγματα πριν κρίνω αυτό το περιστατικό. Με το Νίκο Βασιλάκη διαφωνώ σε πάρα πολλά πράγματα πολιτικά και ιδεολογικά. Για να είμαι ακριβής, σε περισσότερα πράγματα συμφωνώ πολιτικά με το Νίκο Κοτζιά παρά με το Μανώλη Βασιλάκη. Αλλά για να μπορέσεις να έχεις πολιτική άποψη, είτε αυτή είναι σαν του Κοτζιά είτε σαν του Βασιλάκη, για να λειτουργεί δηλαδή η Δημοκρατία, πρέπει να υπάρχει ελευθερία της γνώμης.

Διαφωνώ και με την κρίση του Βασιλάκη για το Νίκο Κοτζιά. Ο Νίκος υπήρξε ένας αγωνιστής της Δημοκρατίας, που δεν συνδέεται με την στήριξη του υπαρκτού σοσιαλισμού μόνο, αλλά με μεγάλους αγώνες για τη Δημοκρατία (ο Νίκος ήταν από τους πρωταγωνιστές των κινητοποιήσεων στη Λάρκο και το καθεστώς δουλείας του Μποδοσάκη τη δεκαετία του 70). Επίσης η πίστη του Νίκου στα καθεστώτα της Ανατολικής Ευρώπης δεν ήταν η ευθυγράμμιση με τους σταλινικούς του Υπαρκτού αλλά η πεποίθηση πως χρειάζεται και μπορεί να υπάρξει κοινωνική Δικαιοσύνη. Αυτή όμως είναι μια δική μου αξιολογική κρίση, διαφορετική από την αξιολογική κρίση του συναδέλφου μου Μανώλη. Αυτό ακριβώς είναι το μεγαλείο της ελεύθερης δημοσιογραφίας

Στη χώρα αυτή είχαμε κατακτήσει μέχρι πριν μερικά χρόνια, οι δημοσιογράφοι να μπορούν να εκφράσουν αυτή τους την αξιολογική κρίση, όχι γιατί έχουν σκοπό να θίξουν ανθρώπους αλλά γιατί έτσι εκπληρώνουν στον ελεγκτικό τους ρόλο στην κοινωνία. Με αυτή ακριβώς τη λογική ο Νίκος Κοτζιάς αρθρογραφούσε στο παρελθόν στο Ριζοσπάστη και αποκαλούσε το Μποδοσάκη δουλοκρατικό καθεστώς και την ελληνική δημοκρατία που του πρόσφερε τα πάντα, υποκριτική και δημοκρατία των πλουσίων. Και ευτυχώς που γινόταν έτσι.

Ο Νίκος Κοτζιάς έκανε αγωγή στο Μανώλη Βασιλάκη για όσα έγραψε. Αυτό είναι το πρώτο λάθος. Κανένας πολιτικός, δημόσιο πρόσωπο, πόσο μάλλον υπουργός δεν πρέπει να καταφεύγει στα δικαστήρια για τον τρόπο που τον αξιολογούν οι δημοσιογράφοι. Πρώτα γιατί έχουν εξουσία και δύναμη η οποία εκθέτει τους ίδιους αλλά και τους δικαστές δημιουργώντας εκ των προτέρων σκιές για το κατά πόσο μπορεί να υπάρξει δίκαιη δίκη με δικαστές που εξαρτώνται εκ των πραγμάτων από τους ισχυρούς. Μην ακούσω εδώ καμιά σαχλαμάρα περί ανεξάρτητης Δικαιοσύνης γιατί η Δικαιοσύνη ακόμη και αν είναι ανεξάρτητη δεν είναι απαραίτητα και οι δικαστές. Άρα λόγοι αξιοπρέπειας, λεπτότητας και υπερηφάνειας  πρέπει να κρατούν τον υπουργό μακριά από τα δικαστήρια, πόσο μάλλον όταν αυτός απολαμβάνει ασυλίες. Η μάχη είναι από κάθε άποψη άνιση και άδικη.

Δεύτερο: ο πολιτικός, το δημόσιο πρόσωπο έχει εισέλθει εθελοντικά στη δημόσια σφαίρα. Τμήμα αυτής της δημόσιας λειτουργίας είναι ότι ελέγχεται και δέχεται κριτική και μάλιστα οφείλει να απαντά προκειμένου να προάγεται η αλήθεια, η πολιτική και η Δημοκρατία.

Το τρίτο αφορά τη νομική ουσία. Σύμφωνα με το άρθρο 10 της Ευρωπαικής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και τη νομολογία που έχει παραχθεί από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, οι δημοσιογράφοι είναι τα «μαντρόσκυλα της κοινωνίας». Όπως χαρακτηριστικά έχουν καταγράψει τα δικαστήρια, ο δημοσιογράφος έχει υποχρέωση να ασκεί κριτική σε δημόσια πρόσωπα , πολλές φορές μάλιστα και άδικη αλλά και υπερβολική για να προστατεύσει την κοινωνία. Συνεπώς ο ρόλος του δημοσιογράφου από μόνος του αναιρεί το δόλο που είναι προϋπόθεση ώστε να καταδικαστεί. Δεν πρόκειται για δόλο αλλά για λειτουργία ελέγχου που οφείλει να έχει (το αν την έχει στην Ελλάδα είναι ένα άλλο θέμα). Αυτός είναι ο λόγος που η συκοφαντική δυσφήμηση δεν είναι ποινικό αδίκημα σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες αλλά και ο λόγος που η Ελλάδα έχει καταδικαστεί από το Ευρωπαϊκό δικαστήριο για ποινές που έχει επιβάλλει. Ο ίδιος ο Μανώλης Βασιλάκης, όντας καταδικασμένος δύο ακόμη φορές για άλλες υποθέσεις, έχει δικαιωθεί από το Δικαστήριο του Στρασβούργου.

Τέταρτο: ο Νίκος Κοτζιάς όπως και κάθε άλλο δημόσιο πρόσωπα έχει τη δυνατότητα να απαντήσει στα δημοσιεύματα. Δεν είναι ένα ανυπεράσπιστο πρόσωπο στην ελληνική επαρχία που δέχθηκε βολές από κάποιον δημοσιογράφο. Θα προσέθετα πως είναι υποχρεωμένος να απαντήσει για να φανεί η αλήθεια. Όσα γράφονται για πολιτικούς δεν λύνονται σε αίθουσες δικαστηρίων αλλά δημόσια μπροστά στα μάτια του κόσμου που θα κάνει τις επιλογές του για τους πολιτικούς. Η κριτική που ασκείται, όσα γράφονται αλλά και οι απαντήσεις που δίνονται, είναι ακριβώς για να μπορέσει ο πολίτης να κρίνει το δημόσιο πρόσωπο. Στην Ελλάδα αυτό το στάδιο παραλείπεται με επιμέλεια.

Ας παμε τώρα στο δικαστήριο. Έκρινε πως η φράση «γκαουλάιτερ του Σταλινισμού», απέδιδε στον υπουργό συκοφαντική κατηγορία. Στη λέξη γκαουλάιτερ το δικαστήριο έδωσε την ερμηνεία «αξιωματούχος του Χίτλερ» και στον όρο Σταλινικός την ερμηνεία «φασίστας». Ο όρος γκαουλάιτερ, όπως ορθά γράφει ο Μανωλάκης σημαίνει επίσης (λεξικό Οξφόρδης) αυταρχικός αξιωματούχος ενώ ο όρος Σταλινικός όλη τη γνωστή διακυβέρνηση με όρους που πολλές φορές αναιρούσαν τη Δημοκρατία. Εδώ είναι ο μεγάλος κίνδυνος. Να χρειάζεται οι δημοσιογράφοι να κυκλοφορούν όχι με το μπλοκάκι και την ελευθερογνωμία τους, αλλά με τον εισαγγελέα τους ο οποίος θα επιτρέπει ή θα απαγορεύει κατά περίπτωση. Αν δεν κάνω λάθος ο Νίκος Κοτζιάς έδωσε μάχες για να μην συμβαίνει αυτό.

Δηλαδή αφαιρούμε από το δημοσιογράφο το δικαίωμα της ελεύθερης γνώμης και της αξιολογικής κρίσης και το δίνουμε σε ένα δικαστή. Η κοινωνία και η Δημοκρατία έχουν αποδώσει στο δημοσιογράφο μια λειτουργία η οποία δεν έχει αποκτηθεί αυτόματα αλλά είναι αποτέλεσμα εμπειρίας, ελέγχου από τους διευθυντές αλλά κυρίως το κοινό του και αναθέτουμε αυτό το ρόλο σε ένα δικαστή και εισαγγελέα; Η υποκειμενική κρίση  αυτού που είναι επιφορτισμένος με το συγκεκριμένο ρόλο, αντικαθίσταται με την υποκειμενική κρίση του δικαστή; Και ποιός θα κρίνει την κρίση του δικαστή; Πού σταματάει αυτή η επικίνδυνη κατάσταση; Θα έχουμε ελευθερία του λόγου με δικαστική κηδεμονία και πολιτική δράση με εισαγγελέα; Θα έχουμε δηλαδή υποκριτική ελευθερία; Θα ξαναβάλουμε μετά από δεκαετίες τους εισαγγελείς διαιτητές στη Δημοκρατία μετατρέποντάς την σε  έγκλημα στο οποίο εκ των πραγμάτων έχουν αρμοδιότητα; Ή θα εφεύρουμε μια νέα Ιερά Εξέταση που θα ζυγίζει τις λέξεις όπως μετρούσαν τα φτερά των αγγέλων οι κατήγοροι του Μιχαήλ Αγγέλου όταν ζωγράφιζε;

Η καταδίκη του Μανώλη Βασιλάκη, συμπίπτει με τις δηλώσεις του Υπουργού Δικαιοσύνης περί αλλαγής των νόμων περί Τύπου. Ο κύριος Παρασκευόπουλος θα απαιτεί από τους δημοσιογράφους να υπογράφουν δήλωση μετανοίας για να σταματάει η ποινική διαδικασία. Δηλαδή απέναντι σε μια κατάσταση φίμωσης των δημοσιογράφων και τρομοκρατίας της διαπλοκής, ο κύριος Υπουργός δεν φροντίζει να ελευθερώσει το δημοσιογράφο και να αποποινικοποιήσει τη δημοσιογραφία μήπως και παίξει το ρόλο της, αλλά ανοίγει παράθυρο «σωτηρίας» αν γίνεις δηλωσίας. Δεν τον ενδιαφέρει ποιά είναι η αλήθεια για να την προστατεύσει από δίκες και διώξεις αλλά για μια ακόμη φορά η σιωπή γίνεται χρυσός.

Η κατάσταση αυτή πρέπει να τελειώσει σήμερα. Η Ελλάδα δεν έχει μόνο καταδίκες από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, αλλά δεκάδες οργανώσεις για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και την Ελευθερία του Τύπου έχουν απαιτήσει (και από τον κύριο Παρασκευόπουλο) να αποποινικοποιηθεί η δημοσιογραφική λειτουργία. Το ερώτημα είναι γιατί δεν γίνεται; Έγινε ο ΣΥΡΙΖΑ συντηρητικό κόμμα στο θέμα των δικαιωμάτων ή μήπως κάποιοι βλέπουν το υπάρχων καθεστώς συμπαθητικό πλέον επειδή είναι προστατευτικό και παράγει βολική σιωπή;

ΥΓ: Μετά τη δημοσίευση του άρθρου επικοινώνησαν μαζί μου αρκετοί οι οποίοι υποστήριξαν πως η αγωγή και η καταδίκη του Βασιλάκη δεν έγινε για όσα αναφέρει ο ίδιος αλλά για σοβαρά ψεύδη που είχε γράψει για τον Κοτζιά. Έκανε δημοσιεύματα προσπαθώντας να τον συσχετίσει με πράκτορες της Στάζι και αμφισβήτησε τους πανεπιστημιακούς του τίτλους. Είναι προφανές πως αν αυτά ισχύουν δεν πρόκειται για ελευθερία του Τύπου αλλά για μια υπόθεση όπου ακόμη και το δημόσιο πρόσωπο οφείλει να προστατεύσει τον εαυτό του νομικά. Ζήτησα από το Μανώλη Βασιλάκη την απόφαση του δικαστηρίου προκειμένου να υπάρχουν ασφαλή συμπεράσματα. Δεν θέλησε να μου τη δώσει λέγοντας “δεν θα ξανακάνω δίκη”. Επειδή έχω πάρει θέση, δεσμεύομαι πως θα βρω και θα δημοσιεύσω την απόφαση. Η άποψη που έχω εκφράσει αφορά όσα καταγράφονται στην ειδησεογραφία σήμερα ως λόγοι καταδίκης. Επιμένω πως τα δημόσια πρόσωπα οφείλουν πρώτα να απαντούν δημόσια για όσα τους καταλογίζουν και να φροντίζουν ώστε να μην ποινικοποιείται η ελευθερία του λόγου και η δημοσιογραφία. Από την άλλη μεριά η επίκληση στην ελευθερία του Τύπου δεν μπορεί  να είναι το άλλοθι στην αυθαιρεσία του γράφοντα. Αισθάνομαι επίσης την ανάγκη να σημειώσω πως στη χώρα αυτή δεν πάσχουμε από το γεγονός πως οι δημοσιογράφοι αδικούν και συκοφαντούν τους πολιτικούς αλλά απ το ότι δημιουργούνται και χρησιμοποιούνται νόμοι για να φιμωθεί ο Τύπος και να επικρατήσει η σιωπή. 

Διαβάστε εδώ τι γράφει ο Μανώλης Βασιλάκης για την απόφαση 

Τα άρθρα που δημοσιεύονται στην κατηγορία «Απόψεις» εκφράζουν τον/την συντάκτη/τριά τους και οι θέσεις δεν συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη του koutipandoras.gr