Κλασικό αλλά… δεν μ' αρέσει

Με κριτήριο, άλλες φορές το ύφος ενός συγγραφέα, άλλες το θέμα ενός βιβλίου και κάποιες τρίτες το προσωπικό γούστο, η Ελιάνα Χουρμουζιάδου (φωτογραφία Γιώργος Παυλίδης) αναμετριέται με το ερώτημα: «γιατί δεν μας αρέσει ένα βιβλίο;». Τολμηρή στις επιλογές της, με σθεναρή επιχειρηματολογία και παρρησία καταφέρνει και μας κρατά σε εγρήγορση μέχρι την τελευταία γραμμή του κειμένου της.

Γιατί δεν μας αρέσει ένα βιβλίο; Συνήθως, θα έλεγα, αιτία είναι είτε το συγγραφικό ύφος είτε το θέμα. Αλλά μπορεί επίσης να είναι κάτι πιο φευγαλέο, κάτι που πατά πάνω στην ασαφή μεθόριο του προσωπικού μας γούστου.

Περίπτωση πρώτη, λοιπόν: συγγραφικό ύφος. Ο Ντοστογιέφσκι, ένας σπουδαίος συγγραφέας. Έγκλημα και τιμωρία. Ήμουν μαθήτρια λυκείου όταν το διάβασα. Το δανείστηκα, ίσως από τη σχολική βιβλιοθήκη, ή ίσως από εκείνη τη συμμαθήτριά μου, η οποία είχε ορκιστεί να διαβάσει τα άπαντα του Ρώσου πριν αποφοιτήσει. Μνημείο σασπένς, εκπληκτικά ευκρινείς χαρακτήρες, αλλά και μια ύπουλη δυσφορία στο φόντο. Το μόνο σίγουρο είναι ότι έκανα χρόνια να ξαναπιάσω στα χέρια μου βιβλίο του Ντοστογιέφσκι, κι όταν το έκανα, το βιβλίο αυτό ήταν οι Αδελφοί Καραμάζοφ. Εδώ ο Ντοστογιέφσκι ως αφηγητής είναι νηφάλιος, αλλά οι χαρακτήρες του μιλούν σαν να ψήνονται στον πυρετό. Τους αφήνει να παραληρούν, συνήθως σε διψήφιο αριθμό σελίδων, ώσπου το αγχώδες παραμιλητό τους αρχίζει να με στοιχειώνει. Πέρασαν πάλι χρόνια ουσιαστικά χωρίς Ντοστογιέφσκι, μέχρι να κάνω άλλη μία απόπειρα, με το Υπόγειο. Το πρώτο μέρος μου προκάλεσε τόση ανία, ώστε παραλίγο να βάλω το βιβλίο στην άκρη. Χαίρομαι που δεν το έκανα, σαν να τα έβγαλα πέρα με ένα δύσκολο διαγώνισμα. Αλλά το συμπέρασμα είναι ένα: η πολυφωνία του Ντοστογιέφσκι με αναστατώνει, σαν ορχήστρα που ούτε μαέστρο διαθέτει ούτε τα όργανά της έχει κουρδίσει. Προτιμώ μια γραφή πιο ελεγχόμενη, πιο γαλήνια, μια θερμοκρασία πλησιέστερη του φυσιολογικού. Εν ανάγκη προτιμώ την ακινησία του πάγου. Ωστόσο ομολογώ τα εξής: πρώτον, δεν είμαι απολύτως ειλικρινής, διότι όλα αυτά τα χρόνια διάβασα επίσης κάποιες νουβέλες του Ντοστογιέφσκι, δύο εκ των οποίων μου φάνηκαν εξαιρετικές: πρόκειται για τον Παίκτη και τη Μειλίχια (την οποία ανέβασε ο Λευτέρης Βογιατζής με τον τίτλο η Ήμερη σε μια επίσης εξαιρετική παράσταση). Δεύτερον, πρόσφατα αποπειράθηκα να διαβάσω τον Ηλίθιο. Έχω σταματήσει στις πρώτες σελίδες του πρώτου τόμου, αλλά θεωρώ τη διακοπή προσωρινή. Υποθέτω ότι ναι, θα επανέλθω στον πρίγκιπα Μίσκιν, παρά τις αντιξοότητες. Απλώς δεν ξέρω πόσος καιρός θα περάσει ως τότε.

Περίπτωση δεύτερη: θέμα. Συλλήβδην η αστυνομική λογοτεχνία. Ίσως δεν έχω διαβάσει αρκετή. Ίσως έχω διαβάσει λάθος συγγραφείς, αν και κάποτε (σε ένα πολύ μακρινό κάποτε) η Άγκαθα Κρίστι με διασκέδαζε. Τώρα θέλω κάτι πιο γειωμένο, πιο ρεαλιστικό. «Υπάρχει τίποτα πιο ρεαλιστικό από το έγκλημα;» θα αντέτεινε κανείς. Σωστά, αλλά εδώ μιλάμε για το έγκλημα στην αστυνομική λογοτεχνία, και όχι εκεί έξω, στην πολυμήχανη πραγματικότητα. Υπάρχουν βέβαια και εξαιρέσεις. Πριν από χρόνια μου άρεσε, για παράδειγμα, το Η δεσποινίς Σμίλλα διαβάζει το χιόνι του Δανού Πέτερ Χόε. Το αναφέρω, αν και δεν εντάσσεται στους κλασικούς. Κατά πάσα πιθανότητα δεν εντάσσεται ούτε στην αστυνομική λογοτεχνία. (Γιατί πρέπει να βάζουμε παντού ταμπέλες, γιατί πάντα θέλουμε να επιβάλουμε τάξη στο χάος;)

Περίπτωση τρίτη: στην ασαφή μεθόριο. Γκύντερ Γκρας, Τενεκεδένιο ταμπούρλο. Το θέμα εξαιρετικό, ο τόνος σωστός ανάμεσα στην ψυχρότητα, το χιούμορ και τη συγκίνηση. Βρήκα όμως τον κεντρικό ήρωα και αφηγητή ένα πλάσμα τόσο γκροτέσκο, που ούτε ως συγγραφικό εύρημα δεν θα τον δεχόμουν. Όλα παραμορφώνονται μόλις θυμάται κανείς ότι τα φιλτράρει το βλέμμα αυτού του πλάσματος. Και πώς να το ξεχάσει άλλωστε, αφού ακολουθεί τον αναγνώστη ως την τελευταία σελίδα; Αυτός ο αφηγητής με απωθεί με την αυτοκαταστροφική επιλογή του να μείνει στο περιθώριο σαν να πρόκειται για κάποιου είδους άσυλο, ενώ διαθέτει και έναν εγωισμό που διατρέχει το βιβλίο από τη μιαν άκρη ώς την άλλη. Μήπως οποιαδήποτε άλλη λύση θα δυναμίτιζε την οπτική γωνία του μυθιστορήματος; Ίσως. Μπορεί τελικά η τόση παρέκκλιση να με τρομάζει, ακόμη και ως τέχνασμα. Προφανώς όμως φταίω εγώ. Τα βιβλία είναι αυτά που είναι. Χωρίς αναγνώστες δεν έχουν από μόνα τους καμιά ιδιότητα, κανέναν χαρακτηρισμό.

Επιμέλεια Κώστας Αγοραστός
http://www.bookpress.gr

Τα άρθρα που δημοσιεύονται στην κατηγορία «Απόψεις» εκφράζουν τον/την συντάκτη/τριά τους και οι θέσεις δεν συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη του koutipandoras.gr