«Οδηγία – κίνδυνος για την κοινωνία»

Θετική ως προς τη γενική κατεύθυνση αλλά με πάρα πολλά ερωτήματα σε συγκεκριμένα σημεία, τα οποία θέτουν σε κίνδυνο την ελευθερία της έκφρασης, χαρακτηρίζει την πολύκροτη οδηγία για τα πνευματικά δικαιώματα που ψηφίστηκε από το Ευρωκοινοβούλιο τον Μάρτιο ο Νίκος Σμυρναίος. Ο καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας, Ιστορίας και Κοινωνιολογίας των ΜΜΕ στο Université Toulouse III της Γαλλίας μιλά στο Hot Doc και φωτίζει τα σκοτεινά σημεία μιας οδηγίας που εγκυμονεί πολλούς κινδύνους για την κοινωνία.

«Σε γενικές γραμμές ο στόχος της οδηγίας ως προς τη γενική της κατεύθυνση είναι θετικός. Το αναφέρω με την έννοια ότι έχει στόχο να μειώσει την εξουσία και τη δύναμη που έχουν οι μεγάλες πλατφόρμες στο ίντερνετ και να αυξηθεί η χρηματοδότηση προς τους δημιουργούς περιεχομένου. Ως ιδέα είναι θετική γιατί έως τώρα το ολιγοπώλιο του διαδικτύου και η βιομηχανία έχουν ιδιαίτερα μεγάλη εξουσία στο πώς διακινείται το περιεχόμενο. Εκμεταλλεύονται κατά κάποιον τρόπο το περιεχόμενο που δεν ανήκει στο ολιγοπώλιο αυτό» αναφέρει ο κ. Σμυρναίος, ενώ επισημαίνει το σπουδαιότερο πρόβλημα που καραδοκεί: «Το σημαντικότερο πρόβλημα είναι ότι η οδηγία θέτει σοβαρά θέματα σε σχέση με την ελευθερία έκφρασης: το να εφαρμοστεί το σύστημα όπως περιγράφεται στην οδηγία, το να ελέγχεται αν το περιεχόμενο που ανεβαίνει σε αυτές τις πλατφόρμες υπόκειται ή όχι σε πνευματικά δικαιώματα, αυτός ο έλεγχος μπορεί να γίνει μόνο από τις ίδιες τις πλατφόρμες».

Τι σημαίνει αυτό; «Δύο θα είναι οι επιλογές: είτε η μεγάλη πλατφόρμα (βλ. YouTube, Facebook κ.λπ.) θα συνάψει συμφωνία με τους ιδιοκτήτες της πνευματικής ιδιοκτησίας για να τους χρηματοδοτεί και να μπορεί να διαχειρίζεται το περιεχόμενο είτε δεν θα θέλει να συνάψει συμφωνία και τότε δεν θα το πράττει. Αν π.χ. οι όροι που θέτουν σ’ αυτήν οι ιδιοκτήτες του πνευματικού περιεχομένου δεν τη συμφέρουν. Τότε προληπτικά θα μπλοκάρει το περιεχόμενο αυτό. Εκεί λοιπόν έχουμε πρόβλημα».

Βέβαια, όπως αναφέρει ο κ. Σμυρναίος, «η διαδικασία δεν έχει τελειώσει με την ψήφιση της οδηγίας. Θα υπάρξουν και άλλα βήματα στη συνέχεια. Το πιο σημαντικό βήμα είναι το πώς αυτή η οδηγία θα ενσωματωθεί στις χώρες και στη συνέχεια πώς θα κριθούν στα δικαστήρια ορισμένες διαφωνίες που προφανώς θα υπάρξουν».

Ελευθερία της έκφρασης

Σύμφωνα με τα όσα ορίζονται μεταξύ άλλων στην οδηγία, οτιδήποτε πρακτικά κοινοποιείται για παράδειγμα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν θα αναρτάται απευθείας, αλλά θα πρέπει πρώτα να ελέγχεται από φίλτρα και αλγορίθμους προκειμένου να διαπιστωθεί ότι δεν παραβιάζονται πνευματικά δικαιώματα. Τους αλγορίθμους αυτούς θα φτιάχνουν τα ίδια τα μεγαθήρια του διαδικτύου. Προκύπτει σαφώς ένα τεράστιο ζήτημα.

Οπως εξηγεί ο καθηγητής στο Hot Doc, «το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας δεν είναι το απόλυτο δίκαιο. Υπάρχουν τα δικαιώματα του δημιουργού, του ιδιοκτήτη, αλλά πρέπει να εξυπηρετούνται και τα δικαιώματα χρήσης. Ως πολίτες έχουμε το δικαίωμα να χρησιμοποιούμε ένα περιεχόμενο για να κάνουμε έναν σχολιασμό της επικαιρότητας, να κάνουμε μια παρωδία (π.χ. memes). Ποια είναι η ισορροπία μεταξύ πνευματικής ιδιοκτησίας και ελευθερίας της έκφρασης;».

«Αν υπάρξει εκ των προτέρων μπλοκάρισμα από αυτόματα φίλτρα» συνεχίζει, «δεν θα μπορούμε να ασκήσουμε το δικαίωμά μας αυτό. Αν ακολουθηθεί αυτό το σύστημα, μπορεί να προκαλέσει πολλά λάθη. Η δημιουργία τέτοιων φίλτρων που θα μπλοκάρουν εκατομμύρια megabytes προϋποθέτει “βαριά” τεχνολογία και “βαριά” τεχνική δομή. Δεν μπορούν να τις κατασκευάσουν ή να τις έχουν όλες οι εταιρείες. Επομένως εκεί, αντί να εξασθενούμε το ολιγοπώλιο, του δίνουμε ακόμη πιο ισχυρό ρόλο. Να φιλτράρει το περιεχόμενο για πνευματικά δικαιώματα».

Η οδηγία αυτή σε πρώτο χρόνο «δεν εξασθενεί το ολιγοπώλιο και σε δεύτερο χρόνο έπρεπε να έχει θέσει όρους σχετικά με την πνευματική ιδιοκτησία. Δεν ασχολείται καν με το ολιγοπώλιο. Το αφήνει να υπάρχει και πάνω σε αυτό χτίζει νέα ρύθμιση της πνευματικής ιδιοκτησίας. Είναι ελεύθερο το ολιγοπώλιο».

Πολλοί οι κίνδυνοι 

Σύμφωνα με τον κ. Σμυρναίο, υπάρχουν πάρα πολλοί κίνδυνοι από την υιοθέτηση της οδηγίας. «Οπως αντιλαμβάνεται ο καθένας, δημιουργείται ένας σημαντικός κίνδυνος με το φιλτράρισμα που αναφέραμε. Αυτός είναι η υπερσυγκέντρωση της προσοχής του κοινού προς έναν συγκεκριμένο αριθμό εκδοτών που θα έχουν κάνει συμφωνίες με τις πλατφόρμες. Δηλαδή, οι “δυνατοί” (βλ. “New York Times”, “Guardian” κ.ά.) θα μπορούν να διαπραγματευτούν με τις πλατφόρμες. Οι υπόλοιποι θα παραμείνουν σε κατάσταση εξάρτησης για τη διανομή. Θα τους λένε απλώς: “Αν υπακούσετε στους κανόνες μας, θα έχετε κοινό. Αν όχι, δεν θα έχετε”».