Μαθήματα Αμερικανικής Εκλεκτορικής Εξουσίας

Παράδειγμα: Το Αμερικανικό Σύνταγμα δεν προέβλεπε αρχικά πόσες φορές μπορεί ένας υποψήφιος να γίνει πρόεδρος. Ο πρώτος στα χρονικά πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, ο Τζώρτζ Ουάσιγκτον, επέλεξε συνειδητά να μην θέσει υποψηφιότητα για μια τρίτη προεδρική θητεία, ισχυριζόμενος πως δύο θητείες ήταν αρκετές για να αναπτύξει ένας πρόεδρος την πολιτική του ατζέντα. Το όριο των δύο θητειών που έθεσε ο Ουάσιγκτον έμελλε να γίνει ο άγραφος νόμος που ακολούθησαν όλοι οι Αμερικανοί πρόεδροι μέχρι το 1940. Ο Ρούσβελτ ήταν ο μόνος που έσπασε τη νόρμα των δύο θητειών, όταν εκλέχτηκε τέσσερις φορές, σε συνθήκες όμως του Κραχ και του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου, και με ποσοστά που ξεπερνούσαν κάθε φορά το 50%, πλησιάζοντας ακόμα και το 60%. Το 1947, δύο χρόνια μετά τον θάνατο του Ρούσβελτ, το Κογκρέσο πέρασε την Εικοστή Δεύτερη Τροπολογία που ορίζει το όριο των προεδρικών θητειών στις δύο. 

Μέχρι τώρα, οι Αμερικανοί πρόεδροι δρούσαν καλή τη πίστει, στηριζόμενοι σε ένα αξιακό «σύστημα τιμής» που άφησαν ως παρακαταθήκη πίσω τους οι θεμελιωτές της αμερικανικής δημοκρατίας και επικύρωσαν με τη δράση τους όλοι οι Πρόεδροι που τους ακολούθησαν. Τί γίνεται όμως όταν ένας Πρόεδρος αρνείται επιδεικτικά να τιμήσει τα εσκαμμένα, κάνοντας σημαία του την απέχθεια που τρέφει σε θεσμούς, πρωτόκολλα και αξιακά θέσφατα; 

Κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί πως έπρεπε να βάλει στο χαρτί ότι ένας πρόεδρος δεν μπορεί να διορίζει την κόρη ή τον γαμπρό του σε υπουργικές θέσεις ή να εκμεταλλεύεται το αξίωμα του για ιδιωτικό του όφελος, για πλουτισμό φερ’ ειπείν. Αυτά θεωρούνται αυτονόητα και γι’ αυτό δεν έχουν περάσει λεπτομερώς στα ανώτατα πολιτειακά και νομικά κιτάπια των ΗΠΑ. Κάτι παρόμοιο  ισχύει και για το Κολέγιο των Εκλεκτόρων, το πιο σημαντικό (για την ανάδειξη Προέδρου) και διαφιλονικούμενο εκλογικό σώμα στην ιστορία των Ηνωμένων Πολιτειών. Οι πολίτες δεν ψηφίζουν άμεσα για τον Πρόεδρο τους, γιατί το σύστημα είναι αντιπροσωπευτικό. Ανάλογα με τα ποσοστά των κομμάτων, η κάθε πολιτεία αναδεικνύει εκλέκτορες, που στο σύνολό τους ορίζουν/ψηφίζουν τελικά το ποιος θα είναι Πρόεδρος. Το ότι Πρόεδρος εκλέγεται αυτός που θα αναδείξει το εκλεκτορικό σώμα, αυτό προβλέπεται από το σύνταγμα. Οι διαδικασίες όμως ανάδειξης του Εκλεκτορικού Κολλεγίου δεν προδιαγράφονται με απόλυτη σαφήνεια στο ανώτατο πολιτειακό κείμενο. Δεν είναι για παράδειγμα γραμμένο σε καμία εθνική βίβλο πως όταν ένας υποψήφιος πρόεδρος πλειοψηφήσει σε μία πολιτεία, παίρνει αυτόματα και όλους τους εκλέκτορες. Σε 17 πολιτείες, ανάμεσα στις οποίες περιλαμβάνονται και αρκετές πολιτείες-κλειδιά, δεν είναι δεσμευτικό ότι η πλειοψηφία των πολιτών θα καθορίσει ποιοι εκλέκτορές θα αναδειχθούν στο σώμα. Ο τρόπος με τον οποίο θα σχηματιστεί το εκλεκτορικό σώμα σε κάθε πολιτεία υπόκειται σε ομοσπονδιακή νομοθεσία που θεσπίστηκε το 1887 και η ερμηνεία της δεν είναι απολύτως ξεκάθαρη, άρα ούτε και κοινώς αποδεκτή από όλες τις πλευρές. 

Το πρόβλημα ξεκινά με το ενδεχόμενο μία πολιτεία να μην στείλει στο εκλεκτορικό σώμα εκλέκτορες που αντιπροσωπεύουν το ποιος κέρδισε την πολιτεία στις εκλογές, να αναδείξει δηλαδή εκλέκτορες κόντρα στην ετυμηγορία των πολιτών. Το ενδεχόμενο αυτό μοιάζει απίθανο, αλλά δεν είναι η πρώτη φορά στα τελευταία τέσσερα χρόνια που το απίθανο αναβαπτίζεται απαραίτητο. 

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, το θέμα που απασχολεί έντονα τους εκλογικούς αναλυτές είναι το πως θα λειτουργήσει ο τωρινός πρόεδρος αν χάσει τις εκλογές. Κανείς δεν περιμένει ότι ο Ντόναλντ Τραμπ θα αποδεχθεί την ήττα του και θα συγχαρεί τον αντίπαλό του, ως είθισται εδώ και 244 χρόνια αμερικανικής πολιτικής ιστορίας. Αν το μόνο πρόβλημα ήταν το πως ο ίδιος ο Τραμπ θα απασφαλίσει εάν χάσει τις εκλογές, θα ‘λεγε κανείς πως αυτό θα ήταν απλά θέμα αισθητικής. Το βασικό ζήτημα είναι οι Ρεπουμπλικανοί που τον περιστοιχίζουν και που γνωρίζουν εις βάθος τα παραθυράκια και τις γκρίζες ζώνες του συντάγματος και του εκλογικού συστήματος. Εκτός από την 3η του Νοέμβρη, μία ακόμη σημαντική ημερομηνία που θα σκιαγραφήσει το τελικό αποτέλεσμα είναι η 8η του Δεκέμβρη. 

Αν προκύψει οποιαδήποτε μορφής αμφισβήτηση του αποτελέσματος σε κάποια πολιτεία, αν υπάρχει δηλαδή αίτημα για ανακαταμέτρηση, αν γίνουν καταγγελίες για νοθεία ή όποιο άλλο διαδικαστικό κώλυμα, μία πολιτεία έχει την ευκαιρία να επιλέξει έναν άλλο τρόπο ανάδειξης των εκλεκτόρων της. Άρα οι πολιτείες έχουν μέχρι την 8η Δεκεμβρίου για να «καταγγείλουν» τη διαδικασία, και να παρεμποδίσουν τη λαϊκή ετυμηγορία στέλνοντας στο εκλεκτορικό σώμα τους εκλέκτορες που οι πολιτειακές αρχές θεωρούν πως αντιπροσωπεύουν πιο πιστά τη βούληση των πολιτών τους. Δεν θα το έλεγες και το απαύγασμα της δημοκρατίας, γι’ αυτό και έως τώρα κάτι τέτοιο θεωρούνταν σενάριο πολιτικής επιστημονικής φαντασίας. Ενώ υπήρχε η σχετική διάταξη, κανείς ως τώρα δεν την είχε εργαλειοποίησει. Να όμως που έχει ο καιρός γυρίσματα και ο διάολος ποδάρια, και βρέθηκε ένας πρόθυμος να χωθεί στις ακάλυπτες τρύπες του αμερικανικού συντάγματος και να το διαβρώσει από τα μέσα. Αρκετή εξουσία στο μαγείρεμα της εκλογικής και εκλεκτορικής διαδικασίας σε τοπικό επίπεδο, έχουν τα νομοθετικά όργανα της κάθε πολιτείας, οι λεγόμενοι πολιτειακοί νομοθέτες. Αυτοί εκλέγονται από τους πολίτες ανά πολιτεία στις ίδιες εκλογές με τις προεδρικές. Μία από τις βασικές αρμοδιότητές τους είναι και η θέσπιση των κανόνων που διέπουν σε τοπικό επίπεδο το διαδικαστικό κομμάτι των εκλογών. Είναι αυτοί οι νομοθέτες που, ανάλογα με την κομματική τους ταυτότητα, διευκολύνουν ή παρεμποδίζουν τους πολίτες να ασκήσουν το αναφαίρετο κατά τα άλλα εκλογικό τους δικαίωμα. Οι θιασώτες της καταστολής ψηφοφόρων έχουν λόγο και στην ανάδειξη του εκλεκτορικού σώματος. Είναι αυτοί που μπορούν να επηρεάσουν την εκλογή σε τέτοιο βαθμό ώστε οι εκλέκτορες που στέλνουν στο σώμα να βρίσκονται σε πλήρη αναντιστοιχία με την ψήφο των πολιτών. Οι νομικοί σύμβουλοι της καμπάνιας του Τραμπ δήλωσαν πρόσφατα σε δημοσιογράφους πως αν υπάρχει η παραμικρή υποψία «εκλογικών ατασθαλιών», οι ρεπουμπλικάνοι πολιτειακοί νομοθέτες έχουν το δικαίωμα να πουν ότι «δεν πιστεύουν πως το εκλογικό αποτέλεσμα στην πολιτεία τους απεικονίζει με ακρίβεια την πραγματικότητα, οπότε ιδού η λίστα με τους εκλέκτορες που αυτοί θεωρούν πως αντιπροσωπεύουν σωστότερα την ψήφο των πολιτών τους». Βάσει των αποτελεσμάτων της προηγούμενης εκλογής του 2016, οι Ρεπουμπλικάνοι διατηρούν πλειοψηφίες στα τοπικά νομοθετικά σώματα των έξι πιο διαφιλονικούμενων πολιτειών, αυτών που θα καθορίσουν το τελικό αποτέλεσμα. Οι ρεπουμπλικανοί τοπικοί νομοθέτες έχουν την ευκαιρία να θολώσουν τόσο πολύ τα νερά, ώστε κανένας από τους δύο υποψηφίους να μην μπορεί να συγκεντρώσει το πολυπόθητο νούμερο των 270 εκλεκτόρων που θα τον αναδείξει πρόεδρο. Στην περίπτωση αυτή, η εξουσία που κατείχαν μέχρι τώρα οι εκλέκτορες περνά στα χέρια της Βουλής των Αντιπροσώπων, όπου η κάθε πολιτεία έχει μία μόνο ψήφο. Άρα όποιος συγκεντρώσει την πλειοψηφία των 26 ψήφων, βγαίνει πρόεδρος. Πόσες πολιτείες ελέγχουν οι Ρεπουμπλικάνοι; Ακριβώς 26. 

Με δεδομένο πλέον ότι το αποτέλεσμα των προεδρικών εκλογών δεν θα ανακοινωθεί το βράδυ της 3ης Νοεμβρίου, το μετεκλογικό νταβαντούρι για το ποιος πραγματικά κέρδισε θα συνεχιστεί τουλάχιστον μέχρι τις 8 του Δεκέμβρη. Στο ενδιάμεσο ενδέχεται να δούμε σκηνές απείρου εκλογοδικαστικού κάλλους, ειδικά στις 17 πολιτείες που επιτρέπουν τη δυνατότητα οι εκλέκτορες να μην βγαίνουν από την ψήφο του λαού, αλλά να αναγορεύονται από τις πολιτειακές αρχές. 

Όποια μέθοδο κι αν επιλέξουν για την ανάδειξη των εκλεκτόρων τους, την άμεσα δημοκρατική ή την «δεσποτική», οι πολιτείες έχουν μέχρι τις 8 του Δεκέμβρη για να ορίσουν τους εκλέκτορες τους. Άρα στις 9 του Δεκέμβρη θα έχουμε μια πιο καθαρή εικόνα για το που οδεύει το εκλογικό αποτέλεσμα. Στις 14 του Δεκέμβρη οι εκλέκτορες θα κληθούν να εκλέξουν τον πρόεδρο που επιθυμούν και η καταμέτρηση των ψήφων θα λάβει χώρα στις 6 του Γενάρη, όπου και θα ανακοινωθεί επίσημα πια το ποιος θα είναι ο επόμενος πρόεδρος. Η καταμέτρηση των εκλεκτορικών ψήφων είναι μια διαδικασία επικεφαλής της οποία είναι ο αντιπρόεδρος Πενς. Αν το αποτέλεσμα είναι αμφισβητήσιμο, αν κανένας δηλαδή από τους δύο υποψηφίους δεν έχει ξεκάθαρο και άνετο προβάδισμα έναντι του άλλου, όλα τα σενάρια είναι ανοιχτά. 

Η καταληκτική ημερομηνία μέχρι την οποία ο απερχόμενος πρόεδρος οφείλει να αποχωρήσει από τον Λευκό Οίκο είναι η 20η Ιανουαρίου. Πολλοί φοβούνται πως ο Τραμπ θα επιμένει ότι δεν έχασε, θα επικαλείται εκλογική απάτη, θα καταγγέλλει την εκλογική διαδικασία και συγκεκριμένα την επιστολική ψήφο, και θα αρνείται πεισματικά το αποτέλεσμα. Ενδέχεται να έχουμε μια περίοδο κάποιων μηνών όπου θα βλέπουμε δύο προέδρους να καμώνονται τους νικητές, τον κάθε υποψήφιο δηλαδή να ισχυρίζεται πως αυτός κέρδισε και ο αντίπαλος του έχασε. Έχει συμβεί στο παρελθόν άλλη μία φορά, όταν το 1876, δύο μέρες πριν την προγραμματισμένη ορκωμοσία του προέδρου, Ρεπουμπλικανοί και Δημοκρατικοί βρέθηκαν να ετοιμάζουν ο καθένας τη δική του τελετή ορκωμοσίας, μιας και η διαφορά ανάμεσα στους δύο υποψηφίους ήταν λίγες μόνο ψήφοι. Ποτέ όμως στα πολιτειακά χρονικά των ΗΠΑ δεν είχαμε έναν πρόεδρο που έχασε, έστω και με μία ψήφο, να αρνείται να εγκαταλείψει τον Λευκό Οίκο. 

Μία λύση που προτείνεται για να αποφευχθούν καταστάσεις όπως αυτές στο μέλλον, είναι η αναθεώρηση του αμερικανικού συντάγματος, με σκοπό είτε την κατάργηση του συστήματος των εκλεκτόρων. Μια διαδικασία διόλου ευκαταφρόνητη. Για να προταθεί μια τροπολογία του συντάγματος χρειάζεται η πλειοψηφία και των δύο σωμάτων, της Βουλής των Αντιπροσώπων και της Γερουσίας, και χρειάζεται να κυρωθεί από τα 3/4 των πολιτειών, δηλαδή από 38 πολιτείες. Με τον διχασμό να έχει γίνει εθνική μάστιγα την τελευταία τετραετία στην πέρα όχθη του Ατλαντικού, φαντάζει όνειρο το να επιτευχθούν αυτές οι υπερπλειοψηφίες. Υπάρχουν όμως και εναλλακτικές κινήσεις σχετικά με την πιο δίκαιη ανάδειξη και λειτουργία του εκλεκτορικού σώματος. Μία από αυτές είναι το National Popular Vote Interstate Compact (NPVIC), μία συμφωνία ανάμεσα σε πολιτείες που ορίζει πως η κάθε πολιτεία που συμμετέχει σε αυτήν, θα δίνει όλους τους εκλέκτορές της στον υποψήφιο που κέρδισε τις περισσότερες ψήφους σε όλη την επικράτεια, και όχι στον υποψήφιο που κέρδισε τις περισσότερες ψήφους στην εν λόγω πολιτεία. Μέχρι στιγμής μόνο 15 πολιτείες έχουν υπογράψει τη συμφωνία αυτή. Η άλλη εναλλακτική είναι η δημιουργία ενός πιο αναλογικού συστήματος, βάσει του οποίου ο νικητής σε μία πολιτεία δεν θα παίρνει όλους τους εκλέκτορες, αλλά μόνο όσους αντιστοιχούν στον αριθμό των ψήφων που έλαβε.