Κοινωνική κατάθλιψη ή η μαθημένη αβοηθησία μιας κοινωνίας;

Γράφει ο ψυχίατρος, Ορέστης Γιωτάκος

Ο Αμερικανός ερευνητής και καθηγητής ψυχολογίας Martin Seligman, προσπαθώντας να αποδείξει την αιτία της κατάθλιψης, σχεδίασε το 1967 στο Πανεπιστήμιο της Πενσιλβάνια όπου εργαζόταν ένα πείραμα, χορηγώντας μικρά ηλεκτρικά σοκ σε δύο ομάδες σκύλων. Στην ομάδα Α, οι σκύλοι είχαν τη δυνατότητα να γλιτώσουν τα σοκ πατώντας ένα μοχλό, και πράγματι το έκαναν. Στην ομάδα Β οι σκύλοι δεν μπορούσαν να κάνουν κάτι ώστε να γλυτώσουν, δηλαδή ο μοχλός δεν τα γλίτωνε από τον πόνο. Μετά από λίγες επαναλήψεις του πειράματος, δόθηκε η δυνατότητα και στα σκυλάκια της ομάδας Β να μπορούν να γλιτώνουν τα σοκ πατώντας το μοχλό. Αυτό που παρατηρήθηκε είναι ότι τα σκυλάκια της ομάδας Β έμπαιναν ελάχιστα στην διαδικασία να γλιτώσουν από τα ηλεκτροσόκ ακόμα και όταν κατάλαβαν ότι μπορούν να το κάνουν. Έμοιαζαν σαν να είχαν απελπιστεί και δεν κινητοποιούνταν, αποδεχόμενα στωικά με ένα γρύλισμα τον πόνο.

Αυτή η κατάσταση ονομάστηκε από τον ερευνητή learned helplessness, δηλαδή μαθημένο αβοήθητο ή μαθημένη αβοηθησία, μία ψυχολογική κατάσταση κατά την οποία ένα όν κάτω από συνθήκες χρόνιας ανημπόριας μαθαίνει να συμπεριφέρεται χωρίς ελπίδα, ακόμη και όταν οι καταστάσεις αυτές έχουν τη ευκαιρία να αλλάξουν ή έχουν αλλάξει. Ο Seligman είδε ομοιότητες ανάμεσα στην κατάσταση αυτή και στην περίπτωση της κατάθλιψης, αλλά και άλλων ψυχικών νόσων, υποστηρίζοντας ότι ένα μέρος τουλάχιστον της αιτίας των νόσων αυτών είναι η έλλειψη δυνατότητας ελέγχου μίας κατάστασης και η έλλειψη ελπίδας.
Τι είναι όμως αυτή η μαθημένη αβοηθησία; Ένας τρόπος σκέψης; Μία συναισθηματική κατάσταση; Η απόρροια ή η αιτία ψυχικών δυσκολιών; Αυτό που ονομάζουμε κλινική κατάθλιψη; Μία χρόνια παραίτηση; Μία αίσθηση «ότι και να κάνω δεν θ’ αλλάξει κάτι»; Η μαθημένη αβοηθησία είναι κάτι περισσότερο από μια απαισιόδοξη στάση. Είναι ένα βαθύ συναίσθημα που επηρεάζει ολόκληρη τη συμπεριφορά ενός ανθρώπου που φωνάζει δυνατά “είμαι αβοήθητος”.

Όλα αυτά ίσως κάτι μας θυμίζουν. Κάτι από αυτά που βλέπουμε και ζούμε καθημερινά γύρω μας, δίπλα μας, μέσα μας. Παραίτηση. Η ατομική παραίτηση μεταδίδεται πλέον ραγδαία σαν πανώλη. Μετατρέπεται σε κοινωνική παραίτηση, μία μαθημένη κοινωνική αβοηθησία, που μας χαμογελάει κοροϊδευτικά. Μας προκαλεί να κοιτάξουμε ξανά μέσα μας. Να μετρήσουμε ξανά τις δυνάμεις μας. Να γνωριστούμε καλύτερα με τα υπόλοιπα σκυλάκια της ομάδας Β. Να ψάξουμε το μοχλό διαφυγής και να τον πατήσουμε.