Η Αλεξάνδρα Αϊδίνη στο koutipandoras.gr: "Το ουτοπικό είναι μια νέα τάξη πραγμάτων που τείνει να γίνει κατεστημένη"

Είναι αρκετοί αυτοί που κάνουν λόγο για το θεατρικό γεγονός του καλοκαιριού, θεατρικό γεγονός που μετά την Επίδαυρο θα παρουσιαστεί για πέντε παραστάσεις στη Στέγη Γραμμάτων & Τεχνών (17-18, 21-23 Σεπτεμβρίου).

Συνέντευξη στους Παναγιώτη Φρούντζο, Κωνσταντίνο Καϊμάκη

Φωτό: Κική Παπαδοπούλου

Ας ξεκινήσουμε με τους «Όρνιθες», ένα από τα κύρια θεατρικά γεγονότα του καλοκαιριού, και με την πίστη στο απίστευτο. Όμως, στο αριστοφανικό έργο –όπως και στην πραγματικότητα– όταν το απίστευτο τείνει να υλοποιηθεί, μεταβάλλεται σε τυραννικό, σε ανοίκειο, σε αποτρόπαιο.

Το απίστευτο ως ουτοπικό είναι μια νέα τάξη πραγμάτων που έχει την τάση να γίνει κατεστημένη. Ο Αριστοφάνης, βέβαια, ενώ αυτό το υπονοεί, δεν το κλείνει, το αφήνει να αιωρηθεί. Από τη στιγμή που ιδρύεται η Νεφελοκοκκυγία, η πόλη των πουλιών, και επέρχεται ο συμβιβασμός με τους θεούς, το αφήνει ανοιχτό. Από εκεί και πέρα, καθένας μπορεί να κάνει τις διαπιστώσεις του, αναλόγως των προσωπικών του απόψεων. Στην πραγματικότητα, ο Αριστοφάνης περισσότερο κάνει λόγο τόσο για την επιθυμία για το απίστευτο όσο και για το ποια είναι η ουσία του απίστευτου. Μπορεί η πόλη των πουλιών, μια πόλη που αιωρείται ανάμεσα στη Γη και τον ουρανό, να μοιάζει αδύνατη και πέραν του φανταστικού, ωστόσο στους «Όρνιθες» διατυπώνονται πολύ απτά αιτήματα, που εύκολα μπορούν να συνοψιστούν σε μία και μόνη ερώτηση: «Τι θέλεις; Τι είναι αυτό που πραγματικά θέλεις;». Στο ερώτημα «ποιο θεωρείς ότι είναι το ιδανικό;», η απάντηση πρέπει να σφύζει από ρεαλισμό. Ο Πεισθέταιρος, ας πούμε, απαντά πως θα ήθελε να ζει σε μια πόλη που ένας φίλος του θα τον καλούσε στον γάμο του παιδιού του και θα του έλεγε πως αν δεν πήγαινε, μην έσωνε να τον δει σε μια δυστυχία του! Είναι μια αντιστροφή της πραγματικότητας, όμως παραμένει πραγματικότητα. Για να επιστρέψω στην ερώτηση, προφανώς είναι ένα καινούργιο κατεστημένο, προφανώς όταν ο ουρανός που δεν έχει σύνορα, περικλείεται από ένα τείχος, δημιουργείται μια, τουλάχιστον, οξύμωρη κατάσταση. Τείχος στον ουρανό; Εδώ θέλουμε να καταργήσουμε τα σύνορα που χωρίζουν τις χώρες στη Γη και εσύ κατασκευάζεις σύνορα στον ουρανό;

Ο Αριστοφάνης μοιάζει να λειτουργεί προμαντικά για τις ουτοπίες που κατέρρευσαν μετά την υλοποίησή τους τον 20ό αιώνα και καταλήγει στο ερώτημα «μπορούμε να διαχειριστούμε με έναν διαφορετικό τρόπο τα ζητήματα της καθημερινότητας;».

Συμφωνώ με αυτό.

Πώς συνδέεται, λοιπόν, η ουτοπία με τον πραγματισμό;

Αν κάπου μπορεί να κτιστεί μια ουτοπία ή κάποιος να σου προτείνει το ενδεχόμενο μιας ουτοπίας, αυτό μπορεί να συμβεί μέσα από ένα παραμύθι. Στους «Όρνιθες» συνδιαλέγονται οι άνθρωποι με τα πουλιά και τους θεούς. Ο Αριστοφάνης προοικονομεί τη Δευτέρα Παρουσία. Κι όμως, ακόμη και σε αυτή την ουτοπική περίπτωση, καταφέρνει να προτείνει τον πραγματισμό. Αν ο Αριστοφάνης έγραφε τους «Όρνιθες» στη σημερινή Ελλάδα και διατύπωνε τη φράση «να πιστέψουμε στο απίστευτο», ενδεχομένως εννοούσε και να έχουμε ως πολίτες τον στοιχειώδη σεβασμό προς τους συμπολίτες μας, να κατανοούμε τη διαφορετικότητα. Βλέπεις πώς μπορεί να συνυπάρξει το ουτοπικό με το πραγματιστικό; Ο Αριστοφάνης, εξάλλου, δεν μιλά για τη φυγή στο όνειρο και να χαθούμε όλοι σε έναν κόσμο απόκοσμο…

Όμως, έτσι ξεκινούν όλα στους «Όρνιθες»; Και στη συνέχεια, προσγειώνει τους Αθηναίους στην πραγματικότητα.

Ναι, τους προσγειώνει, αφού πρώτα τους κάνει μια βόλτα στον ουρανό. Έστω και σε έναν ουρανό με τείχος. Μην ξεχνάς ότι το τείχος προτείνεται από τον Πεισθέταιρο, που εκείνη τη στιγμή λειτουργεί με την αθωότητα ενός μικρού παιδιού. Πώς θα γίνει η πολιτεία του ουρανού. Θα πρέπει να οριστεί… να οριστεί με όνομα, όρια, σύνορα. Μάλλον, δεν θα μπορούσε να είναι αλλιώς.

Διαβάζω στο δελτίο Τύπου της Στέγης Γραμμάτων & Τεχνών για τους «Όρνιθες»: «Φαντασία και πραγματικότητα, άνθρωποι, θεοί και ζώα μπλέκονται μοναδικά σε έναν κόσμο που έχει τη σοβαρότητα του παιχνιδιού, τη ρευστότητα του ονείρου και τη γλυκιά μελαγχολία της ζωής». Και στην πραγματικότητα δεν ισχύουν οι συμβάσεις του ουτοπικού κόσμου;

Αυτή είναι η πραγματικότητα ιδωμένη από την οπτική της ευαισθησίας. Μπορεί σε μια κοινωνία καμία από αυτές τις συμβάσεις να μη φαίνεται απαραίτητη για τη ροή των πραγμάτων. Τα τρία αυτά στοιχεία εκλείπουν με έναν τρόπο από την κοινωνία μας. Ο τρόπος που προσεγγίζουμε τους «Όρνιθες» είναι αρκετά γειωμένος. Δεν προσπαθούμε να αναπαραστήσουμε έναν φανταστικό τόπο, που άνθρωποι γίνονται πουλιά… αυτό που αναζητούμε να βρούμε είναι το τι μας ωθεί να θέλουμε να πετάξουμε. Νομίζω ότι έτσι είναι κτισμένη η παράσταση, είναι πολύ γειωμένη. Στους «Όρνιθες» του Νίκου Καραθάνου μιλάμε πιο πολύ για τον άνθρωπο, για το τι ζητάμε σε μια ουτοπία και πώς μπορούμε να απογειωθούμε, παρά για την πτήση. Μιλάμε για το πώς κοιτάμε τον ουρανό και τι θέλουμε από αυτό και όχι για το πώς είμαστε εκεί πάνω και για το πώς βλέπουμε τη Γη από ψηλά.

Πάμε τώρα και στην Αλεξάνδρα Αϊδίνη. Έχεις μια ωραία ιστορία ζωής, έρχεσαι από την Ιταλία, όπου γεννήθηκες, στην Ελλάδα σε μικρή ηλικία. Ο πατέρας σου είναι καλλιτέχνης, η μητέρα σου δημοσιογράφος… σου παρέχουν, λοιπόν, τα ερεθίσματα τα κατάλληλα, για να κατευθυνθείς προς έναν χώρο που είναι περισσότερο του ουρανού και όχι της Γης, ειδικά ο πατέρας σου Διαμαντής Αϊδίνης που ανήκε στην πρωτοπορία…

Ναι, ο πατέρας μου δεν είναι ένας τυπικός ακαδημαϊκός καλλιτέχνης. Υπήρξε πρωτοποριακός για την εποχή του.

Είπες για την εποχή του. Δηλαδή, σήμερα πώς τον κρίνεις;

Ακόμη σαν πρωτοπορία.

Επειδή παραμένει στα μάτια σου ο «μπαμπάς» των παιδικών χρόνων;

Εντάξει, ο πατέρας μου είναι πάνω απ’ όλα μπαμπάς! Ωστόσο, υποστηρίζω ότι παραμένει στην πρωτοπορία, βλέποντας ό,τι συμβαίνει σήμερα στο εικαστικό πεδίο. Όταν τον βλέπω να βασανίζεται μπροστά σε ένα έργο που δεν τον ικανοποιεί, που τον αφορά ακόμη όπως τον αφορούσε στα είκοσί του παρά το βάρος που κουβαλά στην πλάτη του, το βάρος του χρόνου, του συμβιβασμού, του να φτιάξει μια οικογένεια και να τη στηρίξει, καταλαβαίνω ότι δεν έχει παρεκκλίνει από τη ρότα της πρωτοπορίας. Η πρωτοπορία του έγκειται στο πώς αντιδρά μπροστά σε ένα λευκό χαρτί ή σε ένα κομμάτι σιδήρου. Ο πατέρας μου δεν έχει τελειώσει, τώρα ξεκινά… Ίσως σήμερα είναι πιο ανήσυχος απ’ όσο όταν ήταν τριάντα χρόνων.

Όταν ήσουν στη σχολή του Εθνικού Θεάτρου, σε επέλεξε ο Θόδωρος Αγγελόπουλος για το «Λιβάδι που Δακρύζει». Εκείνη την εποχή αγαπούσες το σινεμά του;

Δεν είχα δει το σινεμά του Αγγελόπουλου. Είχα δει εικόνες και αποσπάσματα από τις ταινίες του, αλλά τίποτε περισσότερο. Όταν έγινε η προσέγγιση, έκανα την προσωπική μου ρετροσπεκτίβα Αγγελόπουλου, εντατική ρετροσπεκτίβα. Ίσως καλύτερα που έγινε έτσι. Γιατί είχα ανάγκη να τον καταλάβω, για να μπω στον κόσμο του.

Και όταν ολοκλήρωσες τη ρετροσπεκτίβα, ποια ήταν η γνώμη σου συνολικά για το έργο του;

Για κάθε στιγμή του έργου του, σκέφτομαι και λέω κάτι διαφορετικό. Ας πούμε, θεωρώ ότι η «Αναπαράσταση» είναι από τα πιο σύγχρονα φιλμ που έχουν γυριστεί στον τόπο μας: μια σχεδόν γυρισμένη στο χέρι ταινία, άρτια καλλιτεχνικά, νουάρ και τραγωδία μαζί, διαποτισμένη από τραχιά ελληνικότητα. Την «Αναπαράσταση» αγάπησα πιο πολύ, ενώ δεν μπόρεσα να ακολουθήσω τον «Θίασο», να πάω το ταξίδι του μέχρι το τέλος. Πάντως, γενικά μιλώντας, είδα ένα διαφορετικό σινεμά από το υπόλοιπο ελληνικό σινεμά. Ο Αγγελόπουλος ανέδειξε το σκοτάδι, τη συννεφιά της Ελλάδας, το βάρος που έχει μείνει από τη σύγχρονη ιστορία της. Παρατηρούσα τη σεκάνς με το άγαλμα του Λένιν στο «Βλέμμα του Οδυσσέα» και έβλεπα μια ολόκληρη εποχή να φεύγει, μέσα από μια εικόνα.

Γνωρίζεις, λοιπόν, τον Αγγελόπουλο, συνεργάζεστε, και ποια είναι η αίσθηση που αποκομίζεις;

Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος είχε βρει ένα παιδί που δεν είχε φύγει ξανά από το σπίτι του και ήταν σε προστατευμένο περιβάλλον. Καταλαβαίνεις ότι βρέθηκα μόνη μου πλημμυρισμένη από δέος. Αντιλαμβανόμουν ποιο ήταν το χρέος που είχα αναλάβει και ως ποιον άνθρωπο το είχα αναλάβει. Δουλέψαμε σχεδόν δύο χρόνια – δύο χειμώνες, γιατί κυνηγάγαμε τα σύννεφα. Ξεκίνησα μαζί του σχεδόν αποσβολωμένη και γεμάτη θαυμασμό, γι’ αυτό που δημιουργούσε. Μπορεί ο ίδιος να έφερνε μια τρομερή αυστηρότητα… η λέξη που μου έρχεται για να τον χαρακτηρίσω είναι αυτή: αυστηρός. Ο Αγγελόπουλος δεν ήταν ούτε μισάνθρωπος ούτε σαδιστής, αλλά ο πολύ αυστηρός πατέρας (πήρε κι έναν τέτοιο ρόλο στο μυαλό μου). Αναζητούσα την τρυφερότητα μέσα του, την είχε. Μου άρεσε να τον βλέπω να ανοίγει τη βαλίτσα του και να κοιτάζει τις τρεις φωτογραφίες με τις κόρες του. Πάντως, αν και ήταν τόσο υψηλή η απαίτηση που είχε ακόμη και από τον ίδιο του τον εαυτό, τελικά κατανόησα τι ζητούσε από μένα. Στο γύρισμα που η Ελένη, η ηρωίδα που υποδυόμουν, έμεινε μόνη της και έφτασε σε κάποια ωριμότητα, έφτασα και εγώ σε αντίστοιχη ενηλικίωση και ωριμότητα. Τότε γίναμε συνεργάτες. Μπορούσα να μοιραστώ μαζί του τις σκέψεις μου για την ταινία. Αλλά προϋπήρξε μια τεράστια διαδρομή που έπρεπε να διανύσω. Ήταν σκληρές οι εργατοώρες στο «Λιβάδι που Δακρύζει», αλλά ανταμειβόμουν από αυτό που έβλεπα, από αυτό που ζούσα, αλλά και από ένα κομμάτι τρυφερότητας και προστασίας που είχε απέναντί μου. Μάλιστα, ακόμη και όταν τελείωσε η ταινία και μέχρι να «φύγει», ήταν δίπλα μου με έναν τρόπο. Ερχόταν σε πρεμιέρες, περνούσα από το γραφείο του, με έπαιρνε τηλέφωνο στα γενέθλιά μου. Ήταν πάντα εκεί, κι έτσι συγχωρέθηκαν και οι στιγμές που τρόμαξα. Έβλεπα στο βλέμμα του να κρύβεται ένα παιδί και ένιωθα θαλπωρή.

INFO:

«Όρνιθες» του Αριστοφάνη

17-18 & 21-23 Σεπτεμβρίου, Στέγη Γραμμάτων & Τεχνών

Μετάφραση: Γιάννης Αστερής Σκηνοθεσία: Νίκος Καραθάνος Διασκευή: Νίκος Καραθάνος, Γιάννης Αστερής Παραγωγή: Στέγη Ιδρύματος Ωνάση Ο θίασος: Αλεξάνδρα Αϊδίνη, Αλίκη Αλεξανδράκη, Μαρία Διακοπαναγιώτου, Βασιλική Δρίβα, Νίκος Καραθάνος, Έμιλυ Κολιανδρή, Γιάννης Κότσιφας, Έκτορας Λιάτσος, Χρήστος Λούλης, Γρηγορία Μεθενίτη, Φωτεινή Μπαξεβάνη, Κωνσταντίνος Μπιμπής, Νατάσσα Μποφίλιου, Άγγελος Παπαδημητρίου, Φοίβος Ριμένας, Μιχάλης Σαράντης, Γιάννης Σεβδικαλής, Άρης Σερβετάλης, Άγγελος Τριανταφύλλου, Γαλήνη Χατζηπασχάλη