Το γερμανικό όραμα για το Κράτος και την Ευρώπη στον Φίχτε

Το φιλοσοφικό υπόβαθρο του γερμανικού αυταρχισμού (μέρος 1ο)
Του Μάκη Ανδρονόπουλου
Η εξήγηση στο ερώτημα «γιατί οι Γερμανοί λειτουργούν, όπως ξέρουμε ότι λειτουργούν, μέσα στην ιστορία», ιδιαίτερα την σύγχρονη, έχει αναζητηθεί από πολλούς ιστορικούς, ανθρωπολόγους και στοχαστές. Υπάρχει μάλιστα και ειδική σχολή σκέψης, το Sonderweg, που επιδιώκει να κατανοήσει την γερμανική ιδιαιτερότητα. Στο βιβλίο μου «Το γερμανικό σύνδρομο» (εκδ. Ταξιδευτής) αναφέρομαι σε δύο πτυχές της γερμανικής ιδιαιτερότητας: α) την «θρησκεία του εσχατολογικού ορθολογισμού», μια λατρεία ακραίων θέσεων που στηρίζονται σε εντυπωσιακές λογικές υπερκατασκευές, που όμως εδράζονται σε «εγωιστικές» ανορθολογικές βάσεις και β) τον «γερμανικό φονταμενταλισμό», μια ιδέα που δανείστηκα από τον Ζίγκμουντ Μπάουμαν, που συνίσταται στην άκριτη υιοθέτηση από το γερμανικό κράτος ενός ιδιότυπου μίγματος εξορθολογιστικών μεταρρυθμίσεων και κεκαλυμμένου αυταρχισμού και ιμπεριαλισμού. Στην προσπάθειά μου να κατανοήσω το γερμανικό φαινόμενο έκανα μάλιστα μια μικρή αναφορά στον «γερμανικό ιδεαλισμό» εντοπίζοντας εκεί την μήτρα, ας το πω ήπια, του γερμανικού αυταρχισμού, επιφυλασσόμενος για μια βαθύτερη μελέτη και κατανόηση.
Στον Γερμανό φιλόσοφο Γιόχαν Φίχτε (Johann Gottlieb Fichte 1762-1814) πατέρα του γερμανικού εθνικισμού, θεωρώ ότι μπορούμε να βρούμε όλα εκείνα τα πρωταρχικά στοιχεία που οδήγησαν στον ναζισμό και σήμερα στην συστηματική προσπάθεια γερμανοποίησης της Ευρώπης, δια της οικονομικής και κατ΄ επέκταση πολιτικής ισχύος που έχει αποκτήσει το γερμανικό κράτος. Ο Φίχτε ήταν μαζί με τους Φρίντριχ Σέλλινγκ και Γκέοργκ Χέγκελ οι θεμελιωτές του «γερμανικού ιδεαλισμού», δηλαδή, μια εθνικής φιλοσοφικής σχολής που εξαρτούσε τη γνώση και την κατανόηση του κόσμου από τα αισθητηριακά μας όργανα και την εμπειρία μας, όπως αυτή συσσωρεύεται «μέσω του γονιδιακού επικαθορισμού μας», «νοηματοδοτώντας τις αντιλήψεις μας». Ο Φίχτε έδωσε μεγάλη βαρύτητα στο Εγώ, θεωρώντας ότι η αντίληψη του καθενός για τον κόσμο δεν είναι τίποτε άλλο παρά προβολές του Εγώ. Πάνω σε αυτό τον άξονα χτίζει, γκρεμίζει και ξαναχτίζει τις ουτοπίες του… Από συνεπής θαυμαστής της Γαλλικής Επανάστασης κατέληξε σφοδρός πολέμιός της και ακραίος μακιαβελιστής, θεμελιώνοντας θεωρητικά τον γερμανικό ιμπεριαλισμό.
Το 1807, αντιδρώντας την κατοχή γερμανικών χωρών από τον Ναπολέοντα, γράφει τους Λόγους προς το Γερμανικό Έθνος, το οποίο συγκροτήθηκε έξι δεκαετίες αργότερα από τον Μπίσμαρκ και την επικυριαρχία της Πρωσίας επί των γερμανικών χωρών. Παρενθετικά, υπενθυμίζεται ότι αυτές απαριθμούσαν 390 βασίλεια, πριγκιπάτα και μαρκιονίες που ενοποίησε σε 39 ο Ναπολέων το 1806, γι΄ αυτό και πολλοί τον θεωρούν «πατέρα της Γερμανίας». Ο Φίχτε υπογράμμιζε στους Λόγους τον «πρωτόγονο χαρακτήρα»* του γερμανικού λαού και την υπεροχή του, καθώς είναι ταυτόχρονα «αγνός και ιδεαλιστής»*. Επίσης, πρέσβευε ότι ο γερμανικός λαός έχει ως αποστολή να σώσει την ειρήνη στην Ευρώπη.
Πως όμως; Η απάντηση υπάρχει κυρίως στα έργα του για το φυσικό δίκαιο, τον Μακιαβέλι, του οποίου τις θέσεις υιοθετεί ολοσχερώς. Αποδέχεται την αρχή πως «οι άνθρωποι είναι κακοί και πάντοτε έτοιμοι να δείξουν την κακότητά τους κάθε φορά που θα βρουν ευκαιρία γι΄ αυτό». «Από τη Γαλλική Επανάσταση και μετά υπερτίμησαν τη θεωρία για τα ανθρώπινα δικαιώματα, για την ελευθερία και την προπατορική ισότητα των πάντων»*. Ο Φίχτε αναγνώριζε το δικαίωμα στον ηγεμόνα να γίνει δικτάτορας.
Και τώρα ας έρθουμε στον σημερινό ευρωπαϊκό εφιάλτη. Ο Φίχτε προβάλει στις διεθνείς σχέσεις το πιστεύω του για την κακότητα των ανθρώπων και έτσι, αντιλαμβάνεται τα γειτονικά κράτη ως φορείς επιβουλής της εδαφικής ακεραιότητας του άλλου. Εκεί λοιπόν θεωρεί πως δεν αρκεί να υπερασπιζόμαστε το εθνικό έδαφος, αλλά να εκμεταλλευόμαστε κάθε ευκαιρία για να μεγαλώσει το δικό μας κράτος. Ένα κράτος που αρνείται να μεγαλώσει, αφήνοντας έτσι τα άλλα να μεγαλώνουν, αυτοκτονεί. «Στις σχέσεις με τα άλλα κράτη, δεν υπάρχει ούτε νόμος, ούτε δίκαιο εκτός από το δίκαιο του ισχυρότερου»*, δόγμα από το οποίο πηγάζει η περιβόητη realpolitik.
Η Ευρώπη το βίωσε αυτό και το βιώνει και τώρα, εξ αιτίας της εμμονικής πολιτικής που επιβάλει το Βερολίνο στηριζόμενο  στον «αγνό» γερμανικό λαό, που συνηθίζει να στοιχίζεται πίσω από τις κυβερνήσεις του, θεωρώντας ότι έτσι υπηρετεί το Κράτος. Μια έννοια θεοποιημένη στη γερμανική συνείδηση και η οποία ταυτίζεται με την Ηθική. Στην πραγματικότητα όμως, πίσω από τον «ηθικό θεσμό» του Κράτους, όπως τον έχτισαν μέσα στη γερμανική ψυχή οι Γερμανοί φιλόσοφοι, συμπεριλαμβανομένων του Καντ και του Χέγκελ, κρύβεται η εγωιστική βουλιμία  προβολής ισχύος (machtpolitik) του γερμανικού κεφαλαίου και των ίδιων των Γερμανών.
Ο Φίχτε πάντως, όπως οι περισσότεροι Γερμανοί φιλόσοφοι, βούλιαξε με τις παλινωδίες του μέσα στις λογικοφανείς υπερκατασκευές του. Ας κρατήσουμε όμως εδώ μια καλή του στιγμή, που ίσως είναι χρήσιμη σήμερα στην καγκελαρία. Στο «Φυσικό Δίκαιο» υποστηρίζει λοιπόν ότι κάθε άνθρωπος πρέπει να μπορεί να ζει και να έχει τα μέσα για τη συντήρησή του. Και κυρίως, αν μέσα σε μια κοινότητα υπάρχει έστω και ένας που δεν τα διαθέτει, τότε, η ασφάλεια όλων κινδυνεύει.-
*από την Καντιανή Επανάσταση, Εγκυκλοπαίδεια της Πλειάδος, εκδ. ΜΙΕΤ, 1987

 

Τα άρθρα που δημοσιεύονται στην κατηγορία «Απόψεις» εκφράζουν τον/την συντάκτη/τριά τους και οι θέσεις δεν συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη του koutipandoras.gr