Ενκε Φεζολλάρι: «Η παιδεία και η κουλτούρα μου είναι βαλκάνιες»

Από τότε έως σήµερα έχει παίξει ως ηθοποιός και έχει σκηνοθετήσει παραστάσεις σε µεγάλα θεατρικά σανίδια της χώρας. Αυτή την περίοδο ανεβάζει τη «Βάσσα Ζελενσνόβα» του Μαξίµ Γκόρκι στη σκηνή του θεάτρου Vault. Η επιχείρηση στην οποία έχει αφιερώσει τη ζωή της η Βάσσα, σε βάρος των παιδιών της, βρίσκεται σε σηµείο κατάρρευσης. «Η ηρωίδα είναι µια περίπλοκη και σκληρή γυναίκα µε “καπιταλιστικά χρώµατα”, άγρια. Εχει όµως συντριβεί από τις κοινωνικές δυνάµεις και αναγκάζεται να πάρει τα ηνία της ζωής στα χέρια της. Η ψυχή της έχει στεφανωθεί από χρόνια πάλης. Ασκεί φυσική εξουσία και µάχεται σαν την τίγρη για να προστατεύσει την οικογένειά της ακόµη και όταν φαίνεται να την καταπιέζει. Είναι µια συντριµµένη ψυχή, µια µητριαρχική φιγούρα», µας λέει ο σκηνοθέτης.

Τι κάνει ένα ρωσικό έργο σοσιαλιστικού ρεαλισµού του 20ου αιώνα επίκαιρο σήµερα;

Ο σοσιαλιστικός ρεαλισµός ήταν το επίσηµο καλλιτεχνικό κίνηµα της Σοσιαλιστικής Οµοσπονδίας το οποίο προσαρτήθηκε όχι µόνο στην επανάσταση αλλά και στη δυναµική της κοµµουνιστικής ιδεολογίας και της σοβιετικής κατασκευής. Ως καλλιτεχνικό κίνηµα εξακολουθεί να είναι αµφιλεγόµενο θέµα καθώς δηµιούργησε –ακόµη και απαίτησε– κενή προπαγάνδα. Οµως δεν πρέπει να ξεχνάµε ότι παρήγαγε έργα τέχνης παλλόµενα µε ζωή, αµεσότητα και δυναµική. Ο αγώνας της εργατικής τάξης που φωτίζεται από τη µαρξιστική επιστήµη, από τη θεωρία της ταξικής πάλης, απέδειξε ότι οι ανταγωνιστικές αντιφάσεις στο εσωτερικό του καπιταλιστικού συστήµατος θα µπορούσαν να οξυνθούν µόνο και να επιλυθούν µόνο µε την επανάσταση. Ετσι, η αληθινή αντανάκλαση της ζωής στην επαναστατική της εξέλιξη επιδιώκει να δείξει τη γέννηση του νέου και επαναστατικού στον αγώνα του µε το παλιό.

Γιατί επέλεξες να ανεβάσεις τη δεύτερη εκδοχή του έργου, του 1935;

Η πρώτη, που γράφτηκε το 1910, είναι ένα ισχυρό οικογενειακό δράµα ενώ η δεύτερη είναι µια επίθεση εναντίον ενός ετοιµοθάνατου πολιτικού συστήµατος. Τα 25 χρόνια που µεσολάβησαν ήταν καθοριστικά για τον τρόπο γραφής του Γκόρκι. Οι ρεβιζιονιστές θεωρητικοί και συγγραφείς δεν θέλουν οι κύριοι ήρωες της λογοτεχνίας να είναι οι εργαζόµενες µάζες – ο εργαζόµενος, ο αγρότης, ο πνευµατικός, ο κοµµουνιστικός λαός. Αλλά δηµιουργούν έργα στα οποία οι πρωταγωνιστές, οι ήρωες/µοντέλα είναι άνθρωποι µολυσµένοι από την αστική και µικροαστική ηθική, που αντιµετωπίζουν τη ζωή µε φόβο. Μαζεύονται µπροστά στις δυσκολίες και στους εχθρούς, δεν έχουν πίστη στη δύναµη του λαού και την αιτία του σοσιαλισµού, των ατοµικιστών και των πνευµατικών ανθρώπων. Αυτό ήταν πιο έκδηλο στη δεύτερη εκδοχή της «Βάσσα», ενώ η πρώτη διατηρεί εντονότερο το συναισθηµατικό στοιχείο.

Τι έχει οδηγήσει στη διάβρωση της οικογένειας του Γκόρκι;

Στο κείµενο του Γκόρκι αναµοχλεύονται όλα τα µεγάλα και υψηλά ζητήµατα που απασχολούν τον άνθρωπο µε πυκνότητα, ένταση και πάθος. Κοινωνικοί θεσµοί όπως η οικογένεια και η θρησκεία, υπεράνω κάθε δηµόσιας κριτικής ως τότε, µπαίνουν κάτω από το µικροσκόπιο. Η διαµάχη µεταφέρεται από τον κοινωνικό στον οικογενειακό χώρο. Ο Γκόρκι επιδιώκει να αναδείξει την αλλοτρίωση του ανθρώπου από το χρήµα και τη διάρρηξη των οικογενειακών δεσµών ως αποτελέσµατα αυτής ακριβώς της αλλοτρίωσης και της αποξένωσης του ανθρώπου ακόµη και από τον ίδιο του τον εαυτό και τα πιστεύω του. Συναισθήµατα ανεπεξέργαστα και καταπιεσµένα, οργή ανάµεικτη µε θλίψη, σχέσεις επιφανειακές, διαβρωµένοι θεσµοί. Μια οικογένεια σε διάλυση σε µια χώρα υπό διάλυση, που µε τη σειρά της βρίσκεται σε µια Ευρώπη υπό διάλυση.

Με ποια κριτήρια επιλέγεις τα έργα που ανεβάζεις και πού αποσκοπείς ως προς τον αντίκτυπό τους στο κοινό;

Ως σκηνοθέτης όλα αυτά τα χρόνια ακολουθώ ένα δραµατουργικό νήµα σε όλα τα έργα που έχω κάνει· ακόµη και σε αυτά που µου έχουν αναθέσει ψάχνω να βρω το νόηµα και το γιατί. Τα έργα ενίοτε µας βρίσκουν, το πιστεύω αυτό. Ερευνώ πολύ, διαβάζω, ακονίζω το µυαλό µου. Ο καλλιτέχνης οφείλει να είναι παρών στην εποχή του αλλά και να µπορεί να προφητεύει εν µέρει αυτό που θα συµβεί. Τα έργα µου είναι κυρίως κοινωνικοπολιτικά. Μιλούν για τις σχέσεις, τον άνθρωπο, την κοινωνία. Επιθυµώ να βάλω το κοινό να νιώσει, να σκεφτεί, να το ταράζει αυτό που βλέπει. Θέλω να το εκπαιδεύσει, να το γαλουχήσει το κείµενο και να κατακλυστεί από τη µαγεία του θεάτρου.

Ηρθες στην Ελλάδα σε µικρή ηλικία. Πόσο εύκολη ήταν η προσαρµογή σου στα ελληνικά δεδοµένα; Νιώθεις πλέον ότι έχεις ενσωµατωθεί πλήρως;

Η προσαρµογή ήταν πολύ δύσκολη. Σκέψου να είσαι Αλβανός τη δεκαετία του ’90 στην Ελλάδα. Ενιωθα κυρίως φόβο κάποιες στιγµές. Στο σχολείο ήταν πολύ δύσκολα στην αρχή, πάλεψα κυρίως να αποδεχτώ εµένα. Αυτό ήταν το στοίχηµα. Τη διαφορετικότητά µου δεν θα την άλλαζα µε καµία νορµαλιτέ. Χαίροµαι διότι όλο αυτό µου έδωσε το υλικό τού σήµερα. Το θέατρο συνήθως είναι ο χώρος των φτωχών και κατατρεγµένων. Από τη σχολή εκτιµήθηκε η ιδιαιτερότητα που κουβαλούσα ως ο «άλλος», ο «ξένος». Αυτό λειτουργούσε θετικά και άλλες φορές αρνητικά. ∆εν θα ξεχάσω έναν καθηγητή που µου είπε πως δεν θα µπορούσα να ερµηνεύσω τον Ορέστη όπως θα το έκανε ένας Ελληνας. Ωστόσο ποτέ δεν είχα πρόβληµα µε την προφορά µου, µιλούσα άπταιστα τη γλώσσα. ∆εν αντιµετώπισα ποτέ άµεσα κάποιο ρατσιστικό περιστατικό. Ισα ίσα κάποιοι καθηγητές µε βοήθησαν να µην ξεχάσω ποτέ την αλβανική καταγωγή, την κουλτούρα και τη γλώσσα µου. Ως επαγγελµατίας πάνω κάτω τα πράγµατα ήταν τα ίδια. Μια φορά θυµάµαι µε κάλεσαν σε ένα σίριαλ να παίξω έναν Αλβανό και οι παραγωγοί αναφώνησαν πως δεν µοιάζω καθόλου µε τέτοιον! Σίγουρα ως σκηνοθέτης και ηθοποιός αντιµετωπίστηκα πολύ καλύτερα απ’ ό,τι αν ήµουν ελαιοχρωµατιστής ή οικοδόµος. Υστερα από 26 χρόνια εδώ δικαιωµατικά µπορώ να το φωνάζω: «Είµαι Ελλην». Η παιδεία και η κουλτούρα µου είναι βαλκάνιες, κουβαλώ τις δύο πατρίδες αλλά η ελληνικότητα για µένα είναι στάση ζωής.

INF0

Κάθε Πέμπτη έως Κυριακή μέχρι τέλη Μαΐου στον Πολυχώρο Vault