“Εκεί’’ Πολυτεχνείο! Εδώ;

Γράφει ο Ορέστης Καραγιάννης

Δημιουργήθηκε μια θεματολογία τις τελευταίες ημέρες σχετικά με το κατά πόσο υπήρξαν θύματα στο Πολυτεχνείο και συγκεκριμένα από την εισβολή του τανκ. Δεν αμφισβητήθηκαν τόσο οι 24 νεκροί του τριημέρου των επεισοδίων 15,16 και 17 Νοεμβρίου όσο τα θύματα απο την εισβολή του τανκ. Την στιγμή που ο Μιχαλολιάκος αναφερόταν σε προβοκάτσια των ΜΜΕ για να λασπολογήσουν τους χουντικούς πρωταγωνιστές άλλοι αποδώσαμε φόρο τιμής στους ήρωες που στάθηκαν απέναντι στην στρατοκρατία.

Η αλήθεια είναι πως αν διαβάσουμε το επίσημο πόρισμα του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών θα διαπιστώσουμε πως δεν αναφέρονται θύματα απο την συγκεκριμένη στιγμή της κρούσης του άρματος μάχης. Έχουν αποδειχθεί ομως 24 δολοφονίες πολιτών οι οποιοι εκτελέστηκαν αδιακρίτως απο τα όργανα της “τάξης”! (Εδώ απο άποψη αξιολόγησης του δράματος τίθεται κι ένα ακόμη ερώτημα : τι ειναι άραγε πιο τραγικό … να μπουκάρει ενα άρμα μάχης στο Πολυτεχνείο όπου βρίσκεσαι και μάχεσαι για τις ιδέες σου ή επι τρείς ημέρες -κι ενώ είσαι αλληλλέγγυος στους έγκλειστους- να γίνεσαι στόχος των ελεύθερων σκοπευτών και των φανατισμένων “φρουρών της επανάστασης”; Αλλά αυτό δεν είναι της παρούσης).

Δύο θέματα προκύπτουν απο τα παραπάνω.

Α) Το ζήτημα γύρω απο την χρονική στιγμή θανάτου ατόμων και ιδίως φοιτητών είναι δευτερεύον. To ζητούμενο δεν βρίσκεται εκεί αν θέλουμε να εφαρμόσουμε μια προσέγγιση ιδεολογική και όχι απλώς ανθρωπιστική. Σαφώς η απώλεια ανθρώπινων ζωών κατ αυτό τον τρόπο ειναι βάναυση και απολίτιστη.

Γιατί όμως χρειαζόμαστε τα θύματα για να καταδικάσουμε την είσβολη του άρματος μάχης στο χώρο του Πολυτεχνείου; Η ίδια η χρησιμοποίηση στρατιωτικών μέσων για την καταστολή του φοιτητικού κινήματος είναι παραπάνω απο αρκετή για να προσδώσει χαρακτήρα στη πράξη αυτή. Είναι παραπάνω απο αρκετή για να καταδείξει την αυταρχικότητα του τοτε καθεστώτος. Ειναι αρκετη ώστε η πράξη αυτή να κριθεί ως βίαιη καταπάτηση και περιφρόνηση κάθε σύχγρονης και δημοκρατικής αξίας για ελευθερία πνεύματος και ιδεών.

Το αποτέλεσμα (θύματα ή μή) δεν παύει να είναι αδυσώπητο και δραματικό! Εαν όμως βασιστούμε κυρίως στο “αποτέλεσμα” για να καταδικάσουμε μια πράξη, δεν καταδικάζουμε την πράξη αυτη καθεαυτή όσο την “πραξη εκ του αποτελέσματος” . Το γεγονός αυτό μετατοπίζει την προσοχή του παρατηρητή ο οποίος εστιάζει το ενδιαφέρον και την οργή του προς τα θύματα ή τους τραυματίες.

Δεν είναι όμως τα θύματα που υποσκάπτουν κι εν τέλει καταλύουν ένα πολίτευα. Τα θύματα απλώς ενσαρκώνουν τις άμεσες συνέπειες της κατάλυσης αυτής. Θα είχε με άλλα λόγια κάποια ποιοτική “ηρωική” διαφορά για τον θεσμό της δημοκρατίας εαν σε ένα ενναλλακτικό σενάριο πριν μπουκάρει το άρμα μάχης , το πλήρωμά του απειλούσε να ανοίξει πυρ και στην προειδοποίηση αυτή οι εξεγερμένοι απο το χώρο του Πολυτεχνείου εγκατέλειπαν τις θέσεις τους; Θα είχε διαφορά για την δημοκρατία εάν η σφαίρα του αστυνομικού δεν χτυπούσε τον Γρηγορόπουλο ή αν το μαχαίρι του Ρουπακιά δεν έβρισκε την καρδιά του Φύσσα ;

Η δημοκρατία (το κατά συμβατική έστω προσέγγιση μεταπολεμικό αυτό πολιτικό εποικοδόμημα) υπονομεύεται απο τις ίδιες τις (αντιδημοκρατικές ) πράξεις και όχι απο την σφοδρότητα του αποτελέσματος αυτών. Και σε μια πιο προωθημένη εκδοχή θα μπορούσα να ισχυριστώ ότι η υπονόμευση αρχίζει από τη στιγμή που «κυοφορείται» μια αντιδημοκρατική ιδέα πριν ακόμα εκδηλωθεί και υλοποιηθεί ως πράξη!

Β) Για να μπορέσω να συνεχίσω με το δεύτερο ζήτημα θα θεωρήσω ως δεδομένο ότι υπήρξαν αυτά τα θύματα. Το ζήτημα που τίθεται εδώ είναι η εύκολη ηρωοποίηση των θυμάτων του Πολυτεχνείου. Μετά απο τους τόσους σχολικούς εορτασμούς για την 17 Ν είχα δημιουργήσει την αντίληψη (αν όχι την εικόνα) ότι κάποιοι παράτολμοι, ανδρείοι φοιτητές προέταξαν τα στήθη τους με αυταπάρνηση απέναντι στο επερχόμενο άρμα και θυσιάστηκαν για την δημοκρατία χωρίς να υπολογίσουν τη ζωή τους.

Αναμφισβήτητα η ιστορία έχει να επιδείξει πολλές στιγμές υπέρβασης ανθρώπινων ορίων, τόλμης και αυταπάρνησης ή όπως λέμε ανδρείας και ηρωισμού. Γιατί όμως χρειαζόμαστε ήρωες και κατά πόσο οι ήρωες μπορούν να κατανοηθούν απ’ όλους εμάς τους επίγονους παρατηρητές; Μπορεί άραγε ένας σημερινός φοιτητής να πιστέψει ότι θα μπορούσε να σταθεί στη θέση του φοιτητή του ’73 πάνω στο κιγκλίδωμα στη «μπούκα» του στραμμένου κανονιού;

Όσο κι αν συμμεριζόμαστε και αναγνωρίζουμε τα κίνητρα και τα ιδεώδη των πρωταγωνιστών του Πολυτεχνείου, μπορούμε αλήθεια να δούμε τον εαυτό μας ανάμεσα σ’αυτούς; Σίγουρα βέβαια οι εποχές διαφέρουν και ποτέ δεν μπορούμε να μιλάμε με βεβαιότητα για το πως θα αντιδρούσε κάποιος σε περίπτωση που του στερούσαν ζωτικής σημασίας δικαιώματα. Κατά πόσο όμως η σημερινή γενιά μπορεί να οικειοποιηθεί και να ενστερνιστεί τα ηρωικά αυτά πρότυπα ; Πέρα από τον θαυμασμό που προκαλούν σε όλους μας, μπορούν να αποκτήσουν «ζωντανή» υπόσταση και να βρουν μιμητές;

Η απόσταση που διαμορφώνεται ανάμεσα στους ήρωες και τους επίγονους παρατηρητές (απλοί καθημερινοί άνθρωποι) είναι αυτή που εκμηδενίζει την τάση της μίμησης! Κι αυτό γιατί ο ηρωισμός κατανοείται σαν κάτι το υπεράνθρωπο, το μεγαλειώδες και υπερβατικό που διαφέρει ριζικά από μια κοινή πράξη επιβίωσης. Ακόμη και η ενδόμυχη προσδοκία που εκφράζεται με την εσωτερική επιθυμία “θα ήθελα πολύ να τους μοιάσω”, δεν δημιουργεί ένα ομαλό και βατό σκαλοπάτι απ’ το αυτονόητο ως το ηρωϊκό αλλά αντιθέτως διαιωνίζει και μεγενθύνει την παραπάνω απόσταση. Γιατί με δεδομένο ότι τους ήρωες τους δημιουργούν οι εποχές και οι περιστάσεις, θα πρέπει να δεχθούμε ότι σε εποχή ταραγμένη από κινήματα, πολέμους και επαναστάσεις, αυτό που σήμερα μέσω της Ιστορίας αναδεικνύεται ως “ηρωικό”, στην εποχή του ήταν είτε αναμενόμενο είτε κάτι φυσιολογικό που το επέβαλαν οι συνθήκες και το υποστήριξαν οι συνειδήσεις.

Κλείνοντας θα διακινδυνεύσω ένα προσωπικό συμπέρασμα: πιθανόν η συντήρηση “ηρωικών” προτύπων όχι μόνο δεν βοηθάει στην αναπαραγωγή και άλλων αντίστοιχων στο μέλλον, αλλά ενδεχομένως διαμορφώνει κι ένα αίσθημα ατομικής και συλλογικής απαξίωσης του σήμερα. Ένα τέτοιο αίσθημα υποτίμησης ή μια τέτοιου είδους αποδυναμωμένη συλλογική συνείδηση υπονομεύει μια αναμενόμενη υγιή αντίδραση στα κατά καιρούς, πολύ συχνά αναίμακτα “Πολυτεχνεία” που βιώνουμε.

Ο Ορέστης Καραγιάννης είναι απόφοιτος του τμήματος Πολιτικών Επιστημών του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και τελειόφοιτος της Νομικής σχολής του University of Westminster στο Λονδίνο.