«Αν έχεις μια γαβάθα ρύζι, δωσ’ του τη μισή…»

Τα βιβλία του; Συγκλονιστικά. Θυμίζουν ρεπορτάζ, λογοτεχνία, ταξιδιωτικές ανταποκρίσεις. Κατέγραψε το τέλος της αποικιοκρατίας στην Αφρική, τις εξεγέρσεις, τις συγκρούσεις και τον τρόπο ζωής. Η μαύρη ήπειρος σκιαγραφείται με έναν τρόπο απολαυστικό από έναν άνθρωπο που παρατηρεί, καταγράφει, μαζεύει ακούραστα ανθρώπινες ιστορίες και με ανοιχτή ματιά και κριτική σκέψη βλέπει τον κόσμο να αλλάζει μπροστά στα μάτια του. Διαβάζει πολύ. Μαθαίνει καινούργιες γλώσσες. Απογοητεύεται και κουράζεται. Το ταξίδι όμως δεν σταματάει να τον γοητεύει. 

Ένα συγκλονιστικό απόσπασμα από το βιβλίο του Έβενος το Χρώμα της Αφρικής (εκδόσεις Μεταίχμιο)

Στην Αφρική, ο ευτυχισμένος νεόπλουτος δεν μπορεί να ξεχάσει την παλιά παράδοση του γένους του, ένας από τους βασικούς κανόνες της οποίας λέει: Μοιράσου τα πάντα, ό,τι έχεις με τα αδέλφια σου, με τα άλλα μέλη του γένους σου – δηλαδή, όπως λένε εδώ, με το συγγενή σου. 

Στην Ευρώπη οι δεσμοί συγγένειας έχουν γίνει αρκετά αδύναμοι και μακρινοί. Στην Αφρική όμως, ο συγγενής από την πλευρά της μητέρας είναι πιο σημαντικός από το σύζυγο. 

Αν λοιπόν έχεις δύο πουκάμισα, δωσ’ του το ένα. Αν έχεις μια γαβάθα ρύζι, δώσ’ του τη μισή. 

Όποιος παραβεί αυτή την αρχή είναι καταδικασμένος σε εξοστρακισμό, στην εκδίωξη από το γένος, στη φρικαλέα κατάσταση του απομονωμένου ατόμου. Στην Ευρώπη ο ατομικισμός αποτελεί αξία σεβαστή, στην Αμερική πολύτιμη. 

Στην Αφρική όμως ο ατομικισμός είναι συνώνυμο της δυστυχίας και της κατάρας. Η αφρικανική παράδοση είναι συλλογική, γιατί μόνο ένα μονιασμένο σύνολο μπορεί να αντιμετωπίσει τις συνεχώς συσσωρευόμενες αναποδιές της φύσης. 

Και ένας από τους όρους για να μπορέσει μια ομάδα να επιβιώσει είναι ακριβώς να μοιράζεται και το παραμικρό κομματάκι απ’ ότι έχει. 

Κάποτε με είχε περικυκλώσει ένα τσούρμο παιδιών. Είχα μια καραμέλα και την έβαλα στην παλάμη μου. Τα παιδιά στέκονταν ακίνητα, με το βλέμμα καθηλωμένο. Ώσπου στο τέλος το μεγαλύτερο κοριτσάκι πήρε την καραμέλα, τη δάγκωσε προσεχτικά και μοίρασε δίκαια σε όλους από ένα κομματάκι. 

Αν κάποιος Αφρικανός πάρει τη θέση ενός λευκού υπουργού, όπως συνηθίζεται σε πολλές χώρες μετά την απελευθέρωσή τους, και αποκτήσει τη βίλα του με τον κήπο, το μισθό του και τα αυτοκίνητά του, το νέο θα φτάσει γρήγορα στον τόπο από τον οποίο αυτός ο τυχερός της μοίρας κατάγεται. 

Η είδηση σαν αστραπή θα απλωθεί στα γύρω χωριά. Χαρά και ελπίδα θα γεμίσει τις καρδιές των συγγενών του. Και σύντομα θα κινήσουν για προσκύνημα στην πρωτεύουσα. Εδώ δεν θα δυσκολευτούν να βρουν το διαπρεπή μακρινό συγγενή τους. Θα εμφανιστούν μπροστά στην είσοδο του σπιτιού του, θα τον χαιρετήσουν, σύμφωνα με το τελετουργικό θα ραντίσουν τη γη με τζιν για να ευχαριστήσουν τους προγόνους γι’ αυτό το ευτυχές γύρισμα της τύχης και ύστερα θα στρωθούν στη βίλα, στην αυλή, στον κήπο. 

Σύντομα θα δούμε την ήσυχη έπαυλη, όπου πριν ζούσε ένας γέρος Άγγλος με τη λιγομίλητη γυναίκα του, να γεμίζει κόσμο και φωνές. Μπροστά στο σπίτι από το πρωί ανάβει φωτιά, οι γυναίκες κοπανάνε τη κασάβα σε ξύλινα γουδιά, πλήθος παιδιών παίζουν χαρούμενα στις αλάνες και τις πρασιές. Το βράδυ όλη η οικογένεια κάθεται στο γκαζόν για το βραδινό. Γιατί, παρόλο που άρχισε μια νέα ζωή, η παλιά συνήθεια από τον καιρό της αιώνιας φτώχειας παρέμεινε: τρώνε μόνο μια φορά την ημέρα, το βράδυ. 

Κάποιος που η δουλειά του χαρακτηρίζεται από κινητικότητα και συμβαίνει να τρέφει λιγότερο σεβασμό για τις παραδόσεις, πασχίζει να χαθούν τα ίχνη του.

Κάποτε στην Ντοντόμα συνάντησα ένα μικροπωλητή πορτοκαλιών, ο οποίος στο Νταρ ες-Σαλαάμ μου έφερνε πορτοκάλια στο σπίτι. Χάρηκα και τον ρώτησα τι έκανε εδώ, πεντακόσια χιλιόμετρα από την πρωτεύουσα. Έπρεπε να ξεφύγει από τους συγγενείς του, μου εξήγησε. Ζούσε μαζί τους πολύ καιρό, ώσπου στο τέλος δεν άντεξε άλλο και το ‘σκασε. «Για κάποιο διάστημα θα πιάσω κάνα φράγκο», χαιρόταν, «ώσπου να με ανακαλύψουν». Τότε θα έπρεπε να το μοιραστεί……