Το τραγικό τέλος της μεγάλης «γκρανάτα»

Μολονότι ο τίτλος «μεγάλη Τορίνο» χρησιμοποιείται συνήθως στις εκφράσεις φόρου τιμής στην ομάδα που ξεκληρίστηκε στο αεροπορικό δυστύχημα της Σουπέργκα στις 4 Μαΐου του 1949, η δυναστεία της κράτησε για σχεδόν μία δεκαετία. Ο Φερούτσιο Νόβο ανέλαβε την προεδρία της ομάδας το 1939 και εκσυγχρόνισε το διοικητικό μοντέλο, ακολουθώντας περισσότερο το αγγλικό πρότυπο. Πλαισιώθηκε από πρώην ποδοσφαιριστές και ανθρώπους με βαθιά γνώση του αθλήματος, δημιούργησε δίκτυο σκάουτινγκ και αξιοποίησε πληροφορίες σχετικά με την πορεία και τις σχέσεις παικτών άλλων ομάδων με τις διοικήσεις τους.

Η είσοδος της Ιταλίας στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο δεν ανέκοψε τις ποδοσφαιρικές δραστηριότητες για πολύ, όμως πάγωσε τις επενδύσεις. Ο Νόβο το είδε ως ευκαιρία. Πήρε στον βορρά πέντε νέους παίκτες, οι οποίοι βοήθησαν στην υιοθέτηση του νέου συστήματος. Επηρεασμένοι από το περίφημο «WM» του Χέρμπερτ Τσάπμαν, το οποίο προκάλεσε επανάσταση στην Αγγλία, οι ιθύνοντες υιοθέτησαν μια τακτική κοντά στο 4-2-4, περίπου δέκα χρόνια πριν από την εθνική Βραζιλίας που κατέκτησε τα πάντα. Το στιλ της αποτέλεσε, σύμφωνα με αρκετούς μελετητές, τη βάση για το ολοκληρωτικό ποδόσφαιρο της Oλλανδίας.

Το 1940-41 η «μεγάλη Τορίνο» είχε αρχίσει να παίρνει την τελική της μορφή, όμως δύο ήττες από τη Βενέτσια κόστισαν πρωτάθλημα και Κύπελλο. Ο Νόβο πήρε από την ομάδα της Βενετίας τον Βαλεντίνο Ματσόλα (πατέρα του Σάντρο) και τον Ετσιο Λόικ, οι οποίοι φέρονταν κοντά στη Γιουβέντους. Η «Τόρο» έκανε νταμπλ και η κυριαρχία της εδραιώθηκε μετά το 1945 και τη λήξη του πολέμου, όταν επέστρεψε και η ποδοσφαιρική κανονικότητα. Η «γκρανάτα» έχει διατηρήσει τον κορμό της, ο οποίος αποτέλεσε και τη ραχοκοκαλιά της εθνικής Ιταλίας του Βιτόριο Πότσο.

Στο φιλικό με την Ουγγαρία το 1947 οι δέκα από τους έντεκα διεθνείς των «ατζούρι» ήταν παίκτες της Τορίνο κι αυτό γιατί ο ομοσπονδιακός τεχνικός δεν ήθελε να έχει όλη την εντεκάδα από μία μόνο ομάδα. Ετσι, προτίμησε τον τερματοφύλακα της Γιουβέντους. Η Τορίνο πήρε σερί τέσσερα πρωταθλήματα θέτοντας νέο ρεκόρ 83 σερί νικών στην έδρα της και το 1948 πήρε τίτλο με 16 βαθμούς διαφορά από τη δεύτερη Μίλαν. Σε πέντε σεζόν πέτυχε 483 τέρματα. 

H ΜΟΙΡΑΙΑ ΠΤΗΣΗ 

Στις 4 Μαΐου του 1949 η «Τόρο» ήταν στον δρόμο για το πέμπτο σερί πρωτάθλημα. Ο τότε αρχηγός της Μπενφίκα Τσίκο Φερέιρα ήταν στενός φίλος με τον Ματσόλα και κατόπιν πρόσκλησής του η πρωταθλήτρια Ιταλίας αποφάσισε να ταξιδέψει στην Πορτογαλία, για ένα φιλικό που θα έκλεινε την καριέρα του Φερέιρα.

Απαραίτητη προϋπόθεση ήταν να μην ηττηθεί στο πρωτάθλημα η Τορίνο από την Ιντερ, προκειμένου να έχει τη βαθμολογική άνεση για να παίξει το φιλικό. Το ματς με τους «νερατζούρι» έληξε 0-0. Αν η αντίπαλός της είχε νικήσει, δεν θα ταξίδευε ποτέ στην Ιβηρική. Το ματς με τους «αετούς της Λισσαβώνας» έληξε 4-3 υπέρ των γηπεδούχων και 40.000 κόσμος χειροκρότησε τον Φερέιρα αλλά και τους Ιταλούς που έκαναν το ταξίδι. Την επομένη οι παίκτες της Τορίνο πήραν το αεροπλάνο της επιστροφής. Με ενδιάμεσο σταθμό τη Βαρκελώνη, τα νέα για τις άσχημες καιρικές συνθήκες είχαν γίνει γνωστά.

Ο έμπειρος πιλότος Πιερλουίτζι Μερόνι, ο οποίος είχε παρασημοφορηθεί για την ανδρεία του στον πόλεμο, δεν κατάφερε να αποφύγει το κακό. Η κακή ορατότητα και οι καιρικές συνθήκες που επικρατούσαν τον αποπροσανατόλισαν. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες, το Fiat G-212 πετούσε πολύ χαμηλότερα από ό,τι συνήθως έχοντας ξεκινήσει τη διαδικασία προσγείωσης. Κάποιες πληροφορίες λένε ότι προσπάθησε να γυρίσει προκειμένου να πάει να προσγειωθεί με μεγαλύτερη ασφάλεια στο Μιλάνο, άλλες ότι στην τελευταία του επικοινωνία μέσω ασυρμάτου δήλωσε έτοιμος να ολοκληρώσει εκεί τη διαδικασία. Τελικά συγκρούστηκε με ορμή σε τοίχο της βασιλικής που στέκεται στον λόφο της Σουπέργκα.

Η βροχή δεν κατάφερε να εμποδίσει τη φωτιά. Στις στιγμές πανικού που ακολούθησαν κυκλοφόρησε η φήμη ότι ο Ματσόλα δεν μπήκε στο αεροπλάνο λόγω πυρετού. Μέχρι να πέσει η νύχτα, όμως, τα πάντα είχαν αποκαλυφτεί. Στους 31 νεκρούς της πτήσης περιλαμβάνονταν οι δεκαοκτώ ποδοσφαιριστές της ομάδας, οι προπονητές, τα μέλη του επιτελείου, οι δημοσιογράφοι που είχαν ακολουθήσει την αποστολή, καθώς και το προσωπικό του αεροπλάνου.

Ο πρόεδρος Νόβο θα ήταν μαζί τους, αλλά λόγω επαγγελματικών υποχρεώσεων δεν έκανε το ταξίδι. Κάποιοι τον άκουσαν να λέει έπειτα από καιρό ότι προτιμούσε να ήταν στο αεροπλάνο παρά να ζήσει τη θλίψη που ακολούθησε. Εκτός έμειναν επίσης δύο τραυματίες παίκτες (Γκαντόλφι, Τόμα) και ο Τζιουλιάνο που είχε πρόβλημα με το διαβατήριο. Στο φιλικό είχε συμφωνήσει να αγωνιστεί ο μεγάλος Ούγγρος Λάζλο Κουμπάλα. Εχοντας ξεφύγει από το καθεστώς στην καρότσα ενός φορτηγού και προτού γράψει ιστορία στην Μπαρτσελόνα, ο Κουμπάλα βρέθηκε για έναν χρόνο στην Ιταλία και την Προ Πάτρια. Θα έπαιρνε μέρος στο ματς με την Μπενφίκα, όμως τελευταία στιγμή ακύρωσε το ταξίδι λόγω ασθένειας του γιου του. 

ΣΥΛΛΟΓΙΚΗ ΘΛΙΨΗ 

Social media δεν υπήρχαν, όμως από στόμα σε στόμα η είδηση μεταδόθηκε ταχύτατα σε όλη την πόλη. Πλήθος κόσμου ξεκίνησε να ανηφορίζει στη Σουπέργκα. Από τους πρώτους που έφτασαν στον τόπο της τραγωδίας ήταν ο Βιτόριο Πότσο, ο πρώην ομοσπονδιακός τεχνικός που εργαζόταν πλέον ως δημοσιογράφος. Το σοκ ήταν τεράστιο. Γνώριζε τα περισσότερα από τα θύματα από τα Παγκόσμια Κύπελλα του 1934 και 1938 και κλήθηκε να βοηθήσει στην αναγνώριση, αν και στις περισσότερες των περιπτώσεων τα χαρακτηριστικά δεν ήταν ευδιάκριτα.

Ολόκληρη η Ιταλία έκλαψε με τις οικογένειες των νεκρών. Η τραγωδία ήρθε σε περίοδο που η χώρα πάλευε να συμφιλιωθεί με το αμαρτωλό παρελθόν της και η ποδοσφαιρική αρμάδα της Τορίνο είχε κερδίσει τον σεβασμό όλων αποτελώντας λόγο να αισθανθούν ξανά περήφανοι μετά την ντροπή του πολέμου. Η μοιραία πτήση ένωσε τους πάντες, ανεξαρτήτως καταβολών και πεποιθήσεων. «Ολη η Ιταλία ήταν στο πλάι των καμένων σωμάτων» έγραψε η κομμουνιστική «L΄Unita».

H κηδεία έγινε δύο μέρες αργότερα και περίπου μισό εκατομμύριο άνθρωποι βγήκαν στους δρόμους, προσπαθώντας να προσεγγίσουν το νεκροταφείο. Δεκάδες χιλιάδες ανέβηκαν μετά την τελετή στον λόφο της Σουπέργκα, αποτίοντας φόρο τιμής στα θύματα. Ο πρόεδρος της ιταλικής ποδοσφαιρικής ομοσπονδίας εκφώνησε λόγο, τονίζοντας πως «οι ήρωες είναι πάντα ζωντανοί για εκείνους που τους πίστεψαν. Και έτσι τα παιδιά θα πιστέψουν ότι η Τορίνο δεν πέθανε. Απλώς λείπει».

Η Τορίνο έπρεπε να αγωνιστεί κανονικά στα τέσσερα εναπομείναντα παιχνίδια παρά το αίτημα της Μίλαν και της Ιντερ να της δοθεί το πρωτάθλημα άνευ αγώνων. Παρέταξε την ομάδα νέων και πήρε σερί νίκες, με τους αντιπάλους να χρησιμοποιούν επίσης τους νέους ως ένδειξη σεβασμού. Το πρώτο παιχνίδι ήταν με αντίπαλο την Τζένοα.

Η νεκρική σιγή στις κερκίδες σταδιακά εξελίχθηκε σε ένα μακρόσυρτο «Τόρο Τόρο». Ολοι μαζί. Γηπεδούχοι και φιλοξενούμενοι φώναζαν για τις ζωές που χάθηκαν άδοξα και την ομάδα που είδε το μεγαλείο της να ανακόπτεται βίαια λίγο έξω από την πόλη της. Στις 26 Μαΐου του 1949 διεξάχθηκε φιλικό με τη Ρίβερ Πλέιτ, προκειμένου να ενισχυθούν οι οικογένειες των θυμάτων. Τη φανέλα της Τορίνο φόρεσαν έντεκα αστέρια άλλων ομάδων, οι οποίοι ήθελαν να τιμήσουν με τον τρόπο αυτό τους συναδέλφους τους.

Τον Απρίλιο του 2016 το Ολυμπιακό Στάδιο του Τορίνο πήρε το όνομα «Grande Torino», για να θυμίζει σε όλους ότι τη δεκαετία του ’40 μεσουράνησε στην πόλη μια ομάδα που θα μπορούσε να κυριαρχήσει και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Το 1955, όταν ξεκίνησε το Κύπελλο Πρωταθλητριών Ευρώπης με τη Ρεάλ Μαδρίτης να κυριαρχεί, η ιστορία ίσως γραφόταν διαφορετικά. Με τη χρυσή γενιά αποδεκατισμένη, όμως, η «γκρανάτα» δεν κατάφερε να ξανακάνει πρωταθλητισμό. Υποβιβάστηκε, ανέβηκε ξανά και πήρε το επόμενο και τελευταίο της μέχρι σήμερα πρωτάθλημα το 1976. Μαζί της χρειάστηκε πολλά χρόνια αναδόμησης και η εθνική Ιταλίας. 

* Περιοδικό Hot Doc #146, «Μοιραίες πτήσεις στον αθλητισμό», 11/2/2018