Στην… υγειά του Οπενχάιμερ – Πολύ παραπάνω από ένα τυπικό μπλοκμπάστερ

Το 1997 οι έγκριτοι αναλυτές του αμερικανικού κινηματογράφου προεξοφλούσαν το ναυάγιο μιας τεράστιας παραγωγής που θα έβαζε λουκέτα σε αρκετά γραφεία του Χόλιγουντ. Ο λόγος για τον «Τιτανικό» του Τζέιμς Κάμερον, που αναβαλλόταν συνέχεια η έξοδός του στις αίθουσες διογκώνοντας το κόστος παραγωγής και διαφήμισης σε δυσθεώρητα ύψη (η πρώτη ταινία στην ιστορία του σινεμά που κόστισε περισσότερο από 200 εκατ. δολάρια) και είχε το ντεζαβαντάζ της μεγάλης διάρκειας (195 λεπτά!) η οποία θα ζημίωνε τα σινεμά λόγω των αναγκαστικά λιγότερων προβολών. Ολοι θυμόμαστε τι έγινε τότε κάνοντας τους «ειδικούς» να… εξαφανίσουν τα γραπτά τους. Η ταινία έσκισε στις αίθουσες καθώς συγκέντρωσε σχεδόν 1,9 δισ. δολάρια (η πιο επιτυχημένη όλων των εποχών μέχρι την επόμενη δημιουργία του Κάμερον, το «Avatar») και σάρωσε στα Οσκαρ αφού από τις 14 υποψηφιότητες κέρδισε 11 συνολικά βραβεία, μεταξύ των οποίων και της Καλύτερης Ταινίας. Τα ίδια πάνω κάτω διαβάζαμε τους προηγούμενους μήνες κι από άλλους «ειδικούς» για το «Οπενχάιμερ» που το θεωρούσαν χαμένο στοίχημα λόγω μιας σειράς γεγονότων που αποδείκνυαν ότι το κοινό δεν θα αγκάλιαζε την ταινία. Η μεγάλη τρίωρη διάρκεια, το ήδη γνωστό ιστορικό γεγονός της ρίψης των ατομικών βομβών σε Χιροσίμα – Ναγκασάκι, ένας άσημος στο πλατύ κοινό ήρωας και η απουσία δράσης –«Μα ποιος βρίσκει ενδιαφέρον σε κουβέντες επιστημόνων περί κβαντικής φυσικής;» είπαν κάποιοι… φωστήρες– ήταν για αρκετούς κινηματογραφικούς μελετητές και κριτικούς στοιχεία αδιαμφισβήτητα για τη βέβαιη εμπορική αποτυχία του εγχειρήματος. Το ήδη επιβαρυμένο κλίμα στο σινεμά, λόγω πανδημίας που έκλεισε τις αίθουσες για μεγάλα διαστήματα και της έλευσης των streaming πλατφορμών, ήταν ακόμη δύο παράγοντες που δεν μπορούσαν να αγνοηθούν από τους ειδικούς.

Το σατανικό σχέδιο του μάρκετινγκ

Ομως το βράδυ της 21ης Ιουλίου 2023 συντελέστηκε ένα θαύμα με την ταυτόχρονη έξοδο στις αίθουσες των δύο πιο αναμενόμενων ίσως ταινιών του φετινού καλοκαιριού. Αντί να υπάρξει αλληλοεξόντωση ανάμεσα στα δύο φιλμ, όπως πίστευαν ορισμένοι, τελικά προκλήθηκε ένας έξυπνα κατασκευασμένος ντόρος γύρω από το σατανικό σχέδιο των υπευθύνων του μάρκετινγκ και ο τυφώνας Barbenheimer σάρωσε τα ταμεία. Κι αν στην περίπτωση της ξανθιάς κούκλας τα πράγματα ήταν πιο σίγουρα, η ατομική βόμβα που έριξε στις αίθουσες ο Νόλαν όχι μόνο ήταν εντυπωσιακότερη αλλά και πιο απρόσμενη. Το κόστος των 100 εκατ. δολαρίων αποσβέστηκε με το καλημέρα καθώς στις πρώτες τρεις μέρες εξόδου του φιλμ στις ΗΠΑ οι εισπράξεις ανήλθαν στον αριθμό-ρεκόρ των 82,5 εκατ. δολαρίων, ενώ μέχρι την ώρα που γράφονταν αυτές οι γραμμές το φιλμ είχε συγκεντρώσει σε πέντε μέρες από όλο τον πλανήτη περισσότερα από 230 εκατ. δολάρια.

Ποια ήταν όμως τα στοιχεία εκείνα που έκαναν το έργο του Νόλαν να αποκτά διαστάσεις φαινομένου, χωρίς να βασίζεται σε κάποιον σούπερ σταρ πρωταγωνιστή και δίχως να υπόσχεται το μεγάλο θέαμα, αφού στον βασικό πυρήνα του είναι πριν και πάνω από όλα ένα πυκνογραμμένο δράμα χαρακτήρων;

Από το Πούλιτζερ στα Οσκαρ

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Το σενάριο του φιλμ που υπογράφει ο ίδιος ο Νόλαν αποτελεί διασκευή του βραβευμένου με Πούλιτζερ βιβλίου του Κάι Μπερντ και του Μάρτιν Σρούιν «American Prometheus: The triumph and tragedy of J. Robert Oppenheimer» με θέμα τη ζωή του γερμανικής καταγωγής Αμερικανού φυσικού, το οποίο κυκλοφόρησε για πρώτη φορά στα αμερικανικά βιβλιοπωλεία το 2005. «Ηθελα να μεταφέρω στο κοινό το μυαλό και την εμπειρία ενός ανθρώπου που βρέθηκε στο κέντρο της μεγαλύτερης αλλαγής στην Ιστορία» λέει ο Νόλαν για την επιλογή του να κάνει ταινία τη ζωή του Οπενχάιμερ. «Είτε μας αρέσει είτε όχι, ο Ρόμπερτ Οπενχάιμερ είναι το πιο σημαντικό πρόσωπο που έζησε ποτέ. Δημιούργησε τον κόσμο στον οποίο ζούμε, καλώς ή κακώς, σήμερα. Και πρέπει να δούμε την ιστορία του για να τον πιστέψουμε» συμπληρώνει ο Βρετανός σκηνοθέτης.

Για τον πρωταγωνιστικό ρόλο επιλέχτηκε το «αφεντικό» της τηλεοπτικής συμμορίας «Peaky Blinders», ο περιβόητος Τόμας Σέλμπι. Ο Κίλιαν Μέρφι δεν ήταν άγνωστος στον Νόλαν καθώς είχαν δουλέψει ήδη μαζί στην τριλογία του «Σκοτεινού ιππότη», στο «Inception» και στη «Δουνκέρκη». Ο σκηνοθέτης ήξερε ότι ο ρόλος του «πατέρα της ατομικής βόμβας» ήταν ταμάμ για τον 47χρονο Ιρλανδό ηθοποιό, ο οποίος δεν θα δίσταζε σε καμία περίπτωση να τσαλακωθεί ή να πειραματιστεί. Ο Κίλιαν μάλιστα είχε περάσει από οντισιόν για τον ρόλο του Μπρους Γουέιν στο «Μπάτμαν». Ρόλος που κατέληξε τελικά στον Κρίστιαν Μπέιλ κι ο ίδιος τελικά υποδύθηκε έναν άλλο εκκεντρικό επιστήμονα, το «Σκιάχτρο». Ο Μέρφι αφοσιώθηκε πλήρως στον χαρακτήρα του επιστήμονα και επιχείρησε να δώσει πειστικά τη γεμάτη παράδοξα και ηθικά διλήμματα συναρπαστική διαδρομή ενός τόσο ξεχωριστού ανθρώπου. Εφτασε μάλιστα σε σημείο να τρώει μόνο ένα αμύγδαλο την ημέρα για να αδυνατίσει ώστε να πετύχει να του μοιάζει όσο πιο πιστά γινόταν! Στη διάρκεια των πραγματικών δοκιμών στο εργαστήριο όπου σχεδίαζε την ατομική βόμβα του άκρως απόρρητου σχεδίου «Μανχάταν» ο Οπενχάιμερ είχε αδυνατίσει τόσο πολύ, σύμφωνα με τους ιστορικούς, καθώς έτρωγε ελάχιστα, έπινε μόνο μαρτίνι και κάπνιζε μανιωδώς! Για τη δραματική μεταμόρφωσή του ο Μέρφι χρειάστηκε να κάνει δίαιτα πέντε μήνες και σχεδόν να αποστεωθεί. «Μου αρέσει να παίζω με το σώμα μου και ο Οπενχάιμερ είχε μια ιδιαίτερη σωματική διάπλαση και φινέτσα που δεν περνούσαν απαρατήρητες από κανέναν και ήθελα να την αποδώσω όσο πιο σωστά γίνεται. Γι’ αυτό τον λόγο έπρεπε να χάσω αρκετά κιλά και να δουλέψουμε κατάλληλα με το ντύσιμό μου. Επίσης είχε φωτεινά έντονα μάτια και ήθελα να πιάσω αυτό το διαπεραστικό βλέμμα του. Οπότε δουλέψαμε πολύ πάνω και σε αυτό καθώς και στις εκφράσεις που χρησιμοποιούσε» ανέφερε χαρακτηριστικά ο Μέρφι.

Το κοινό στο δωμάτιο με το… κουμπί

Με το «Οπενχάιμερ» όμως ο Κρίστοφερ Νόλαν φαίνεται πως ξεπέρασε τον εαυτό του. Δεν κατασκεύασε μόνο ένα ιστορικό δράμα που εξελίσσεται σε αγωνιώδες θρίλερ. Ούτε ότι κατάφερε μόνο το βάρος των αυθεντικών γεγονότων και κυρίως τα παρασκήνιά τους να δέσουν αρμονικά στα φροντισμένα πλάνα του. Είναι κυρίως η απόπειρα να αποδοθεί επικά το φοβερό δίλημμα, δηλαδή μια παράδοξη και αγωνιώδης προσπάθεια ενός αινιγματικού ανθρώπου, ο οποίος παίρνει το ρίσκο να δημιουργήσει κάτι που είναι ικανό ή να σώσει ή να καταστρέψει τελικά τον κόσμο. Ο σκηνοθέτης αποφάσισε ότι οι σκηνές που εκτυλίσσονται μέσα από την οπτική του Οπενχάιμερ θα έπρεπε να ήταν έγχρωμες σε αντίθεση με τις υπόλοιπες του έργου. Επίσης τις έγραψε σε πρώτο πρόσωπο, μία ακόμη ανορθόδοξη σεναριακή επιλογή, με περιστασιακές σουρεαλιστικές εικόνες που συμβολίζουν τον εσωτερικό κόσμο και κυρίως τα άγχη του Οπενχάιμερ για το αβέβαιο μέλλον που σχεδιάζει.

«Είναι ασυνήθιστο» λέει ο Νόλαν για την απόφασή του να γράψει σε πρώτο πρόσωπο. «Αλλά είναι ξεκάθαρο σε όλους όσοι διάβασαν το σενάριο ότι παρακολουθούν τη σκηνή μέσα από τα μάτια του Οπενχάιμερ. Κοιτάμε πάνω από τον ώμο του, είμαστε μες στο μυαλό του, πηγαίνουμε παντού μαζί του» έχει πει. Επιπλέον ο Νόλαν ήθελε να αποτυπώσει τον προβληματισμό των επιστημόνων στο πρόγραμμα «Μανχάταν». Το διάστημα μέχρι την κρίσιμη πυρηνική δοκιμή Τρίνιτι, που ίσως είναι η πιο εντυπωσιακή σκηνή του έργου (η συνάδελφος που καθόταν μπροστά μου στη δημοσιογραφική προβολή του Ιντεάλ πετάχτηκε από τη θέση της), όπου ο Οπενχάιμερ και η ομάδα του αντιμετώπιζαν τη μικρή πιθανότητα πατώντας το κουμπί και πυροδοτώντας την πρώτη βόμβα να οδηγούσαν ενδεχομένως σε αφανισμό τον πλανήτη. Οπως αναφέρει ο σκηνοθέτης, «καθώς δεν υπήρχε μαθηματική ή θεωρητική βάση που απέκλειε αυτή την πιθανότητα, όσο μικρή κι αν ήταν, όλοι είχαν αγωνία για το τι θα συμβεί όταν θα πατούσαν το κουμπί. Είναι εκπληκτική στιγμή στην ανθρώπινη ιστορία και ήθελα να στείλω το κοινό σε αυτό το δωμάτιο, εκεί όπου πατήθηκε το κουμπί. Είναι η πιο απίστευτη στιγμή αν το σκεφτείς. Το ρίσκο που είχε».

Κομπάρσοι οι αληθινοί επιστήμονες

Η ταινία συνδυάζει την τεχνική του IMAX και του φιλμ των 65 εκατοστών συμπεριλαμβανομένων, για πρώτη φορά, τμημάτων σε ασπρόμαυρη αναλογική φωτογραφία IMAX. Το μεγάλο ατού όμως του φιλμ είναι το νέο μάθημα Ιστορίας που παραδίδει ο Κρίστοφερ Νόλαν, μετά την εντροπία του «Τένετ». Γύρω από την «πατέρα της ατομικής βόμβας» Τζ. Ρόμπερτ Οπενχάιμερ και του ρόλου που έπαιξε στην έκβαση του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου συμμετέχουν ως κομπάρσοι αληθινοί επιστήμονες για να δοθεί πειστικά το αυθεντικό πλαίσιο της Ιστορίας. Οπως δήλωσε κι ο ίδιος ο Νόλαν «στα γυρίσματα στο Λος Αλαμος διαθέταμε αρκετούς επιστήμονες ως κομπάρσους καθώς χρειαζόμασταν γνήσιες αντιδράσεις αλλά και αυτοσχεδιασμούς. Ηταν απόλαυση να βλέπεις όλους αυτούς τους επιστήμονες να διατυπώνουν τις απόψεις τους για τις γεωπολιτικές συνέπειες των πυρηνικών εξοπλισμών και να μαλώνουν μεταξύ τους» είπε ο σκηνοθέτης.

Δίπλα στον Κίλιαν Μέρφι λάμπει η Εμιλι Μπλαντ («Ενα ήσυχο μέρος») που παίζει τη σύζυγο του Οπενχάιμερ, τη βιολόγο και βοτανολόγο Κάθριν «Κίτι» Οπενχάιμερ. «Η Κίτι δεν κάνει ψιλή κουβέντα. Μιλάει μόνο σοβαρά. Είναι σύνθετη, εκρηκτική και σαγηνευτική. Ηταν μία γυναίκα που αρνήθηκε να μπει στα καλούπια της εποχής κι αντιδρούσε ενάντια στο σύστημα με σύγχρονο τρόπο» λέει η Μπλαντ για την Κίτι, της οποίας ο Οπενχάιμερ ήταν ο τέταρτος σύζυγος και ήταν μόλις 29 ετών όταν τον γνώρισε.

Σε άλλους βασικούς ρόλους, ο Ματ Ντέιμον υποδύεται τον στρατηγό Λέσλι Γκρόουβς Τζούνιορ, επικεφαλής του προγράμματος «Μανχάταν» και ο Ρόμπερτ Ντάουνι Τζούνιορ τον Λούις Στράους, πρόεδρο της Αμερικανικής Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας. Τα ονόματά τους ήδη παίζουν για τις υποψηφιότητες των Οσκαρ, ενώ η Φλόρενς Πιου ενσαρκώνει την κομμουνίστρια ψυχίατρο Τζιν Τάτλοκ και ερωμένη του Οπενχάιμερ. Τέλος, ο Τζος Χάρτνετ παίζει τον πρωτοπόρο πυρηνικό φυσικό Ερνεστ Λόρενς και ο Κένεθ Μπράνα τον βραβευμένο με Νόμπελ φυσικό Νιλς Μπορ.

Για το φιλμ μιλούν με ενθουσιασμό διάσημοι σκηνοθέτες όπως ο Πολ Σρέιντερ που δήλωσε ότι «το “Οπενχάιμερ” είναι η καλύτερη, πιο σημαντική ταινία αυτού του αιώνα. Αν δεις μια ταινία φέτος στο σινεμά, πρέπει να είναι το “Οπενχάιμερ”. Δεν είμαι γκρούπι του Νόλαν, αλλά τούτο είναι εκρηκτικό». Το συμπέρασμα που βγαίνει μέσα από όλα αυτά είναι πως η βασική επιτυχία του φιλμ οφείλεται σχεδόν αποκλειστικά στον σκηνοθέτη του. Το όνομα του Κρίστοφερ Νόλαν είναι όχι μόνο ακαταμάχητη εμπορική ατραξιόν αλλά και εγγυήτρια υπογραφή για απαράμιλλο, εντυπωσιακό θέαμα. Δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε αν ο περφεξιονισμός του Κρίστοφερ Νόλαν θα δικαιωθεί και θα του χαρίσει κάτι που λείπει από τα αμέτρητα βραβεία του. Το Οσκαρ ύστερα από πέντε ανεπιτυχείς προσπάθειες μάλλον ήρθε η ώρα να μπει στη συλλογή του Λονδρέζου δημιουργού. Το μόνο σίγουρο είναι πως στο Χόλιγουντ έχουν κάθε λόγο να ανοίγουν σαμπάνιες και να νιώθουν ευγνωμοσύνη για το δίδυμο της επιτυχίας, που μάλλον χαρτογραφεί και τον δρόμο στον οποίο θα βαδίζουν οι μελλοντικές παραγωγές που λογικά θα βάλουν για λίγο στην άκρη τις υπερηρωικές περιπέτειες. Τα ιστορικά θεάματα και οι ανθρώπινοι χαρακτήρες έχουν πλέον τον πρώτο λόγο στις τάσεις του σημερινού Χόλιγουντ.