Σεξουαλική κακοποίηση παιδιών – Ενα καλά κρυμμένο οικογενειακό μυστικό

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας η παιδική σεξουαλική κακοποίηση αφορά τη συμμετοχή του παιδιού σε σεξουαλική δραστηριότητα για την οποία υπάρχει έλλειψη της συνειδητής κατανόησης της έννοιας και του περιεχομένου της πράξης από την πλευρά του παιδιού και έλλειψη της συναίνεσής του.

Πιο συγκεκριμένα σεξουαλική κακοποίηση θεωρείται η συμμετοχή ή έκθεση παιδιών και εφήβων σε πράξεις με σεξουαλικό περιεχόμενο υποκινούμενες συνήθως από ενήλικα που έχει σχέση φροντίδας ή οικειότητας μαζί τους, οι οποίες έχουν σκοπό τη σεξουαλική διέγερση ή/και ικανοποίηση του ενήλικα. Χαρακτηριστικά του φαινομένου είναι η ανηλικότητα του παιδιού, η σχέση εξάρτησης ή εμπιστοσύνης ανάμεσα στον ενήλικα και το παιδί, η έλλειψη συνειδητής κατανόησης της έννοιας και του περιεχομένου της πράξης αυτής, άρα και η έλλειψη συνειδητής συναίνεσης του παιδιού. Οι πράξεις αυτές παραβιάζουν όχι μόνο τον αιμομικτικό φραγμό, αλλά και τις γενικότερες αντιλήψεις της κοινωνίας σχετικά με τις οικογενειακές σχέσεις και τα όρια των οικογενειακών ρόλων. Η σεξουαλική παραβίαση εμπεριέχει διάφορες μορφές με ή χωρίς επαφή, από την έκθεση σε επίδειξη, τις θωπείες και τις ασελγείς πράξεις μέχρι τον βιασμό και την αιμομιξία. Η παιδική πορνογραφία και η πορνεία δεν είναι παρά οι εμπορευματοποιημένες πλευρές αυτού του νοσηρού ζητήματος, οι οποίες αναφέρονται με τον όρο «σεξουαλική εκμετάλλευση».

Πρόσφατες επιστημονικές εκτιμήσεις αναφέρουν ότι ένα 10-20% των παιδιών στην Ευρώπη θα πέσουν θύματα σεξουαλικής κακοποίησης κατά τη διάρκεια της παιδικής τους ηλικίας.

Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών υπολογίζει ότι παγκοσμίως 73 εκατομμύρια αγόρια και 150 εκατομμύρια κορίτσια υφίστανται σεξουαλική κακοποίηση. Σε ποσοστό 75-85% οι δράστες ανήκουν στο στενό οικογενειακό ή φιλικό τους περιβάλλον.

Οπως δείχνουν τα στοιχεία, το 73% των θυμάτων δεν μιλάει αμέσως για την εμπειρία του και περνά τουλάχιστον ένας χρόνος για να την εκμυστηρευθεί σε κάποιον. Ενα 45% των θυμάτων δεν μιλά για το συμβάν τουλάχιστον για πέντε χρόνια.

Τα τρία τέταρτα των θυμάτων δεν θα μιλήσουν σε κανέναν γι’ αυτό που τους συνέβηκε προτού ενηλικιωθούν. Ισως ούτε και τότε…

Είναι ενδεικτικές, εν προκειμένω, οι εκτιμήσεις του βρετανικού οργανισμού Stopitnow γα την πρόληψη της παιδικής σεξουαλικής κακοποίησης, σύμφωνα με τις οποίες τα ¾ των παιδιών που κακοποιούνται σεξουαλικά δεν θα μιλήσουν σε κανέναν γι’ αυτό κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας. Κι από όσα παιδιά μιλήσουν ελάχιστα θα φτάσουν να απασχολήσουν τις αστυνομικές αρχές, τις κοινωνικές υπηρεσίες ή τους επαγγελματίες υγείας.

Συμβαίνει παντού 

Το έγκλημα της σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών δεν γνωρίζει οικονομικούς, κοινωνικούς, θρησκευτικούς, φυλετικούς ή γεωγραφικούς περιορισμούς. Συμβαίνει σε κάθε γωνιά του πλανήτη – και βέβαια και στη χώρα μας.

Σύμφωνα μάλιστα με τους ειδικούς στη μικρή Ελλάδα δεν αποκλίνουμε από τον διεθνή μέσο όρο: τουλάχιστον 7% των γυναικών και 3% των αντρών έχουν κάποια εμπειρία σεξουαλικής κακοποίησης κατά την παιδική ηλικία. Εκτιμήσεις, μάλιστα, για τη σωματική και σεξουαλική κακοποίηση ανηλίκων στην Ελλάδα ανεβάζουν το ποσοστό στο 16% για τα κορίτσια και στο 6% για τα αγόρια. Στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων δράστης ήταν ο πατέρας ή ο πατριός.

Η άσκηση σεξουαλικής βίας ωστόσο παραμένει ένα από τα πιο καλά κρυμμένα οικογενειακά μυστικά. Υπάρχει ένας υψηλός «σκοτεινός» αριθμός θυμάτων που αγγίζει το 85% (από τα 100 παιδιά που κακοποιούνται μόλις τα δεκαπέντε το δηλώνουν).

Ευρήματα ερευνών έχουν δείξει ότι τα κορίτσια κακοποιούνται με συχνότητα τρεις φορές υψηλότερη από ό,τι τα αγόρια, ότι τα αγόρια έχουν περισσότερες πιθανότητες για συναισθηματική παραμέληση και σοβαρή σωματική βλάβη από ό,τι τα κορίτσια και ότι γενικά στα παιδιά ο κίνδυνος σεξουαλικής κακοποίησηςείναι μεγαλύτερος από την ηλικία των τριών ετών και άνω. Τα παιδιά με αναπηρία διατρέχουν τρεις με τέσσερις φορές μεγαλύτερο κίνδυνο να πέσουν θύματα βίας. Ο πραγματικός αριθμός των περιστατικών σεξουαλικής κακοποίησης εκτιμάται ότι είναι πολύ μεγαλύτερος από αυτόν που δείχνουν οι έρευνες. Τα περισσότερα παιδιά θύματα κακοποίησης και παραμέλησης δεν ανακαλύπτονται από τις κοινωνικές υπηρεσίες. Στη σεξουαλική κακοποίηση ειδικά, όπου δεν υπάρχουν απαραίτητα σωματικές ενδείξεις, η μυστικότητα και η ντροπή εμποδίζουν τα παιδιά αλλά και τους ενήλικες που γνωρίζουν να ζητήσουν βοήθεια.

Κι από τις περιπτώσεις που τελικώς καταγγέλλονται, μόνο ένα 20% φτάνει τελικά στο δικαστήριο.

Πανελλαδική έρευνα διάρκειας 36 μηνών που πραγματοποίησε το Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού και δημοσιοποιήθηκε το 2014 κατέγραψε ότι σε περισσότερα από 15.300 παιδιά ηλικίας έντεκα, δεκατριών και δεκάξι ετών, περίπου ένα στα έξι αναφέρει έκθεση σε κάποια μορφή ανεπιθύμητης σεξουαλικής εμπειρίας και παραβίασης κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας, εκ των οποίων σε ένα στα δεκατρία παιδιά η εμπειρία εμπεριείχε και σωματική επαφή. Η Ελλάδα, που σύμφωνα με διαβαλκανική έρευνα του 2015 κρατάει τα πρωτεία στην ψυχολογική κακοποίηση, δεν έχει ούτε κεντρικό φορέα καταγραφής περιστατικών κακοποίησης παιδιών ούτε εξειδικευμένες δομές αντιμετώπισης σχετικών περιπτώσεων. Η χώρα μας στερείται διαγνωστικού κέντρου κακοποίησης ανηλίκων και μεταβατικών ξενώνων φιλοξενίας για τα κακοποιημένα παιδιά.

Ανάλογα με το φύλο, την ηλικία και την περιοχή, η έκθεση των παιδιών σε βίαιες εμπειρίες διαφοροποιείται. Τα αγόρια είναι περισσότερο εκτεθειμένα σε σεξουαλική βία σε σχέση με τα κορίτσια και η σεξουαλική παραβίαση συμβαίνει πιο συχνά στις τάξεις του γυμνασίου και του λυκείου. Στον αγροτικό πληθυσμό είναι πιο συχνή η σωματική βία σε σχέση με τον αστικό πληθυσμό, όπου… υπερτερούν η ψυχολογική και η σεξουαλική βία.

Σημαντικές επισημάνσεις: ο τυπικός δράστης παιδικής σεξουαλικής παρενόχλησης παρενοχλεί κατά μέσο όρο 117 παιδιά, από τα οποία τα περισσότερα ουδέποτε καταγγέλλουν το γεγονός.

Η αιμομιξία και η ενδοοικογενειακή κακοποίηση αναλογούν στο 1/3 των περιπτώσεων σεξουαλικής κακοποίησης.

Οι δράστες του διαδικτύου

Την ίδια ώρα αυξάνονται τα περιστατικά έκθεσης και αποπλάνησης παιδιών μέσω του διαδικτύου. Συγκλονιστικές λεπτομέρειες για τη δράση των κυκλωμάτων παιδοφιλίας στο διαδίκτυο παρουσίασε στο παρελθόν ο τότε επικεφαλής της Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος Μανώλης Σφακιανάκης, στο πλαίσιο ενημέρωσης της Επιτροπής Μορφωτικών Υποθέσεων για το πρόγραμμα ασφαλούς πλοήγησης σε σχολικές μονάδες. Ενδεικτικά αναφέρεται η περίπτωση κυκλώματος που με τον μανδύα ηλεκτρονικού παιχνιδιού με τον τίτλο «Ντύνω κούκλες» αποπλανούσε ανήλικα παιδιά.

Η δίωξη είχε αντιμετωπίσει δέκα περιπτώσεις παιδιών που «αποπλανήθηκαν στο “Ντύνω κούκλες”». H μητέρα έβρισκε το παιδάκι με το λάπτοπ αγκαλιά στην τουαλέτα να φωτογραφίζεται με τα εσώρουχα.

Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν από το 2011 μέχρι το 2014 είχαν σχηματιστεί δικογραφίες για 1.028 κατηγορουμένους, εκ των οποίων οι 271 ήταν για παιδική πορνογραφία. Εγιναν 226 συλλήψεις, εκ των οποίων οι 101 για παιδική πορνογραφία, διενεργήθηκαν 5.292 εισαγγελικές παραγγελίες οι οποίες εκτελέστηκαν, ενώ από την Interpol και Europol υπήρξαν 8.963 εισερχόμενα για εκτέλεση.

Ενοχοποιούν το θύμα 

Καταγγελίες που αφορούν και σεξουαλική κακοποίηση πέραν των άλλων μορφών κακοποίησης δέχεται και το Χαμόγελο του Παιδιού.

Και εδώ τα ποσοστά καταδεικνύουν τη σιωπή που υπάρχει γύρω από αυτό το έγκλημα. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι το 2016 το Χαμόγελο του Παιδιού δέχτηκε καταγγελίες με θύματα 1.624 παιδιά. Μόνο το 0,2% (τέσσερα παιδιά) αφορούσε σεξουαλική κακοποίηση, ενώ το πρώτο δεκάμηνο του 2017 από τις συνολικά 1.459 καταγγελίες μόνο το 0,5% (επτά παιδιά) αφορούσε σεξουαλική κακοποίηση.

Οπως όμως επισημαίνουν όλοι όσοι έχουν ασχοληθεί με αυτού του τύπου τα εγκλήματα, ανάμεσά τους και οι δικηγόροι του Χαμόγελου του Παιδιού, η σεξουαλική κακοποίηση είναι ένα έγκλημα που δεν καταγγέλλεται.

Οι πιο πολλοί παιδεραστές ρίχνουν την ευθύνη στο παιδί για να μη μιλήσει. Το παιδί νιώθει ότι φταίει, ότι το προκάλεσε. Οταν πρόκειται για ενδοοικογενειακή κακοποίηση το εκφοβίζουν λέγοντας ότι αν το πει θα «με πάνε φυλακή», «θα χαλάσει η οικογένεια». Το παιδί φοβάται ότι αν το πει σειρά θα έχουν τα αδέρφια του. Κυρίως όμως φοβάται ότι δεν θα γίνει πιστευτό. Ετσι μέχρι το παιδί να μιλήσει θα υποστεί πολλά χρόνια σεξουαλικής κακοποίησης ή –εάν ο δράστης είναι εκτός οικογένειας– θα υπάρξουν και άλλα θύματα.

Το παιδί βρίσκεται συχνά στην παράδοξη θέση να προστατεύει τον δράστη αλλά και να εκλαμβάνει την ίδια τη σχέση ως δείγμα εύνοιας και αγάπης. Αλλωστε το παιδί έχει την τάση να υποτάσσεται στον ενήλικα, να επιθυμεί να τον ικανοποιεί.

Ενα από τα πλέον σοκαριστικά στοιχεία είναι ότι στις περισσότερες περιπτώσεις η μητέρα γνωρίζει αλλά νιώθει αδύναμη να το εμποδίσει. Συχνά μάλιστα στο όνομα του οικογενειακού δεσμού όχι μόνο δεν στηρίζει την αποκάλυψη του εγκλήματος αλλά παροτρύνει το παιδί να μην αντιδράσει.

Διεθνή στοιχεία αποκαλύπτουν ότι μόνο το ένα στα δύο παιδιά θύματα σεξουαλικής κακοποίησης γίνεται πιστευτό από τον έναν τουλάχιστον γονέα, ενώ ένα στα τέσσερα δέχεται πιέσεις να αποσύρει τις κατηγορίες.

Σε ημερίδα που είχε διοργανώσει η Εισαγγελία Πρωτοδικών Θεσσαλονίκης, σε συνεργασία με τη Γενική Αστυνομική Διεύθυνση Θεσσαλονίκης και την Εταιρεία Προστασίας Ανηλίκων, με θέμα την ενδοοικογενειακή βία και τη σεξουαλική κακοποίηση ανηλίκων, ο εισαγγελέας Πρωτοδικών – αρμόδιος για θέματα ανηλίκων Χρήστος Καραγιάννης, μεταφέροντας την προσωπική του εμπειρία από την ενασχόλησή του με υποθέσεις κακοποιημένων παιδιών, σχολίασε ότι μόνο ένα μικρό ποσοστό αποφασίζει να μιλήσει κι αυτό μετά την ενηλικίωσή του.

«Οι εκπαιδευτικοί ανήκουν στα πρόσωπα που έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να πληροφορηθούν κρούσματα ενδοοικογενειακής βίας και σεξουαλικής κακοποίησης ή από τα ίδια τα θύματα ή από συμμαθητές τους» είχε επισημάνει ο εισαγγελικός λειτουργός, ενώ αναφερόμενος στα «υπηρεσιακά καθήκοντα» των εκπαιδευτικών τόνισε ότι μόλις αντιληφθούν τέτοιου είδους κρούσματα οφείλουν να απευθυνθούν άμεσα στις διωκτικές αρχές.

«Εκείνο που χρειάζεται για να περιοριστεί το φαινόμενο, εκτός από την ενημέρωση των γονέων και των παιδιών, είναι να υπάρξει και ένα εθνικό πρωτόκολλο, ένας ενιαίος φορέας που να διερευνά και να διαχειρίζεται τέτοιες καταγγελίες και κάτι τέτοιο μπορεί να γίνει» έχει τονίσει ο ψυχολόγος κ. Νικολαΐδης.

Βιασμοί ανηλίκων: Το προφίλ των δραστών

Σε παλαιότερη επιστημονική έρευνα, την οποία διεξήγαγε ο διδάκτωρ Εγκληματολογίας Αγγελος Τσιγκρής και διήρκεσε δεκατρία χρόνια (1980 -1993), για 114 υποθέσεις βιασμών ανηλίκων που έφτασαν στα δικαστήρια προκύπτουν αρκετά χρήσιμα και ταυτόχρονα ανατριχιαστικά στοιχεία σχετικά με το προφίλ των δραστών και την αντιμετώπιση των υποθέσεων από τη Δικαιοσύνη.

Πιο συγκεκριμένα η πλειονότητα των βιασμών ανηλίκων διαπράττεται από τις 6.00 το απόγευμα έως τις 6.00 το πρωί στο αυτοκίνητο του δράστη ή του θύματος, στον τόπο κατοικίας του δράστη ή του θύματος (π.χ. σπίτι, δωμάτιο ξενοδοχείου κ.λπ.). Το 68,5% των περιπτώσεων διαπράττεται σε ιδιωτικούς χώρους, ενώ οι υπόλοιπες σε δημόσιους. Στο 75% των περιπτώσεων το έγκλημα είναι τετελεσμένο και συνήθως διαπράττεται από έναν και μόνο δράστη εναντίον ενός και μόνο θύματος.

Το 60,5% των θυμάτων εξαναγκάζεται σε κατά φύση συνουσία, ενώ ένα 20% εξαναγκάζεται σε παρά φύση συνουσία, πεολειχία ή κάποια άλλη ασελγή πράξη. Στο 13% των περιπτώσεων ο βιασμός συρρέει με το έγκλημα της αιμομιξίας.

Το 95,5% των βιασμών ανηλίκων που φτάνουν στα δικαστήρια έχει θύματα κορίτσια. Στη μεγάλη πλειονότητα των υποθέσεων τα θύματα δέχονται απειλές κατά της ζωής τους αλλά όχι εξύβριση ή απαγωγή από τους δράστες. Σε ποσοστό 23% ο δράστης χρησιμοποιεί κάποιο όπλο που στη συντριπτική πλειονότητα είναι μαχαίρι. Σε ποσοστό 57% το θύμα και ο δράστης είναι γνωστοί, φίλοι ή συγγενείς.

Στο 14% των περιπτώσεων ο δράστης και το θύμα έχουν στενή συγγενική σχέση. Το 9% των δραστών είναι ανήλικοι, ενώ στις περισσότερες υποθέσεις οι βιαστές είναι ηλικίας από 19 έως 35 ετών. Επίσης, στις περισσότερες περιπτώσεις οι δράστες έχουν διαπράξει έναν και μόνο βιασμό, κατοικούν και κατάγονται από κάποιο μεγάλο αστικό κέντρο ή κάποιο χωριό, είναι ελληνικής υπηκοότητας, κατά κύριο λόγο εργάτες ή ειδικευμένοι τεχνίτες και δεν ανήκουν σε κάποια φυλετική μειονότητα. Το 3% των δραστών είναι άνεργοι και το 37,5% έγγαμοι. Οι περισσότεροι δράστες είχαν λευκό ποινικό μητρώο.

Η πλειονότητα των υποθέσεων αναφέρεται στην αστυνομία σε χρονικό διάστημα μεγαλύτερο των είκοσι τεσσάρων ωρών από την τέλεση του βιασμού είτε από το ίδιο το θύμα είτε από κάποιο συγγενικό ή φιλικό του πρόσωπο, ενώ ένα 10% των θυμάτων δηλώνει στη συνέχεια ότι έκανε ψευδή καταγγελία. Το 44% των δικαστικών αποφάσεων ήταν καταδικαστικές, 25% αθωωτικές, ενώ για το υπόλοιπο 31% έπαυσε οριστικά η ποινική δίωξη λόγω αίτησης του θύματος για επικείμενο ψυχολογικό τραυματισμό από τη δημοσιότητα της δίκης.

Τέλος, στο 46% των υποθέσεων ο δράστης καταδικάστηκε σε ποινή φυλάκισης μέχρι πέντε έτη, ενώ στις υπόλοιπες σε ποινή πρόσκαιρης κάθειρξης. Από τους εκατό βιασμούς μόνον οι έξι καταγγέλλονται και τελικά ο ένας μόνο φτάνει στο δικαστήριο. Το συμπέρασμα σε ό,τι αφορά την ποινική τιμωρία των δραστών είναι αποκαρδιωτικό, καθώς είναι κάτι παραπάνω από προφανές ότι ο βιασμός είναι ένα από τα ελάχιστα αναφερόμενα στην αστυνομία εγκλήματα.

«Από τους εκατό βιασμούς που διαπράττονται στην Ελλάδα βρέθηκε ότι μόνον οι έξι φτάνουν στη γνώση της αστυνομίας και μόνο μία καταλήγει στο ακροατήριο για να εκδικασθεί» έχει επισημάνει ο κ. Τσιγκρής, καθώς το ερευνητικό αποτέλεσμα είναι άκρως ενδεικτικό του θεσμοποιημένου σεξισμού που εφαρμόζεται και αναπαράγεται στο πλαίσιο του ποινικού συστήματος για τέτοιες υποθέσεις και οδηγεί ακόμη και σε λογικές του τύπου «το μη χείρον βέλτιστον».