Πώς η κλιματική αλλαγή ευνοεί τον δεξιό εθνικισμό

Δύο τάσεις έχουν καθορίσει την περασμένη δεκαετία και οι δύο εκδηλώθηκαν στη φετινή σύνοδο της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών. Η μία αφορά τις κλιμακούμενες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, η οποία αποτέλεσε το επίκεντρο της διάσκεψης κορυφής των Ηνωμένων Εθνών για την καταπολέμησή της. Η άλλη τάση αφορά την επιρροή της δεξιάς εθνικιστικής πολιτικής στα δυτικά κράτη, η οποία περιλαμβάνει την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στις ΗΠΑ και την άνοδο των εθνικιστικών πολιτικών κομμάτων ανά τον κόσμο.

Πράγματι, οι τέσσερις πρώτες ομιλίες στο πλαίσιο των γενικών συζητήσεων των Ηνωμένων Εθνών δόθηκαν από τον Βραζιλιάνο δεξιό λαϊκιστή Ζαΐχ Μπολσονάρου, τον Τραμπ, τον Αιγύπτιο δικτάτορα Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι και τον ακροδεξιό Τούρκο πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.

Αλλά οι δύο προαναφερόμενες τάσεις σπάνια συζητιούνται μαζί και, όταν αυτό συμβαίνει, ο συσχετισμός τους θεωρείται μερικές φορές μια ατυχής σύμπτωση, παρ’ όλο που πολλοί εθνικιστές πολιτικοί παρεμποδίζουν ενεργά τις λύσεις για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.

Ωστόσο, μια νέα επιστημονική έρευνα που δημοσιεύτηκε πρόσφατα στην επιθεώρηση «PLoS ONE» δείχνει ότι αυτές οι δύο τάσεις μπορεί να σχετίζονται στενά και όχι με τον τρόπο που θα σκεφτόσαστε. Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και ο τρόπος με τον οποίο οι κοινωνίες αισθάνονται ότι απειλούνται μπορεί να είναι ένα από τα στοιχεία που τροφοδοτούν την άνοδο του δεξιού εθνικισμού.

Κλίμα και πολιτισμός

Για να κατανοήσουμε πώς διαμορφώνει το κλίμα τον πολιτισμό, είναι σημαντικό να απομακρυνθούμε από τα σημερινά γεγονότα και να εξετάσουμε τον τρόπο με τον οποίο έχει επηρεάσει τις κοινωνίες σε ολόκληρη την ανθρώπινη ιστορία. Οι πολιτισμοί μπορούν να ποικίλλουν σε αυτό που αποκαλείται «στεγανότητα», δηλαδή την αυστηρότητα των κανόνων και των παραδόσεών τους, καθώς και την αυστηρότητα των τιμωριών για όσους διαταράσσουν τους κανόνες τους.

Οταν οι πολιτισμοί αισθάνονται ότι απειλούνται -είτε από πόλεμο, είτε από ασθένειες, είτε από οικονομικές αναταραχές- τείνουν να γίνονται αυστηρότεροι. Αλλά και οι οικολογικές απειλές μπορούν να είναι εξίσου στενά συνδεδεμένες με τη «στεγανότητα».

Οι φελάχοι της Αιγύπτου για παράδειγμα, ένας από τους πιο στεγανούς πολιτισμούς που ανέλυσαν οι επιστήμονες, αντιμετωπίζουν συνεχή απειλή πλημμυρών και έχουν υποστεί συχνά σεισμούς, αμμοθύελλες και κατολισθήσεις. Για αιώνες έχουν επιβάλει αυστηρούς κανόνες για το φύλο και για το πώς πρέπει να μεγαλώνουν τα παιδιά τους.

Αιώνες καταστροφών που συνδέονται με το κλίμα καταδεικνύουν επίσης διαφορές στην πολιτισμική στεγανότητα στις κοινωνίες σήμερα. Σύμφωνα με τους επιστήμονες, τα έθνη που έχουν υποστεί τα υψηλότερα ποσοστά ξηρασίας, λειψυδρίας, φυσικών καταστροφών και κλιματικής αστάθειας έχουν σήμερα τις πιο στεγανές κουλτούρες.

Ακόμα και στις ΗΠΑ οι Πολιτείες που είναι πιο ευάλωτες στις κλιματικές καταστροφές είναι πιο στεγανές πολιτιστικά. Σύμφωνα με μια μελέτη του 2014, Πολιτείες όπως το Τέξας, η Οκλαχόμα και η Αλαμπάμα, οι οποίες έχουν τα υψηλότερα ποσοστά δολοφονικών περιστατικών και σωματικής βίας στα σχολεία, έχουν επίσης τα υψηλότερα ιστορικά ποσοστά φυσικών καταστροφών όπως ανεμοστρόβιλους, πλημμύρες και τυφώνες.

Οι εξελικτικές αναλύσεις υποδηλώνουν ότι η πολιτιστική στεγανότητα μπορεί να είναι λειτουργική -ακόμη και απαραίτητη- εν όψει της κλιματικής καταστροφής. Μπορεί να κάνει τους ανθρώπους πιο συνεργάσιμους και πιο πρόθυμους να ακολουθήσουν πρωτόκολλα, όπως περιορισμένη διανομή με δελτίο, κατά τη διάρκεια μιας ξηρασίας.

Αλλά οι τελευταίες μελέτες εξέτασαν μια πιο σκοτεινή πλευρά της πολιτιστικής στεγανότητας, προκειμένου να κατανοηθεί αν αυτή έκανε τους ανθρώπους λιγότερο ανεκτικούς στις μειονοτικές θρησκείες, στις εθνότητες ή στον σεξουαλικό προσανατολισμό.

Περιβάλλον και προκαταλήψεις

Για τον λόγο αυτό συγκεντρώθηκε μια ομάδα 19 ερευνητών από οχτώ διαφορετικές χώρες με εξειδίκευση στην οικονομία, την ψυχολογία και την ανθρωπολογία, με σκοπό να μελετήσει την επίδραση των περιβαλλοντικών απειλών στις προκαταλήψεις και τον πολιτικό εθνικισμό μελετώντας 86 ιστορικές κοινωνίες, ανάμεσα σε αυτές 25 σύγχρονα έθνη και τις 50 Πολιτείες των ΗΠΑ, αναλύοντας δεδομένα για πάνω από τρία εκατομμύρια ανθρώπους.

Οπως διαπίστωσαν, οι πολιτισμοί που είναι πιο ευάλωτοι στις κλιματικές απειλές είχαν αυστηρότερους πολιτισμικούς κανόνες και υψηλότερα επίπεδα προκατάληψης κατά των μειονοτήτων. Για παράδειγμα σε αμερικανικές Πολιτείες με ιστορία κλιματικών απειλών και πολιτιστικής στενότητας, οι λευκοί ερωτηθέντες είχαν τα υψηλότερα επίπεδα αποστροφής για να παντρευτούν κάποιον που ήταν μαύρος, Ασιάτης ή Ισπανός. Η Τουρκία και η Νότια Κορέα είχαν τους πιο στεγανούς πολιτισμούς.

Οι φυσικοί κίνδυνοι της κλιματικής αλλαγής είναι ήδη εμφανείς σε πολλούς ανθρώπους. Αλλά η έρευνα των επιστημόνων υπογραμμίζει έναν λιγότερο ορατό γεωπολιτικό κίνδυνο. Καθώς η κλιματική αλλαγή αυξάνει το επίπεδο της περιβαλλοντικής απειλής, οι πολιτισμοί σε όλο τον κόσμο μπορεί να γίνουν αυστηρότεροι και η ρητορική αποκλεισμού των ακροδεξιών εθνικιστών πολιτικών μπορεί να ακούγεται όλο και πιο ελκυστική.

Δεδομένου ότι οι ακροδεξιοί εθνικιστές είναι διαβόητοι αμφισβητίες της κλιματικής αλλαγής, η άνοδός τους μπορεί επίσης να επιδεινώσει τις επιπτώσεις της περιβαλλοντικής απειλής. Αυτό μπορεί να δημιουργήσει έναν φαύλο κύκλο, στον οποίο η απειλή της κλιματικής καταστροφής και του ακροδεξιού εθνικισμού θα ενθαρρύνουν ο ένας τον άλλον με την πάροδο του χρόνου.

Πηγή: ΕφΣυν