Πολύπλευρες προκλήσεις σε ένα πολυπολικό σύστημα

Η δεκαετία που πέρασε μας απέδειξε ότι ο πλανήτης μας πλέον διέρχεται μια ιδιαίτερα περίπλοκη αλλά και επικίνδυνη μεταβατική περίοδο στην εξέλιξή του. Το διεθνές σύστημα, όπως διαμορφώθηκε μετά το τέλος του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου και την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης, βρίσκεται υπό αμφισβήτηση καθώς και όλοι οι διακανονισμοί (πολιτικοί, οικονομικοί και ασφάλειας) που προέκυψαν από αυτό.

Καθώς η ισχύς διαχέεται παγκοσμίως οι θέσεις στο τραπέζι των ισχυρών ανακατανέμονται, με τις ανερχόμενες δυνάμεις να επιδιώκουν να αλλάξουν τους κανόνες του παιχνιδιού αλλά και τις διεθνείς νόρμες προς όφελός τους. Το 2020 αλλά και η επόμενη δεκαετία θα αποτελέσουν σημείο αναφοράς για την παγκόσμια τάξη που διαμορφώνεται σταδιακά αυτήν τη στιγμή.

Ο αριθμός αλλά και το μέγεθος των προκλήσεων που η διεθνής κοινότητα καλείται να αντιμετωπίσει είναι σαφώς μεγαλύτερα από το παρελθόν. Η κλιματική αλλαγή και οι επιπτώσεις της, η διαφαινόμενη διχοτόμηση της παγκόσμιας οικονομίας, η κλιμάκωση του ανταγωνισμού μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων αλλά και οι εντάσεις σε περιφερειακό επίπεδο αποτελούν τάσεις οι οποίες θα μπορούσαν να προκαλέσουν παγκόσμια κρίση την επόμενη δεκαετία.

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΗΠΑ ΚΑΙ ΤΗΣ ΚΙΝΑΣ

Οι ΗΠΑ θα παραμείνουν ασφαλείς ως χώρα, δεδομένου ότι αναμένεται να διατηρήσουν τη θέση τους ως η ισχυρότερη στρατιωτική δύναμη του πλανήτη αλλά και λόγω της ενεργειακής τους αυτάρκειας. Ομως, παρά το γεγονός αυτό, η μετάβαση σε ένα πολυπολικό διεθνές σύστημα ενδέχεται να μειώσει σημαντικά την επιρροή τους αλλά και τη δυνατότητά τους να καθορίζουν με δικούς τους όρους τις διεθνείς εξελίξεις. Ο ανταγωνισμός τους με την Κίνα αναμένεται να ενταθεί και να επεκταθεί και σε άλλους τομείς, με αποτέλεσμα η τάση απόσυρσης των ΗΠΑ από περιοχές που πλέον δεν είναι μείζονος σημασίας για την ασφάλειά τους να συνεχιστεί. Αυτό δεν πρόκειται να αλλάξει, όποιο κι αν είναι το αποτέλεσμα στις προεδρικές εκλογές τον Νοέμβριο του 2020, οι οποίες θα αποτελέσουν κομβικό σημείο για το μέλλον των ΗΠΑ.

Ανεξαρτήτως του αποτελέσματος, η πόλωση και ο διχασμός που έχουν δημιουργηθεί στο εσωτερικό τους τα τελευταία χρόνια έχουν ριζώσει και δύσκολα θα ξεπεραστούν. Η πρόσφατη απόφαση για την τεχνολογική αποσύνδεση μεταξύ Κίνας και ΗΠΑ αναμένεται να αποτελέσει μια από τις μεγαλύτερες γεωπολιτικές αλλαγές των τελευταίων δεκαετιών, αντίστοιχης κλίμακας με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης, και να σηματοδοτήσει ραγδαίες αλλαγές τα επόμενα χρόνια. Το Πεκίνο και η Μόσχα θα επιδιώξουν να παγιώσουν τα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα που απέκτησαν τα τελευταία χρόνια αλλά και να διορθώσουν όσα οι δυο τους θεωρούν «ιστορικά λάθη». Τόσο η Κίνα όσο και η Ρωσία είναι υπέρμαχες των αποκλειστικών σφαιρών επιρροής. Αμφότερες πιστεύουν ότι η καθεμιά τους πρέπει να έχει την πρωτοκαθεδρία και την ελευθερία να διαμορφώνει τις εξελίξεις στη σφαίρα της, ώστε αυτές να συμβαδίζουν με τα συμφέροντά τους στους τομείς της οικονομίας, της πολιτικής και της ασφάλειας.

Η ΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΜΟΣΧΑΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΒΡΥΞΕΛΛΩΝ

Η Ρωσία από την πλευρά της μέσα από την εμπλοκή της στη Συρία έχει καταφέρει όχι μόνο να ξεφύγει από τη διεθνή απομόνωση λόγω της Ουκρανίας, αλλά και να αυξήσει την επιρροή της και να ενισχύσει το προφίλ της ως αξιόπιστη σύμμαχος και διαμορφωτής των περιφερειακών εξελίξεων. Οι πρόσφατες εξελίξεις στη Συρία και τη Λιβύη προκαλούν μεγαλύτερη αγωνία για τη στάση της Μόσχας παρά της Ουάσινγκτον ή των Βρυξελλών. Αυτό είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα της νέας κατάστασης στην περιοχή σήμερα αλλά και μελλοντικά. Το μέγεθος της αλλαγής γίνεται πιο εμφανές αν αναλογιστούμε ότι σχεδόν κανείς δεν ενδιαφερόταν για τη στάση της Μόσχας όταν το ΝΑΤΟ επενέβαινε στρατιωτικά στην περιοχή πριν από μια δεκαετία.

Παρ’ όλες τις θετικές εξελίξεις για τη Ρωσία, η Μόσχα αντιμετωπίζει μια σειρά από χρόνια προβλήματα που ακόμη δεν έχουν επιλυθεί και τα οποία λειτουργούν ανασταλτικά στις μεγαλεπήβολες βλέψεις του Κρεμλίνου. Το δημογραφικό, η μονοδιάστατη οικονομία και ο κίνδυνος της υπερεξάπλωσης αποτελούν τα τρία σημαντικότερα προβλήματα για τη Μόσχα. Επί σειρά ετών η ΕΕ κάνει λόγο για τη χάραξη ανεξάρτητης εξωτερικής και εμπορικής πολιτικής, όμως κάτι τέτοιο έχει αποδειχθεί δύσκολο να επιτευχθεί, καθώς η Ενωση δεν έχει καταφέρει να ορθώσει αποτελεσματικά το ανάστημά της ούτε απέναντι στις ΗΠΑ ούτε απέναντι στην Κίνα. Η νέα ηγεσία της Κομισιόν και ο πρόεδρος της Γαλλίας Εμανουέλ Μακρόν δείχνουν πρόθυμοι να επιδιώξουν μια πιο ανεξάρτητη και ενεργητική πολιτική για τα επόμενα χρόνια. Εφόσον κάτι τέτοιο γίνει πραγματικότητα, η ΕΕ θα μπορούσε να έχει αποφασιστικότερη προσέγγιση στον τομέα τόσο του εμπορίου όσο και της άμυνας. Τέτοια εξέλιξη, όμως, σίγουρα θα δημιουργούσε περισσότερες εντάσεις μεταξύ των Βρυξελλών, της Ουάσινγκτον και του Πεκίνου.

Η ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής παραμένει ιδιαίτερα ασταθής, γεγονός που δεν αναμένεται να αλλάξει στο εγγύς μέλλον. Η μετατροπή της Τουρκίας σε επιπλέον αποσταθεροποιητικό παράγοντα τα τελευταία χρόνια έχει επηρεάσει αρνητικά μια περιοχή την οποία το ζήτημα της Παλαιστίνης, η Αραβική Ανοιξη και ο ανταγωνισμός μεταξύ σουνιτών και σιιτών καθιστούσαν ήδη εξαιρετικά εύφλεκτη. Από όλα τα παραπάνω, ο ανταγωνισμός μεταξύ σουνιτών και σιιτών, μαζί με την εμπλοκή των ΗΠΑ, παραμένει ακόμη το πιο επικίνδυνο σημείο ανάφλεξης στην περιοχή για το εγγύς μέλλον. 

* Περιοδικό Hot Doc #196, Ανιχνεύοντας τη νέα δεκαετία, 12/1/2020