Οι επιδημίες αλλάζουν τη ροή της ιστορίας

Λίγο να ανατρέξει κανείς στα ιστορικά αρχεία θα δει έναν κόσμο που συνεχώς διαμορφώνεται μέσα από μετακινήσεις πληθυσμών, κατακτήσεις, επιδημίες, περιόδους ηρεμίας και μετά πάλι από την αρχή. Και το πιο ενδιαφέρον από όλα, είναι πως τα ταξικά χαρακτηριστικά όλων αυτών των γεγονότων παραμένουν σχεδόν αναλλοίωτα μέσα στους αιώνες.

Σκέφτηκα σήμερα λοιπόν, να κάνουμε ένα ταξιδάκι στο χρόνο και να πάμε κάτι αιώνες πίσω, το 536 μΧ., τότε που ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός ονειρευόταν να κατακτήσει τη δυτική  Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Μια έκρηξη ηφαιστείου όμως, κάπου στην Ισλανδία, αλλάζει τη ροή της ιστορίας, και μαζί και τη μοίρα εκατομμυρίων ανθρώπων. Για τους επόμενους 18 μήνες ένα γκρίζο σύννεφο σκεπάζει την Ευρώπη και τη Μεσόγειο και παγώνει τον κόσμο για μια δεκαετία. Και ενώ οι πόλεμοι και οι κατακτήσεις συνεχίζονται και ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός χτίζει υπέρλαμπρους ναούς στην Κωνσταντινούπολη, μια δεύτερη ηφαιστειακή έκρηξη, ξαναπαγώνει τον κόσμο το 540. Οι καλλιέργειες σιτηρών καταστρέφονται, η πείνα γίνεται ορατή και η αυτοκρατορία αναγκάζεται να εισάγει τα σιτηρά της από την Αίγυπτο. Μαζί με τα σιτηρά όμως, εισάγει και κάποια μολυσμένα τρωκτικά, τα οποία ταξιδεύουν στα αμπάρια των πλοίων από τα λιμάνια της Αιγύπτου. Μέχρι να φτάσουν τα πλοία στην Κωνσταντινούπολη, το πλήρωμα τους ήταν ήδη νεκρό ή ετοιμοθάνατο από την πανούκλα .

Το 541 οι πρώτοι θάνατοι ξεκινάνε στο λιμάνι. Αρχικά, κανείς δεν δίνει σημασία, οι πρώτοι που πεθαίνουν είναι οι φτωχοί και οι απόκληροι,  μέχρι που μέσα σε λίγες εβδομάδες η πανούκλα εξαπλώνεται στην Κωνσταντινούπολη σαν πυρκαγιά. Οι δρόμοι γεμίζουν πτώματα, τα οποία κανείς δεν προλαβαίνει να θάψει. Ακόμα και οι μαζικές ταφές δεν είναι αρκετές. Οι ιστορικοί της εποχής μιλάνε για 5,000 θανάτους την ημέρα, αν και οι αριθμοί είναι δύσκολο να εξακριβωθούν. Μέσα σε λίγους μήνες η Κωνσταντινούπολη χάνει τουλάχιστον το 40% του πληθυσμού της.

Οι άνθρωποι έλεγαν ότι πριν αρρωστήσουν ένας ακέφαλος άντρας ντυμένος στα μαύρα ερχόταν στα όνειρα τους κ έτρεχαν να κρυφτούν στις εκκλησίες για να προστατευτούν από  τα δαιμόνια. Όμως ο συνωστισμός στις εκκλησίες και οι ομαδικές προσευχές, ήταν το καλύτερο περιβάλλον για την εξάπλωση της πανούκλας. Και ενώ η αρρώστια φτάνει μέχρι και τον ίδιο τον Ιουστινιανό (ο οποίος όμως επέζησε), μια δεύτερη απειλή κάνει την εμφάνιση της. Ένα από τα πρώτα μέτρα που ελήφθησαν ήταν να κλείσουν τον πληθυσμό στα σπίτια επιβάλλοντας ένα είδος ιδιότυπης καραντίνας και απαγορεύοντας τις μετακινήσεις εκτός πόλης. Εκτός απο την αναπόφευκτη οικονομική εξαθλίωση που έφερε το μέτρο, η καραντίνα ίσχυε κυρίως για τους φτωχούς που με τη βία κλειδώνονταν στα σπίτια σε φυλακές ή μοναστήρια.

Όσοι είχαν κάποια οικονομική άνεση και γνωριμίες έφυγαν από την Πόλη για τις επαρχίες. Μαζί όμως έφεραν και τον βάκιλο της πανούκλας, που εξαπλώθηκε με μεγάλη ταχύτητα στις αγροτικές περιοχές. Οι αγρότες άρχισαν να πεθαίνουν μαζικά, τα χωράφια έμειναν ακαλλιέργητα, και η πείνα αρχίζει να γίνεται πιο απειλητική ακόμα και από την πανούκλα. Όσοι δεν αρρώστησαν, και οι λίγοι που επιβίωσαν, άρχισαν τώρα να πεθαίνουν από έλλειψη φαγητού.

Μέσα σε αυτόν τον χαμό, που θα κρατήσει περίπου 3 χρόνια, ο Ιουστινιανός, έχοντας εξαντλήσει οικονομικά την αυτοκρατορία από τους κατακτητικούς του πολέμους και τα υπέρογκα ποσά που ξόδευε για την διαμόρφωση της Αγίας Σοφίας και για αν χτίζει ναούς, βρίσκει έναν καταπληκτικό τρόπο να γεμίσει τα κρατικά ταμεία (ώστε να συνεχίσει να δοξάζει το Θεό και να κάνει πολέμους): αποφασίζει να αυξήσει τους φόρους στους εναπομείναντες αγρότες και, αν πιστέψουμε τον Προκόπιο, υπήρχε ειδική πρόβλεψη που όριζε ότι όταν μια οικογένεια αρρώσταινε απο την πανούκλα και δεν μπορούσε να δουλέψει,  οι γείτονες θα πλήρωναν τον φόρο τους.

Τα αποτελέσματα μπορεί κάποιος να τα φανταστεί…

Η πρώτη αυτή επιδημία (η οποία συνέχισε να επανεμφανίζεται για 2 αιώνες περίπου), είχε τεράστιες συνέπειες για την ιστορία της ανθρωπότητας. Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία αποδεκατίστηκε για πάντα, νέες φυλές έφτασαν στη  Ευρώπη να καλύψουν τις ανάγκες στα αποδεκατισμένα χωράφια, η τάξη των εμπόρων εδραιώνεται. Για να γίνει ένας παρόμοιος κύκλος το 14ο αιώνα, με άλλη μια επιδημία, και η ιστορία να ξαναγραφτεί.

Όμως διαβάζοντας αυτήν την σύντομη αναδρομή στην περίφημη  “πανώλη του Ιουστινιανού” (που αν δεν κάνω λάθος δεν διδάσκεται όσο θα έπρεπε στα σχολεία), δεν σας εντυπωσιάζουν  λίγο οι ομοιότητες; Δε νιώθετε λίγο ότι το έργο το έχουμε ξαναδεί;

Τελικά, είμαστε καταδικασμένοι να κάνουμε κύκλους…

Από την προσωπική σελίδα της δημοσιογράφου Φραγκίσκας Μεγαλούδη στο Facebook