Είδαμε τη συναυλία «80 χρόνια Μάνος Λοΐζος»

Επί σκηνής πάνω από 80 μουσικοί, όλοι τους μέλη της Κρατικής Ορχήστρας Θεσσαλονίκης: βιολιά, βιόλες, βιολοντσέλα, φλάουτα, κοντραμπάσα, όμποε, κλαρινέτα, φαγκότα, κόρνα, τρομπέτες, τρομπόνια, τούμπα, τύμπανα, κρουστά, άρπα και πιάνο. Κανένα λαϊκό όργανο, ένα μπουζούκι ή ένας τζουράς έστω, που να αποδώσει το θρυλικό ”Ζεϊμπέκικο της Ευδοκίας”, το ”Έχω έναν καφενέ” και το ”Δεν θα ξαναγαπήσω”.

 

Η περιέργεια είναι οξυμένη με το ”καλημέρα” της εκδήλωσης! Ο συνθέτης, αρχιμουσικός και πρώτο βιολί της ΚΟΘ, Αντώνης Σουσάμογλου, μαζί με τον μαέστρο Μίλτο Λογιάδη και τους τραγουδιστές Δήμητρα Γαλάνη, Φοίβο Δεληβοριά και Γιώτα Νέγκα εισέρχονται στο stage του Ηρωδείου και παίρνουν τις θέσεις τους καταχειροκροτούμενοι. 

Στην πρώτη σειρά ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος. Πίσω του ακριβώς ο συνθέτης Δήμος Μούτσης με τον Γιάνη Βαρουφάκη και τις συζύγους τους. Στην άλλη μεριά της πρώτης σειράς, η κόρη του Μάνου Λοΐζου, Μυρσίνη, με τα οικεία της πρόσωπα, έτοιμοι να απολαύσουν το αφιέρωμα ”80 χρόνια Μάνος Λοΐζος” στην Αθήνα και στο Ηρώδειο, ένα χρόνο μετά την πρεμιέρα του στη Θεσσαλονίκη. Ακριβώς από πάνω τους, η ηθοποιός Μαίρη Χρονοπούλου στο αναπηρικό αμαξίδιο της – εικόνα συγκινητική για όποιον δεν γυρίζει αναγκαστικά στον παλιό ελληνικό κινηματογράφο, αλλά σε μία άλλη συναυλία πριν από τριάντα χρόνια, αυτήν για τους σεισμοπαθείς του Μεξικού, όπου η Χρονοπούλου σε ρόλο παρουσιάστριας υποδεχόταν στην Εθνική Λυρική Σκηνή καλλιτέχνες σαν τη Φλέρυ Νταντωνάκη, την Αλίκη Καγιαλόγλου και τον Νότη Μαυρουδή. 

 

Η σουίτα ”Loizos Recomposed” ξεκινάει και δίνει το στίγμα ολόκληρης της βραδιάς: Εφτά δημοφιλείς μελωδίες του συνθέτη, από το ”Ακορντεόν” και το ”Παποράκι” μέχρι το ”Σ’ ακολουθώ”, ακούγονται στη συμφωνική μορφή τους, απλωμένες και μεταποιημένες, ”recomposed” όνομα και πράγμα εν ολίγοις.

Είναι φανερό πως υπάρχει μία παγωμάρα, αφού το λαϊκό αίσθημα υποσκελίζεται, ο κόσμος έχει το τραγούδι στα χείλη του, αλλά αδυνατεί να το βγάλει προς τα έξω. Είμαι σίγουρος πως αρκετοί απ’ τους χιλιάδες που γέμισαν τις κερκίδες του Ηρωδείου πιστεύουν πως το πράγμα θα ”φτιάξει”, πως οι μελωδίες θα ακουστούν όπως τις ξέρουν εδώ και δεκαετίες και πως οι ερμηνείες των τριών επίσης δημοφιλών τραγουδιστών θα ζεστάνουν την όλη ατμόσφαιρα. Σύντομα, όμως, το συμφωνικό ηχητικό περίβλημα τους κερδίζει όλους! Και ο πιο αδαής αντιλαμβάνεται πως δεν πήγε σε ακόμη ένα συμβατικό αφιέρωμα στον σημαντικό Έλληνα τραγουδοποιό, αλλά σε κάτι διαφορετικό, πρωτότυπο αν μη τι άλλο και αρκετά ενδιαφέρον!

 

Η Δήμητρα Γαλάνη τραγουδάει πρώτη το ”Αχ χελιδόνι μου”, χαμηλότονα, κοιτώντας προς τον ουρανό σαν να λέει του φίλου της, του Λοΐζου: ”Πιάσε το Bloody Mary σου, άναψε τσιγάρο και κάτσε ν’ ακούσεις πως θα σε τραγουδήσουμε απόψε”! Υπάρχει η προσωπική συγκίνηση της Γαλάνη που μεταδίδεται στο κοινό, καθώς η φωνή της συμπλέει ή, σωστότερα, πλέει κανονικά μέσα στα ποτάμια των εγχόρδων! 

 

Ακολουθούν ο Φοίβος Δεληβοριάς στον ”Μέρμηγκα” και η Γιώτα Νέγκα στο ”Όλα σε θυμίζουν” – φαίνεται ξεκάθαρα πως το κοινό επιθυμεί να σιγοτραγουδήσει μαζί τους, εξ ου και τους αποθεώνει! Εκεί έγκειται ακριβώς το μεγαλείο των τραγουδιών του Λοΐζου, όταν έχεις δηλαδή τέτοια κοσμαγάπητα κομμάτια, όπως και να ανασυντεθούν, όπως και να διασκευαστούν, όπως και να παρουσιαστούν, στον πυρήνα τους παραμένουν βαθιά λαϊκά και προσπερνάνε αγέρωχα το χρόνο.

Στη συνέχεια της σουίτας, το ”Loizos Recomposed II”, ακούμε ακόμα εφτά μελωδίες, από τις πιο λαϊκότροπες τούτη τη φορά, παιγμένες πάντα από την ΚΟΘ: ”Τέλι – τέλι”, ”Ο φαντάρος”, ”Έχω έναν καφενέ”, ”Ο αρχηγός” κλπ. Για πρώτη φορά στην ιστορία τόσο του συνθέτη Μάνου Λοΐζου, όσο και του ελληνικού τραγουδιού γενικότερα, τα κομμάτια του αποκτούν μία ”χολιγουντιανή” εντυπωσιακή δομή και θυμίζουν ένα ιδιαίτερο κινηματογραφικό soundtrack, που προσωπικά με παρέπεμψε σε ανάλογα ”live” εγχειρήματα του Ennio Morricone. Εκεί κατάλαβα πως το στοίχημα έχει κερδηθεί στο πλαίσιο πάντα ενός αφιερώματος καλοδουλεμένου και “αποψάτου”! Οι πρωταγωνιστές δεν είναι τελικά οι τραγουδιστές, αλλά οι μουσικοί με τα όργανα τους και πιο συγκεκριμένα ο Σουσάμογλου με τον Λάζαρο Τσαβδαρίδη, οι οποίοι υπογράφουν όλες τις ενορχηστρώσεις.

 

Άλλα έξι τραγούδια πριν το διάλειμμα: Η Νέγκα είναι εξαιρετική στο ”Νανούρισμα” από τις ”Θαλασσογραφίες”, που σφράγισαν η Αλίκη Βουγιουκλάκη και η Μαρίζα Κωχ, στον κινηματογράφο και στη δισκογραφία αντιστοίχως! Με τα πρώτα λόγια του ”Αχ τα μάτια σου”, η Γαλάνη παίρνει όλο το χειροκρότημα. Το ίδιο και ο Δεληβοριάς αμέσως μετά στο ”Παποράκι” – ο κόσμος, μιλάω σαφώς για το πιο λαϊκό κοινό, εξακολουθεί να διψάει για τραγούδι και μάλλον αδιαφορεί για το πώς αυτό του προσφέρεται στο πιάτο! Φινάλε πρώτου μέρους με το ”Παλιό ρολόι” και το ”Σεβάχ ο Θαλασσινός” με ενωμένες τις φωνές των τριών ερμηνευτών. 

 

 

 

 

Διάλειμμα δέκα λεπτών και μια βόλτα από τα πηγαδάκια: Υπάρχουν αυτοί – οι πιο εκπαιδευμένοι μουσικά, να τους πω – που επικροτούν το εγχείρημα και έχουν αφεθεί σε μία εκ νέου φανέρωση των μελωδιών του Λοΐζου. Είναι οι ίδιοι προφανώς που θα ξαναπήγαιναν στο Ηρώδειο σε μια συναυλία με συμφωνίες του Gustav Mahler ή στην ”Sweet Suita” του Νίκου Κυπουργού με τις μελωδίες του Μάνου Χατζιδάκι. Εδώ, όμως, επαναλαμβάνω, έχουν κάτι διαφορετικό για να διοχετεύσουν το συναίσθημα τους και εν προκειμένω τις βατές μελωδίες του Λοΐζου σε ”κλασικό” συμφωνικό περίβλημα. Στον αντίποδα, υπάρχουν κι αυτοί που τους ξενίζει η όλη συνθήκη, που αδυνατούν να σιγοντάρουν τους τραγουδιστές από τα καθίσματα τους και που τους λείπουν έως και οι πιο αναμενόμενες φωνές του συνθέτη, η Αλεξίου, ο Νταλάρας, ο Παπακωνσταντίνου. 

Να, λοιπόν, γιατί είναι σημαντικό το αφιέρωμα αυτό: Σε μία περίοδο που αφιερώματα στήνονται και ξεστήνονται με τη συμμετοχή του Α ή του Β τραγουδιστή, που θα λειτουργήσει ως κράχτης και μόνο, το ”80 χρόνια Μάνος Λοΐζος” βασίζεται εξ ολοκλήρου σε μία αμιγώς καλλιτεχνική πρόταση, την οποία θα χαρακτήριζα έως και αιρετική, ξέχωρα από έναν ακαδημαϊσμό ή και εστετισμό που ανέκαθεν μεταφέρουν οι μεγάλες συμφωνικές ορχήστρες.

Η έναρξη του δεύτερου μέρους γίνεται με το ”Loizos Recomposed III”, το ”Ζεϊμπέκικο της Ευδοκίας”, τον ”Τρίτο Παγκόσμιο” και το ”Καλημέρα ήλιε” από την ΚΟΘ. Όταν η Γαλάνη παίρνει την κιθάρα της, η ορχήστρα σωπαίνει και ξεκινά να τραγουδά ”Τέσσερα πόδια δυνατά και μια κουτσή κιθάρα”, το κοινό αφήνει ελεύθερο επιτέλους το τραγούδι απ’ τα χείλη του και έρχεται αντιμέτωπο με τις προσωπικές του μνήμες. Η συγκίνηση χτυπάει κόκκινο σαν να έχει επέλθει η πολυπόθητη κάθαρση, που συνεχίζεται με την ”Πρώτη Μαΐου” δια στόματος Φοίβου Δεληβοριά. Εδώ έχουμε μια αμιγώς jazzy εκτέλεση του κομματιού με την εναρμόνιση του Σουσάμογλου! 

Ακολουθεί ο ”Γέρο νέγρο Τζιμ” από τη Γιώτα Νέγκα που το ερμηνεύει με πάθος και ένταση! Το λατρεύω το τραγούδι αυτό, είναι το μοναδικό ωστόσο που δεν μπορώ με τίποτα να απομονώσω από τον παρελθόντα χρόνο που φτιάχτηκε! Δεν ξέρω, είναι ίσως που στα αυτιά μου η Μαρία Φαραντούρη ακουγόταν πραγματικά σαν τη ”Joan Baez της Μεσογείου”, όπως την είχε χαρακτηρίσει ο ξένος Τύπος. Ίσως πάλι είναι που ο περιβόητος στίχος του Νεγρεπόντη, ”Τι θέλουν τα παιδιά μας στα Βιετνάμ”, δεν μου κολλάει για συμφωνική ορχήστρα…Οι ενστάσεις μου κάμπτονται σαν σκέφτομαι το ”Here’ s to you” του Morricone και της Baez, γραμμένο για τους δύο αναρχικούς Nicola και Bart. Αυτό κι αν έχει παιχτεί κατά κόρον από συμφωνικές ορχήστρες! 

Με αποζημιώνει επίσης και η δουλειά που έγινε στο ”Σ’ ακολουθώ” με τον Δεληβοριά, ένα από τα ωραιότερα ελληνικά ερωτικά τραγούδια! Εδώ πάλι, όπως πριν η Γαλάνη τραγούδησε με την κιθάρα της, τον Δεληβοριά συνόδευσε μόνο ο Γρηγόρης Σημαδόπουλος στο πιάνο. Το τραγούδι προσφέρεται γυμνό, διακριτικό, αγγίζοντας τις πιο ευαίσθητες χορδές του κοινού που δεν σταματά να το τραγουδάει εν μέσω μιας γλυκιάς νύχτας μετά τη βροχή! Με τη φωνή του ίδιου του Λοΐζου από τα ηχεία του Ηρωδείου, εκείνο το ”τιραρί-τιραρίρα” που γνωρίσαμε από τη διασκευή του Κωνσταντίνου Βήτα, οι τρεις τραγουδιστές μοιράζονται το αγαπημένο ”Η μέρα εκείνη δεν θ’ αργήσει” και η συναυλία τελειώνει σε ότι αφορά τουλάχιστον το τραγουδιστικό μέρος! 

Μα, διάολε, δεν θ’ ακουστεί και το ”Ακορντεόν”, δεν θα τραγουδήσει ο κόσμος, δεν θα φωνάξει με μια φωνή ”Δεν θα περάσει ο φασισμός”, την ίδια ώρα που στην Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης ο άλλος ο ”Μακεδονομάχος” μας δείχνει τα οπίσθια του και κάνει τον γύρο του διαδικτύου ως ότι πιο κακόγουστο είδαμε στο πλαίσιο, υποτίθεται, μίας διαμαρτυρίας;

Λες και το φώναξα και κάποιος το άκουσε! Ένας ακορντεονίστας εισήλθε στο stage και η Γαλάνη πράγματι τραγούδησε το ”Ακορντεόν”, πράγματι μας χάρισε το πιο όμορφο φινάλε και πράγματι ο κόσμος ένωσε το χειροκρότημα, αλλά και τη φωνή του με τη δική της στην οριακή φράση του Λοΐζου για την πληγή του φασισμού, που στο τέλος πάντα νικιέται και γυρίζει στο πιο βαθύ χρονοντούλαπο της Ιστορίας! Αν έλειπε το κομμάτι αυτό, η συναυλία για μένα θα ήταν ημιτελής, θα προσπερνούσε τον έντονα πολιτικοποιημένο Λοΐζο και σίγουρα τότε θα ήταν εστέτ, κατάλληλη για να εκτιμηθεί μόνο από μουσικολόγους, θιασώτες της κλασικής μουσικής κι εγώ δεν ξέρω ποιους άλλους! Ευτυχώς που οι ιθύνοντες του αφιερώματος το υπολόγισαν καλά αυτό και φρόντισαν να υπενθυμίσουν στο κοινό πως το τραγούδι δεν είναι μόνο μουσική προσφερόμενη για μεταποιήσεις και πειραματισμούς. Είναι και λόγος, ικανός να ανακουφίσει τις καρδιές και να ηρεμήσει τα μυαλά μέσα στην κοινωνική σαπίλα, για να κάνω και μία αναφορά στον πρώτο μαρξιστή σκηνοθέτη Στέλιο Τατασόπουλο.

Η συναυλία θα τελείωνε, υποτίθεται, με το τέταρτο μέρος της σουίτας ”Loizos Recomposed”, άλλες εφτά μελωδίες του συνθέτη με κορυφαίες αυτές του ”Δρόμου” και της ”Τζαμάικα”, αλλά όπως είθισται στις περιπτώσεις, οι τρεις ερμηνευτές με τον Λογιάδη ξαναήρθαν στη σκηνή για τρία συνολικά encore, που προκάλεσαν το πιο παρατεταμένο χειροκρότημα των θεατών!

Εν κατακλείδι, το ”80 χρόνια Μάνος Λοΐζος” μπορεί να μην περιείχε καμία μικρή λαϊκή ορχήστρα δίπλα στη μεγάλη τη συμφωνική. Μπορεί να μην τόνωσε 100% το συναίσθημα του λαού που συνήθισε τον Λοΐζο, όπως και άλλους δημιουργούς, μέσα από συμβατικές παρουσιάσεις. Μπορεί να μην ακούστηκαν καν – ως τραγούδια εννοώ – το ”Ήλιε μου, σε παρακαλώ”, το ”Δεν θα ξαναγαπήσω” και το ”Πάγωσε η τσιμινιέρα”. Μπορεί ακόμη να μη σηκώθηκε κανείς, σκηνοθετημένος ή μη, να φέρει μια γυροβολιά στο ”Ζεϊμπέκικο της Ευδοκίας”. Μπορεί, τέλος, να μην ικανοποίησε τους σκληροπυρηνικούς φαν που πίστεψαν πως ο αγαπημένος τους συνθέτης παρουσιάστηκε ”αποστεγνωμένος”, ”σοβαροφανής” και πομπώδης. Η αλήθεια όμως βρίσκεται αλλού: Το εν λόγω αφιέρωμα ήταν ένα πείραμα καταρχάς που βασίστηκε στη σκληρή δουλειά των Σουσάμογλου – Τσαβδαρίδη και των μουσικών της ΚΟΘ. Ήταν μια πρόταση ρηξικέλευθη που κατά την ταπεινή μου γνώμη θα έχρηζε σημασίας να δισκογραφηθεί και να κυκλοφορήσει σε κάποιον φορέα εικόνας και ήχου. 

Θυμηθείτε τον ντόρο που είχε ξεσπάσει όταν ο Κ. Βήτα κυκλοφόρησε τα ”Transformations” του Χατζιδάκι: Η πλειοψηφία του ”επιτέθηκε”, μα σήμερα, τόσα χρόνια μετά, η εργασία του στέκεται επάξια δίπλα στη χατζιδακική εργογραφία και αναγνωρίζεται σαν μία νεωτερίστικη ανάγνωση της. Το ίδιο ακριβώς πιστεύω συμβαίνει ή θα συμβεί και με την – κατά ΚΟΘ – προσέγγιση του έργου του Μάνου Λοΐζου, ενός από τους πιο εμπνευσμένους μελωδούς που αξιώθηκε το ελληνικό τραγούδι. Ως εκ τούτου, καταθέτω τα συγχαρητήρια μου σε ολόκληρο το επιτελείο της βραδιάς, καθώς και στον Σωτήρη Λυκουρόπουλο της Seed Point Music Publishing, που πήρε την πρωτοβουλία της ενορχήστρωσης για συμφωνική ορχήστρα των τραγουδιών του Λοΐζου.

Μεταξύ άλλων, το αφιέρωμα ”80 χρόνια Μάνος Λοΐζος” παρακολούθησαν στο Ηρώδειο ο συνθέτης Δήμος Μούτσης, οι στιχουργοί Φώντας Λάδης, Λίνα Δημοπούλου και Ελένη Φωτάκη, ο Παντελής Δημητριάδης του συγκροτήματος Τα Παιδιά της Παλαιότητας, ο εκδότης του ”Μετρονόμου” Θανάσης Συλιβός και οι ερμηνευτές Παντελής Θεοχαρίδης και Θοδωρής Βουτσικάκης.