Η ιστορική διάσταση του ναζισμού και το ενδεχόμενο επαναφοράς του

O ναζισμός (ή εθνικοσοσιαλισμός) –ως ιστορικό, ψυχολογικό, πολιτικό, πολιτισμικό και κοινωνιολογικό φαινόμενο– έχει ερευνηθεί εκτεταμένα από την επιστημονική κοινότητα.

Ταυτοχρόνως, η μνήμη του εξακολουθεί να απασχολεί το ευρωπαϊκό και παγκόσμιο φαντασιακό με ποικίλους τρόπους. Οι εξελίξεις των τελευταίων ετών και οι δομικοί κοινωνικοί και οικονομικοί μετασχηματισμοί που λαμβάνουν χώρα σε παγκόσμιο επίπεδο έχουν δημιουργήσει μεγάλες ανησυχίες για το ενδεχόμενο επαναφοράς ενός είδους αυταρχισμού που θα παραπέμπει στο φασιστικό ή/και στο ναζιστικό μοντέλο κοινωνικής οργάνωσης, σε καθεστώτα δηλαδή που συνετρίβησαν στη μεγαλύτερη πολεμική αναμέτρηση όλων των εποχών – τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Στην κατεύθυνση αυτή συντείνουν η διαρκώς επιδεινούμενη οικονομική κρίση του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος, η κρίση αντιπροσώπευσης της φιλελεύθερης δημοκρατίας, οι τεράστιες πιέσεις που προκαλεί η μαζική μετανάστευση και το προσφυγικό ρεύμα από χώρες της Ασίας και της Αφρικής στο εσωτερικό των ευρωπαϊκών κυρίως κοινωνιών, η ανάδυση της ριζοσπαστικής ισλαμικής τρομοκρατίας, η επανεμφάνιση της ακροδεξιάς, του εθνικισμού, του ρατσισμού και των έθνο-θρησκευτικών συγκρούσεων, αλλά και η τεράστια έμφαση που δίνεται πλέον από τα κράτη σε μηχανισμούς καταστολής και επιτήρησης.

Στη χώρα μας ειδικά το φαινόμενο έλαβε έντονη μορφή Αυγής την εποχή της κρίσης με την πολιτική και εκλογική εδραίωση της Χρυσής Αυγής, μιας νεοναζιστικής οργάνωσης που είχε μια εντελώς περιθωριακή παρουσία στην ελληνική κοινωνία μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 2000. Η δολοφονία του Παύλου Φύσσα υπήρξε σημείο καμπής για την όλη εξέλιξη της οργάνωσης, η οποία στις τελευταίες εκλογές δεν κατάφερε καν να αποκτήσει κοινοβουλευτική εκπροσώπηση.

Η εμμονή με τον ναζισμό, ιδιαίτερα με τις υποτιθέμενες μυστηριώδεις και «δαιμονικές» πλευρές του, και η ανάδυση μιας νέας μυθολογίας γύρω από αυτόν
επιβεβαιώνουν την επικίνδυνη σαγήνη την οποία εξακολουθεί να ασκεί στα σύγχρονα ακροατήρια. Η γνώση που αποκτάται σήμερα για κομβικά ιστορικά γεγονότα διαμεσολαβείται όλο και περισσότερο από την ποπ κουλτούρα και τις νέες τεχνολογικές μορφές αναπαραγωγής της. Η τεράστια ανάπτυξη του Διαδικτύου συμβάλλει στην εντυπωσιακή αναπαραγωγή αυτών των αντιλήψεων, μέσα σε ένα ρευστό κοινωνικό και οικονομικό περιβάλλον, από το οποίο πλέον απουσιάζει εντελώς η βιωμένη εμπειρία της γενοκτονικής ναζιστικής βίας, που χαρακτήριζε τις προηγούμενες γενιές.

Οι νεότερες κυρίως γενιές, ευεπίφορες στη θέαση του ναζισμού ως ενός ακόμα ιστορικού φαινομένου όπως όλα τα άλλα, και αδιάφορες ως προς την πραγματική του ιστορική υπόσταση, είναι οι πλέον ευάλωτες στην αποδοχή θέσεων που ως τώρα χαρακτηρίζονταν περιθωριακές και ενέπνεαν
λιγοστές εξτρεμιστικές ομάδες. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για χώρες όπως η Ελλάδα, στην οποία η προϊούσα οικονομική κρίση και η απαξίωση των δημοκρατικών πολιτικών διαδικασιών δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για την εδραίωση ακραίων ομάδων, όπως η Χρυσή Αυγή, που αναπαράγουν
άμεσα ή έμμεσα όλη τη ναζιστική μυθολογία αλλά και θεωρίες συνωμοσίας με ευδιάκριτες πολιτικές προεκτάσεις.

Όπως αναδείξαμε στο βιβλίο μας Το Φάντασμα του ναζισμού. Μυθολογία και σαγήνη του Τρίτου Ράιχ από την προπολεμική περίοδο έως τις μέρες μας (Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα, 2016) η τάση αυτή είναι γενικότερη, πλανητικής εμβέλειας, και βασίζεται σε βαθύτερα πολιτισμικά και κοινωνικά αίτια, που συνδέονται με τους μετασχηματισμούς του σύγχρονου κόσμου και με τις αντιδράσεις των κοινωνικών υποκειμένων απέναντί τους.

Ενδεχομένως οι συνέπειες του γεγονότος αυτού να αποδειχθούν καταλυτικές για την ανάπτυξη νέων διαιρέσεων στο πολιτισμικό πεδίο, που θα συνοδεύουν ή/και θα επιβεβαιώνουν μείζονες πολιτικές μεταβολές στο εσωτερικό των δυτικών κοινωνιών. Οι εξελίξεις των τελευταίων ετών, ειδικά στον ευρωπαϊκό χώρο, δημιουργούν προβληματισμό για το αν και κατά πόσο θα πραγματωθεί τελικά το ενδεχόμενο επιστροφής μιας απειλής που
έμοιαζε να έχει οριστικά συντριβεί τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες. Οφείλουμε βέβαια να είμαστε επιφυλακτικοί στην υιοθέτηση απόλυτων αναλογιών με ιστορικά φαινόμενα αυτού του εύρους, εφόσον οι συγκρίσεις δεν είναι πάντα αυτονόητες, ειδικά υπό το πρίσμα της ρευστότητας του παγκοσμιοποιημένου περιβάλλοντος. Σε κάθε περίπτωση αναμένουμε από την ελληνική Δικαιοσύνη να σταθεί την Τετάρτη 7 Οκτωβρίου 2020 στο ύψος των περιστάσεων και να στείλει ένα ηχηρό και αποφασιστικό μήνυμα δημοκρατικής εγρήγορσης στην ελληνική κοινωνία.

* Ο Βαγγέλης Τζούκας είναι Δρ. Κοινωνιολογίας, Διδάσκων στο ΕΑΠ

Τα άρθρα που δημοσιεύονται στην κατηγορία «Απόψεις» εκφράζουν τον/την συντάκτη/τριά τους και οι θέσεις δεν συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη του koutipandoras.gr