Καρναβάλι υπό τη σκέπη του Μεταξά – Ένα αποκριάτικο ταξίδι στο 1939

Λίγο πριν από το ξέσπασμα του δεύτερου μεγάλου ευρωπαϊκού πολέμου που εξελίχτηκε σε παγκόσμιο η Ελλάδα γιόρταζε –με τις ευχές του μεταξικού καθεστώτος– την τελευταία ανέφελη Αποκριά. Το ημερολόγιο δείχνει Φεβρουάριο του 1939 και οι κάτοικοι των μεγάλων αστικών κέντρων προετοιμάζονται πυρετωδώς για να οργανώσουν την πομπή του βασιλιά Καρνάβαλου. Στη Θεσσαλονίκη «η κατασκευή του Καρνάβαλου εγγίζει εις το τέρμα της. Τα συνεργεία της κατασκευής του με επί κεφαλής τον ακούραστον κ. Βατίκ εγγίζουν εις το πέρας της καλλιτεχνικής αποστολής των. Και ο βασιλεύς της τρέλλας, του γλεντιού και του αποκρηάτικου οργίου την Κυριακήν θα κάμη την εμφάνισίν του μεγαλοπρεπής, ξεκαρδιστικός, τερατώδης, επωχούμενος μεγαλοπρεπούς άρματος και τριγυριζόμενος από πιερρότους, κολομπίνας, παληάτσους και ντόμινα».

Η πομπή που προβλέπεται να ακολουθήσει την παράκτια διαδρομή αναμένεται να συγκεντρώσει πλήθος θεατών –όχι μόνο ντόπιων, αλλά και επισκεπτών από χωριά και πόλεις της Μακεδονίας– και όταν έρθει η νύχτα «θα εύρη την πόλιν να σείεται από γραμπατσίμπανα και να αντηχή από τας ιαχάς των μασκαράδων. Και η αυγή θα εύρη ακόμη συνεπαρμένην από το αποκρηάτικο γλέντι, στεφανωμένην με σερπαντίνες και αποκρηάτικα τρόπαια…» («Μακεδονία», 10/2/1939).

Και πώς να μη συνεπαίρνονται η πόλη και οι μασκαράδες και πώς να μην αφήνονται στον τρελό ρυθμό του καρναβαλιού οι μασκαράδες όταν διαβάζουν στην πρώτη σελίδα της ίδιας εφημερίδας: «Από το 1936, η Ελλάς φαίνεται ως υπερβάσα την κρίσιν. Μία νέα ορμή διαγράφεται, η οποία δεν είναι ξένη προς το σημερινόν καθεστώς του κ. Μεταξά. Ενώ το έτος 1938 υπήρξε δυσχερές διά την Ευρώπην, ο ελληνικός λαός είδε τας συνθήκας της ζωής του βελτιουμένας.     

[…] Η πολιτική αυτή της ελαφρύνσεως δεν εμποδίζει την κυβέρνησιν να επιδειχθή αρκετά γενναιόδωρος όσον αφορά τας δαπάνας τας προοριζομένας διά την αξιοποίησιν των πηγών και του εθνικού πλούτου και την βελτίωσιν της στάθμης της ζωής των απόρων τάξεων». Ιδού λοιπόν πώς η χαρά για την Αποκριά πολλαπλασιάζεται από την κοινωνική πολιτική του εθνικού κυβερνήτη, του εγχώριου αντίστοιχου του βιβλικού Αυνάνα.

Δεύτε λάβετε φως, περισσότερο φως

Κυριακή 12 Φεβρουαρίου, ώρα 2 μ.μ.: «Η επιτροπή των εορτών, σημειωτέον, έστειλε περίπατον την νωχέλειαν, η οποία ακολουθεί τον Νεοέλληνα ως παλαιά αμαρτία. Καθώρισε τας ώρας του προγράμματος με αυστηρότητα στρατιωτικήν και ακρίβειαν μαθηματικήν. Εις την Εκθεσιν πρέπει να συγκεντρωθούν τα μεν άρματα μέχρι της 12ης μεσημβρινής αι δε ομάδες και τα άτομα μέχρι της 1ης μ.μ. Θα επιθεωρηθούν όλοι και όλα από την επιτροπήν και την 2αν μ.μ. ακριβώς η πομπή θα εκκινήση. Λίαν ενδιαφέρων θα είνε ο προπομπός της. Ο κ. Παπάζογλου με το φράκο και το τσιλίνδρο (σ.σ.: ημίψηλο καπέλο), επάνω εις τον Φεάθοντα και τριγυρισμένος από τρελλάς βαρωνίδας και κολομπίνες θα είνε στο στοιχείο του. Θα προχωρή ευθυτενής και αι αγορεύσεις του προς το πλήθος και αι θερμαί προσφωνήσεις του προς τας τόσον ποθητάς του θυγατέρας της Εύας θα σκορπούν την θυμηδίαν». Σε παράπλευρο τρίστηλο οι αναγνώστες της εφημερίδας «Μακεδονία» ενημερώνονται πως «την πρωίαν της Πέμπτης φθάνει εις την πόλιν μας ο αρχηγός της κυβερνήσεως. Ο λαός της Θεσσαλονίκης θα τον υποδεχθή ενθουσιωδώς» (αν ήθελε, ας έκανε κι αλλιώς).

Φυσικά στον εορτασμό δεν χάνουν την ευκαιρία να συμμετάσχουν τα κέντρα εστίασης και αναψυχής, στα οποία θα ξεδώσουν μετά το τέλος της αποκριάτικης πορείας οι συμμετέχοντες. «Πλείστα κέντρα, κεντράκια και ταβέρνες έκριναν καλόν να μετάσχουν εις τα καρναβάλια με φθηνές τιμές και με τον σχετικόν αποκρηάτικον διάκοσμον. Αξίζει να μνημονευθούν ιδιαιτέρως διά τον ωραίον των διάκοσμον αι ταβέρναι Λαβύρινθος, Κληματαριά, Ξυράφη, Κούτσουρα, Το Κέντρον των Λεχριτών, Ο Μελαχροινός. Και τα άλλα κατατόπια του καλού κρασιού δεν πιστεύομεν να υστερήσουν».            

Ο Καρνάβαλος ξεκίνησε από τον χώρο της Διεθνούς Εκθεσης και τον ακολουθούσαν μια ομάδα πενήντα μεταμφιεσμένων και τα σατιρικά άρματα. Ο Τύπος της εποχής θεώρησε πως το πιο πετυχημένο άρμα ήταν των φοιτητών που σατίριζε την Ηλεκτρική Εταιρεία – ομοίωμα του μεγάρου της εταιρείας είχε τοποθετηθεί πάνω σε αυτοκίνητο πίσω από το οποίο ακολουθούσε τραμ που έσερναν δύο γάιδαροι. Στις πλευρές του τραμ αναγραφόταν: «Δύναμις δύο όνων. Υπομονή επιβατών 60 χιλιάδων όνων». Φυσικά τα δημοσιεύματα κάνουν ιδιαίτερη μνεία στο άρμα της Εθνικής Οργανώσεως Νεολαίας (της περιλάλητης ΕΟΝ), όπως και στο αντίστοιχο της χορωδίας των σιδηροδρομικών υπαλλήλων. Και μέσα από τα άρματα ξεχωρίζει μια γνώριμη μορφή: «Ο Καρνάβαλος έρχεται. Η τερατώδης μορφή του διεγράφη εις τον ορίζοντα […]. Ο Καρνάβαλος προχωρεί αργά και ακατάδεκτα και επί εν τέταρτον της ώρας τον απολαμβάνουν μόνον τα πλήθη που έχουν ξεχειλίσει μέχρι των παρυφών του Πάρκου και μέχρι των οικοπέδων της μακαρίτιδος ταβέρνας Βουτσινά. Αλλ’ εν τω μεταξύ πέφτει στα δόντια της βουλιμιώσης περιεργείας του πλήθους μεζές πρώτης τάξεως. Ενας Σαρλώ. Το πλήθος τον ξαίρει από πέρυσι και προπέρυσι και τον υποδέχεται με επιφωνήματα συμπαθείας: “Ο Σαρλώ! Ο Σαρλώ!”».

Το Σάββατο της τελευταίας Αποκριάς στη Θεσσαλονίκη βραβεία δεν κέρδιζαν μόνο οι πιο ευφάνταστες μεταμφιέσεις και τα πιο καυστικά άρματα, αλλά και οι ταβέρνες. Διαβάζουμε σχετικά σε εφημερίδα της εποχής: «Οχι μικρόν έναυσμα για το τρελλό γλέντι που επεκράτησε τας νύκτας του Σαββάτου και ολόκληρον το εικοσιτετράωρον, υπήρξεν η έμπνευσις της οργανωτικής επιτροπής να προκηρύξη ότι θα περιήρχετο το βράδυ εκείνο και θα εβράβευε τας ταβέρνας. […] Η διαδρομή ήρχισεν από τα ηνωμένας ταβέρνας ο Πύργος του κ. Νικητοπούλου, όπισθεν του Αλκαζάρ, είδεν εκεί η επιτροπή έξυπνες επιγραφές, ωραίον διάκοσμον, ήπιε ωραίο κρασί, το αθάνατο κοκκινέλι του Πύργου της Ηλείας, εύρε παρέες γλεντζέδικες και καλόκαρδες, εγεύθη ψητό κάστανο, έργον των χειρών του περίφημου Συρούκη, ο οποίος ήτο ντυμένος φουστανέλλαν. Στο μαγαζί αυτό είχε φέξη για τους μπεκρήδες. Το κρασί επωλείτο […] μόνον οκτώ δραχμές. […] Μετά φόβου εισήλθεν η επιτροπή εις την ταβέρναν Ξυράφη του κ. Δαλαμάγκα, όπου εθαύμασε ωραιότητα διακόσμου, εγεύθη αθάνατη ρετσίνα Φωτοπούλου, απηύλασε εικόνα λαϊκής ευθυμίας και ήκουσε παληές καντάτες […]. Πτέρυγες ανέμων έφεραν έπειτα την επιτροπή εις του Μπαντσάρλα, το κέντρον όπου στεγάζονται και μπεκρουλιάζουν οι λεχρίτες. […] Εδώ έρευσε η περίφημη ρετσίνα Πρεβεδουράκη».  

Τι δουλειά έχει ο Καραγκιόζης στην Ευρώπη;  

Ομως καρναβάλι δίχως αναφορά στην πρωτεύουσα του βασιλιά Καρνάβαλου, την Πάτρα, μοιάζει σαν ρετσίνα δίχως ρετσίνι. Γίνεται; Δεν γίνεται! Πάμε λοιπόν στο όχι και τόσο σωτήριο 1939 και ξεφυλλίζουμε το φύλλο της 19ης Φεβρουαρίου της τοπικής εφημερίδας «Νεολόγος» όπου διαβάζουμε: «Η κάθοδος ξένων εις την πόλιν μας διά τας εορτάς των Απόκρεω υπήρξεν πρωτοφανής. Σήμερον αναμένονται και πολλοί άλλοι ξένοι εξ’ Αθηνών και των πέριξ της πόλεώς μας. Την 3.15 μ.μ. σήμερον θα γίνη η παρέλασις της μεγάλης πομπής του Καρναβάλου, άρματος Βασιλίσσης, αρμάτων σατυρικών, καλλιτεχνικών και διαφημιστικών, διαφόρων ομίλων και ατόμων μετημφιεσμένων, επίσης ιππέων, ποδηλατιστών κλπ. 4 μουσικών, αρμάτων της Πατραϊκής χορωδίας “Ορφέως” με τραγούδια και μανδολινάτες. Η πομπή θα αποτελέση  κάτι πρω6τοφανές εις ποικιλίαν και εμφάνισιν. Συνοδεία με μεγάλας ιδιοτύπους κεφαλάς και θορυβοποιούς θα ευρίσκεται μεταξύ των διαφόρων αρμάτων, δύο γάμοι χωριάτικοι θα θυμίζουν τα αγνά Ελληνικά έθιμα του χωριού κλπ. […] Περί την 5-5.30 μ.μ. πολλά αυτοκίνητα διαφόρων ομίλων θ’ αρχίσουν άγριον σοκολατοπόλεμον περιερχόμενα όλα τα σημεία της πόλεως. […] Από 9.30-10.00 μ.μ. θ’ αναφθώσι τα πυροτεχνήματα, κατά πρώτον θα ριφθούν ρουκέτες και μπόμπες, το γαϊτανάκι μαζύ με κινέζικους μύλους και έπειτα ολόκληρον το άρμα του Καρναβάλλου […]. Ολόκληρον το εν λόγω άρμα θα είναι πυροτέχνημα, όπερ αναπτόμενον θα εμφανίση διάφορα χρώματα και σχηματισμούς μετά δημιουργίας κρότων. Εις το τέλος θα αναφθώσι άλλα πυροτεχνήματα πρωτοφανή διά την πόλιν μας…».

 Από τα άρματα που παρέλασαν εκείνη την ημέρα εντύπωση μας προκαλούν ο «Καραγκιόζης μαχαραγιάς μεταβαίνων μετά της οικογενείας του εις Ευρώπην διά να ρυθμίση τα ζητήματα της ειρήνης», ο «Φουτουρισμός: Ονος επωάζων», η «Στέψις λαγών, άρμα εμφανίζον 6 πάπιες που έσυρον ένα αμάξι του οποίου έπεβαινε ζεύγος νεονύμφων λαγών» και η «Δαμασθείσα πενθερά, η οποία εμφάνιζον ένα γαμβρόν… ιππεύοντα την πενθερά του».

Και αφού ο νομάρχης με επιστολή του συγχάρηκε τον πρόεδρο της οργανωτικής επιτροπής του καρναβαλιού και ο απολογισμός της γιορτής υπήρξε κάτι περισσότερο από θετικός –καθώς το Πατρινό Καρναβάλι έκτιζε και πάλι τη φήμη του στην Ελλάδα–, συμμετέχοντες και επισκέπτες ανανέωσαν το ραντεβού τους για τον επόμενο χρόνο, τον χρόνο που η Ευρώπη θα τροχοδρομούσε στις ράγες ενός πολύνεκρου πολέμου. Ομως ο βασιλιάς Καρνάβαλος δεν μπορούσε να προβλέψει το μέλλον.