Η «σωτηρία» της ελληνικής γλώσσας στο εξωτερικό

Η τρίτη γενιά παιδιών των Ελλήνων της ομογένειας σε Αυστραλία, Γερμανία και Αμερική(εκεί οπού ζουν οι περισσότεροι Έλληνες), έχει όπως είναι φυσικό ως μητρική γλώσσα την Αγγλική. Η σκληρή αλήθεια κρούει τον κώδωνα του κινδύνου. Η διαφύλαξη της ελληνικής γλώσσας, ως ένα υπέρτατο, πολύτιμο και δημόσιο αγαθό του πολιτισμού και της ταυτότητας μας, είναι πιο επιτακτική από ποτέ. Τουναντίον η αδιαφορία μας σε αυτό το μείζον θέμα θα «σφραγίσει» και τον ολικό αφανισμό της για τις επόμενες γενιές παιδιών. Ο κίνδυνος είναι πιο ευδιάκριτος από ποτέ.

«Δεν έχουν το νόστο μέσα στην ψυχή τους. Πιθανόν να μην υπάρχει και το κίνητρο. Άλλωστε δεν τους προσφέρει και κάτι το να μάθουν ελληνικά. Έτσι είναι η κατάσταση, πρέπει να την αποδεχτούμε». Κι όμως κατά καιρούς ο καθένας έχει το δικό του προσωπικό αφήγημα για τους λόγους που οι νέες φουρνιές ανθρώπων δεν επιδεικνύουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον γύρω από την εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας. Ας μην βαυκαλιζόμαστε. Τα παραπάνω ηχούν στα αυτιά μας περισσότερο ως βολικές δικαιολογίες παρά ως τεκμηριωμένα επιχειρήματα.

Όμως δεν μπορεί να βλέπω λάθος. Δεν γίνεται να ακούω λάθος. Η ίδια συγκίνηση κάθε φορά που το τηλέφωνο χτυπά. Η ίδια νοσταλγία. Οικονομικοί μετανάστες από την εφηβική τους ηλικία ο παππούς και η γιαγιά μου επιτέλεσαν στο ακέραιο το ηθικό χρέος τους. Έμαθαν στα παιδιά τους ελληνικά. Όμως η επόμενη γενιά παιδιών, τα ξαδέρφια μου ομιλούν ελάχιστα ελληνικά με μεγάλη δυσκολία. Και μετά τι; Πως είναι δυνατόν να αποδεχτεί κανείς πως τα επόμενα παιδιά που θα γεννηθούν δεν θα έχουν καμία επαφή με ό,τι τους συνδέει με τις ρίζες τους;  Η ανησυχία μου ήταν εύλογη και αναζήτησα τους λόγους που η ελληνική γλώσσα χάνει έδαφος στο εξωτερικό.
Ο κόσμος «καλπάζει» με έντονους ρυθμούς και ένα νέο πλαίσιο διαμορφώνεται. Οι πολυπολιτισμικές κοινωνίες έχουν «χτίσει» τον δικό τους μικρόκοσμο τόσο στα ευρύτερα πλαίσια του σχολείου όσο και μιας τάξης. Όταν λοιπόν ένας εκπαιδευτικός που θα κληθεί να διδάξει κατά τη διάρκεια της επαγγελματικής του πορείας σε μειονοτικές ομάδες, προσφυγόπουλα, Έλληνες και ξένους μαθητές, είναι σχεδόν σίγουρο ότι δεν θα έχει τις προαπαιτούμενες γνώσεις να το πράξει. Κι αυτό γιατί είναι αδιανόητο εν έτη 2020 το μάθημα της Ελληνικής ως δεύτερης ξένης γλώσσας αντί για υποχρεωτικό να διδάσκεται ως μάθημα επιλογής στις σχολές επιστημών της αγωγής σε πολλά ελληνικά πανεπιστήμια.

Οι δάσκαλοι του εξωτερικού οφείλουν να αποφασίσουν εδώ και τώρα και να αναλάβουν τις ευθύνες τους. Θα δουν διεκπεραιωτικά τον ρόλο τους ή θα παλέψουν με όπλο την αγάπη για τους μαθητές τους με σκοπό τη διατήρηση της ελληνικής γλώσσας, γραφής και ομιλίας; Η αδράνεια «επωάζει» τον κίνδυνο και αυτό το γνωρίζουν. Τώρα είναι η ώρα της μάχης.

Πρωτεύοντα ρόλο σε αυτή τη μάχη έχουν και οι γονείς. Αξίζει εδώ να επισημάνουμε τις λεπτές και διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα στη μητρική και τη γλώσσα εργασίας(που για τους μαθητές αντιστοιχεί στη γλώσσα των συνομηλίκων). Η γλώσσα εργασίας είναι η γλώσσα που ομιλείται στη χώρα που ζει κανείς και εν αντίθεση με τη μητρική γλώσσα κάποιου έχει τη μεγαλύτερη δύναμη και επίδραση για ένα παιδί. Καταλαβαίνουμε, λοιπόν, σε αυτό το σημείο τι σημασία έχει η ατομική ευθύνη κάθε γονέα ξεχωριστά ώστε το παιδί να αναπτύξει και την ελληνική γλώσσα. Άλλωστε με βάση τις αρχές της Νευροεπιστήμης τα παιδιά δεν έχουν κανένα πρόβλημα να αναπτύξουν δυο ή περισσότερες γλώσσες ταυτόχρονα, απλά μια θα είναι η πιο δυνατή. Είναι αλήθεια πως τα τελευταία χρόνια αρκετές οικογένειες Ελλήνων μεταναστεύουν στο εξωτερικό. Όμως ένα παιδί που θα γεννηθεί σε έναν ξένο τόπο πως μπορεί κάποιος να προσδιορίσει τόσο εννοιολογικά όσο και συναισθηματικά ποια θα είναι η πατρίδα του; Αυτή που τους πλήγωσε ή εκείνη που επέλεξαν να εγκατασταθούν είτε λόγω καλύτερων συνθηκών, είτε νέων εμπειριών και επαγγελματικών προοπτικών; Εύκολα παρατηρούμε την ευαισθησία και την ιδιαιτερότητα του ζητήματος που ανακύπτει μέσα από το παραπάνω ερώτημα. Τα συναισθήματα και οι οικογενειακοί δεσμοί εναλλάσσονται και αναπτύσσονται με ανάμεικτο ρυθμό. Έτσι λοιπόν το ζήτημα της ατομικής ευθύνης του κάθε γονέα να καλλιεργήσει την ελληνική γλώσσα στα παιδιά του αποκτά υπόσταση προσωπικής υπόθεσης.

Η Ελισσάβετ Καλέμου, Δασκάλα, με MSc Διδακτικής των γλωσσών σε πολύγλωσσο περιβάλλον, μοιράζεται μαζί μας την εμπειρία της από τη διδασκαλία της στο μοναδικό ελληνικό χωριό της Ουγγαρίας Νίκος Μπελογιάννης.

Το κράτος δίνει λεφτά. Στήριζε και στηρίζει τους Έλληνες του εξωτερικού, τα σχολεία, τους τοπικούς φορείς και τους δασκάλους. Αλλά δεν υπάρχει ομαδικό πνεύμα. Ακόμα και φορείς πνεύματος και παιδείας όπως οι δάσκαλοι κοιτάνε το συμφέρον τους. Ξέρεις ποιο ήταν το πρόβλημα του κράτους όλα αυτά τα χρόνια; Το γεγονός ότι έδινε επιδοτήσεις χωρίς να ελέγχει τι έργο παράγεται, καθώς αυτό πρακτικά δεν είναι εφικτό. Για αυτό το λόγο υπάρχουν οι συντονιστές, οι οποίοι, βέβαια, ελέγχονται από το Υπουργείο, αλλά την ίδια στιγμή έγκειται στην δική τους διακριτική ευχέρεια η διαχείριση ζητημάτων αναφορικά με τον τρόπο λειτουργίας των μονάδων του εξωτερικού. Επίσης, δεν υπήρχε ουσιαστική αξιολόγηση.

Εγώ στο σχολείο ήμουν για ενάμιση μήνα μόνη μου με έξι τάξεις. Δεν προλάβαινα να τα βγάλω πέρα κι όταν ζήτησα βοήθεια από την συντονίστρια εκπαίδευσης ξέρεις τι μου είπε; “Να ξέρεις οι υπερωρίες δεν πληρώνονται.” Σκέψου δεν την ενδιέφερε να φέρει δασκάλους να με ενισχύσουν και να βοηθηθώ. Καταλαβαίνεις λοιπόν ότι υπάρχουν φορές που χρειάζεται να προασπίσεις μόνος σου τα συμφέροντα σου.

To είκοσι με εικοσιπέντε τοις εκατό των κατοίκων είναι Έλληνες στο Μπελογιάννη. Στο συγκεκριμένο χωριό υπάρχουν και αρκετά διοικητικά προβλήματα. Γίνεται τουλάχιστον προσπάθεια να διατηρηθεί ο ελληνισμός και το ελληνικό στοιχείο μέσω του πολιτισμού και των εκδηλώσεων που γίνονται τόσο εντός όσο και εκτός σχολείου. Δυστυχώς όμως πολλές από αυτές τις πολιτιστικές εκδηλώσεις είναι πολύ φολκλόρ, θυμίζουν μια cult διάσταση της ελληνικής πραγματικότητας. Ξέρεις απλά «Ζορμπάς, άφθονος χορός, ζεϊμπέκικα, μπουζούκια και ώπα! Χρειάζονται βέβαια και αυτά. Εδώ έρχεται ακόμα πιο σημαντικός ο ρόλος του δασκάλου να φέρει και μια άλλη όψη της Ελλάδας. Εκείνος είναι ο φορέας του ελληνικού πολιτισμού.

Τελικά όλοι μαζί, με τους συναδέλφους και την υποστήριξη κατοίκων του χωριού που έχουν πηγαία αγάπη για την Ελλάδα, τα καταφέραμε και αυτό ήταν τόσο υπέροχο. Την Ελλάδα την αγαπάνε πολύ. Ίσως περισσότερο από εμένα.  Ειδικότερα, η χρήση της νοηματικής γλώσσας μέσω της οποίας προσπάθησα να προσεγγίσω τη διδακτική της νέας ελληνικής γλώσσας σε ακούοντες μαθητές φαίνεται να έδωσε κίνητρα και να προκάλεσε το ενδιαφέρον των μαθητών. Η συμμετοχή του σώματος και των αισθήσεων ήταν μια μεγάλη ευκαιρία για τα παιδιά ώστε να παίξουν, να συνεργαστούν, να κινηθούν, να βιώσουν την αποδοχή και να μην απορριφθούν γνωστικά κατά τη μαθησιακή διαδικασία.

Πραγματοποιήθηκε η διδασκαλία του ελληνικού αλφάβητου στη νοηματική συνδυασμένου με λεξιλόγιο και η διδασκαλία τραγουδιών στη νοηματική. Η διάδραση, η απόλαυση της μαθησιακής διαδικασίας, και η βιωματικότητα είναι μερικά  χαρακτηριστικά της παραπάνω μεθόδου. Τέλος δίνεται η μοναδική δυνατότητα στους μαθητές να επικοινωνήσουν με ακούοντες, αλλά και κωφούς Έλληνες καθώς και να κατανοήσουν με σεβασμό και ενσυναίσθηση ένα διαφορετικό πολιτισμικά περιβάλλον».

Γιατί όμως δεν πρέπει να αφήσουμε να χαθεί η ελληνική γλώσσα και γιατί αξίζει κάποιος να μάθει ελληνικά; Αρχικά θα ήταν καλό να τονίσουμε την οικουμενική και διαχρονική αξία της γλώσσας:  όλοι οι άνθρωποι έχουν την ανάγκη για επικοινωνία. Είναι ζήτημα ζωτικής σημασίας οι Έλληνες του εξωτερικού να βιώσουν τη δεύτερη ταυτότητα τους. Να μπορούν να κατανοήσουν τον διάλογο πάνω σε μια ελληνική ταινία και να μπορούν να τραγουδήσουν. Πολύ περισσότερο όμως να μπορούν να επικοινωνούν με τους συμπατριώτες τους, με τα μέλη της κοινότητας τους και τους συγγενείς τους στην Ελλάδα. Κι όσο υπάρχει γόνιμος δίαυλος επικοινωνίας άλλο τόσο θα συσφίγγονται οι σχέσεις και θα «μικραίνουν» οι αποστάσεις.

Η γλώσσα ως φορέας πολιτισμού αναμοχλεύει τις συλλογικές μνήμες και αναδεικνύει την ιστορική συνέχεια ενός έθνους καθώς δίνει την αίσθηση της κοινής πορείας και καταγωγής των μελών της. Παράλληλα συμβάλλει στην πνευματική ανάπτυξη και τη συναισθηματική καλλιέργεια μεταξύ των μαθητών ενός σχολείου ενώ τους επιτρέπει να αλληλοεπιδράσουν μαζί αναγνωρίζοντας ο ένας με τον άλλον τα κοινά τους χαρακτηριστικά. Κι όσο η μια γενιά διαδέχεται την άλλη άλλο τόσο η «ζυγαριά» γέρνει προς την οικογένεια. Το φορτίο κοινό: η εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας ως γέφυρας ιστορίας και αναμνήσεων να επιτρέψει στα παιδιά να έρθουν σε επαφή με το οικογενειακό τους δέντρο. Να γνωρίσουν παππούδες, γιαγιάδες και όλους εκείνους που ενώνουν τα «περίχωρα» του χθες με το σήμερα. Αλίμονο σε όποιον αποκόπηκε από αυτό το δέντρο.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα σε όσα προαναφέραμε τα χωριά της Κάτω Ιταλίας ή Μεγάλης Ελλάδας (Magna Grecia), όπως η Καλαβρία, η Μεσίνα στη Σικελία κ.α. Από αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι και πρόσφατα υπήρχε η ελληνική ντοπιολαλιά (αλήθεια τι όμορφο στην υποδοχή ως περιηγητής να ακούς το “καλημέρα”). Για αιώνες το νήμα δεν κόπηκε, διατηρήθηκε, συντηρήθηκε, παρέμεινε αναλλοίωτο το πνεύμα του ελληνισμού, οι δεσμοί, τα ήθη και τα έθιμα της πατρίδας μας. Ο φάρος του πολιτισμού μας. Με τα τραγούδια να μαρτυρούν τον πόνο, το νόστο, να εξυμνούν τον ηρωισμό, να συνδέουν το χθες με το σήμερα, να μπολιάζουν το αύριο.

Παρά το γεγονός και τις προσπάθειες της ελληνικής πολιτείας με εκπαιδευτικά προγράμματα και ολίγους διδασκάλους που έστειλε στον τόπο αυτό δεν βρήκαν γόνιμο έδαφος από πλευράς της ιταλικής κυβέρνησης με αποτέλεσμα να φθίνει το ελληνικό στοιχείο κατά συνέπεια και η ελληνική γλώσσα. Οι τελευταίοι εναπομείναντες κάτοικοι πεθαίνουν, μαζί τους κι ο σπόρος αυτός ο αρχέγονος ελληνικός. Με τα ερείπια αρχαιοελληνικών ναών, αποτυπωμένες χαρακτηριστικές ντοπιολαλιές σε κινηματογραφικές παραγωγές, τραγούδια και χοροί, χωριό όπως το “Καλημέρα”, να διηγούνται το χθες, να συνομιλούν μέσα μας. Αλήθεια τι κρίμα! Για αυτό πρέπει να δίνουμε μάχη σε κάθε προσπάθεια ξεριζωμού της ελληνικής γλώσσας.

Επίσης μην ξεχνάμε το γεγονός ότι μαθαίνοντας κάποιος την ελληνική γλώσσα κατανοεί καλύτερα την αγγλική γλώσσα. Σχεδόν το 25% του αγγλικού λεξιλογίου είναι ελληνικής καταγωγής. Σύνθετες λέξεις στα Αγγλικά, για παράδειγμα, λέξεις με προθέματα όπως το anti- (antibiotic, antivirus, antisocial) γίνονται εύκολα κατανοητές, όταν το παιδί γνωρίζει τι σημαίνουν αυτά ( το αντί- δηλώνει αντίθεση, αντικατάσταση κ.λπ.). Αλλά και απαιτητικές έννοιες όπως anonymous (ανώνυμος), steganography (στεγανογραφία), pandemonium (πανδαιμόνιο) γίνονται εύκολα αναγνωρίσιμες από όσους μιλούν ελληνικά. Ακόμη και η ορολογία των περισσότερων επιστημών προέρχεται από την ελληνική γλώσσα: geometry (γεωμετρία), chemistry (χημεία) και πολλά άλλα. Παρατηρεί λοιπόν κανείς πόσο όμορφα αμφότερες οι γλώσσες συνυπάρχουν και συμπληρώνουν η μια την άλλη.

Εν συνεχεία θα πρέπει να τονίσουμε τον ιδιαίτερο ρόλο του πολιτισμού της σύγχρονης Ελλάδας και την ανάγκη να τον γνωρίσουν τα παιδιά μέσω των Ελληνικών. Άλλωστε μορφές τέχνης και πολιτισμού όπως η λογοτεχνία, το θέατρο, ο κινηματογράφος προσφέρουν την πολύτιμη αρωγή τους δια μέσω της προσωπικής δημιουργίας, της προσωπικής έκφρασης, της κατανόησης του εαυτού και του σεβασμού στην διαφορετικότητα των άλλων. Η ενασχόληση με την οποιαδήποτε μορφή τέχνης, μάλιστα, δρα ευεργετικά και στην πνευματική εξέλιξη των νέων, καθώς ενεργοποιεί τη φαντασία και ενισχύει τη δημιουργική και πρωτότυπη σκέψη. Σπουδαίοι σύγχρονοι Έλληνες συγγραφείς παιδικής και εφηβικής λογοτεχνίας (Ευγένιος Τριβιζάς, Βασίλης Παπαθεοδώρου, Άλκη Ζέη, Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου ) έχουν γράψει βιβλία ώστε τα παιδιά να περνούν ευχάριστα και δημιουργικά τον χρόνο τους. Γιατί λοιπόν το σχολικό και οικογενειακό περιβάλλον να μην εκμεταλλευτεί μια τέτοια ευκαιρία ώστε έφηβοι και παιδιά να ανοίξουν διάλογο και να προβληματιστούν;

Ακόμη και ένα ήσυχο καλοκαίρι διακοπών στη μητέρα πατρίδα. Γιατί να μην αποτελέσει αφορμή για μια οικογένεια Ελλήνων του εξωτερικού να παρακολουθήσει μια παράσταση στην Επίδαυρο ή στο Ηρώδειο, δυο από τα σημαντικότερα αρχαία θέατρα της χώρας μας, μαζί με τα παιδιά της; Τα πανανθρώπινα μηνύματα της αρχαίας τραγωδίας και της αρχαίας κωμωδίας παραμένουν πιο επίκαιρα από ποτέ. Κι όσο καλή και αν είναι μια αγγλική μετάφραση η αίγλη του πρωτότυπου έργου έχει άλλη αξία.
Τέλος, η ελληνική γλώσσα ξεχωρίζει κυρίως για τον λεκτικό και φραστικό της πλούτο. Για μια ελληνική λέξη υπάρχουν άλλες τόσες λέξεις να την περιγράψουν. Είναι πράγματι πολύ σπουδαίο. Πόσες και πόσες λόγιες, αρχαιοπρεπείς και νεότερης φύσεως λέξεις συναντά κανείς στα λεξικά. Η χρησιμότητα τους μοναδική τόσο στη γραφή όσο και στην ανάγνωση. Διανθίζουν τον λόγο και του προσφέρουν την αρτιότητα και την καλλιέπεια που χρειάζεται. Όποιος το μεγαλείο της κατακτήσει, τότε θα κατακτήσει και τη δεξιοτεχνία του να γράφει καλά. Το στοίχημα παραμένει. Τα παιδιά να κατακτήσουν αυτό το μεγαλείο και να ταξιδέψουν σε όλα τα μήκη της. Σε αυτό φυσικά θα συμβάλλουν οι δάσκαλοι με τη σοφία τους.

Εν κατακλείδι, τώρα είναι η πιο μεγάλη ώρα. Η ώρα που θα αφήσουμε τα «εγώ» μας στην άκρη. Η ώρα του συλλογικού αγώνα των κοινοτήτων, της πολιτείας και της εκπαιδευτικής κοινότητας του εξωτερικού. Περιθώρια σκέψης και συζήτησης δεν υπάρχουν. Ο χρόνος κυλάει και το τελευταίο ίχνος ελπίδας για τη σωτηρία της ελληνικής γλώσσας δεν θα μας περιμένει για πολύ. Η σπίθα υπάρχει για να ανάψει η φωτιά. Το ερώτημα είναι αν θα φουντώσει ή αν θα σβήσει μια για πάντα. Η τελική απόφαση είναι στο χέρι μας.

* Ιδιαίτερες ευχαριστίες στην Έλσα Καλέμου, αποσπασμένη δασκάλα ελληνικών στο Τμήμα Κλασσικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Ιβάν Φράνκο, στο Λβιβ της Ουκρανίας. Η συμβολή της έως ότου ολοκληρωθεί το σημαντικό αυτό άρθρο ήταν ιδιαίτερη. Επικοινωνώντας μαζί της με αφορμή τη διδασκαλία της στο σχολείο του μοναδικού ελληνικού χωριού της Ουγγαρίας, στο Μπελογιάννη, πριν 3 χρόνια, συζήτησα και μοιράστηκα πολλές σκέψεις, ιδέες και συναισθήματα γύρω από την ανάγκη που είχα να γράψω ένα τέτοιο άρθρο. Η επικοινωνία που είχαμε μέσω Skype και τα όσα μου είπε με καθοδήγησαν στην ορθή και άρτια δόμηση, ανάπτυξη του άρθρου αυτού. Χωρίς εκείνη ίσως το αποτέλεσμα να ήταν έλλειπες. Ιδιαίτερα συγχαρητήρια για το έργο και την προσφορά της στον ελληνισμό του εξωτερικού.

Τα άρθρα που δημοσιεύονται στην κατηγορία «Απόψεις» εκφράζουν τον/την συντάκτη/τριά τους και οι θέσεις δεν συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη του koutipandoras.gr