Η αλήθεια πίσω από τα "επιτυχημένα" stress tests

Οι ελληνικές τράπεζες πέρασαν τα stress tests της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας! Αυτή η είδηση – απόδειξη σύμφωνα με την κυβέρνηση- για την επιτυχία της Ελλάδας. Δύο όμως στοιχεία είναι εκείνα που προκαλούν πλειάδα ερωτηματικών. Το πρώτο είναι εκείνο που προβάλλεται μόνο από τα ξένα μέσα ενημέρωσης. Ότι δηλαδή μόνον η μία από τις τέσσερις ελληνικές συστημικές τράπεζας (Πειραιώς, Εθνική, Alpha, Eurobank) κατάφερε να περάσει με επιτυχία τo stress test. Συγκεκριμένα μόνον η Alpha Bank. Οι υπόλοιπες τρεις τράπεζες «κόπηκαν», πράγμα που δεν προβάλλεται από τα ελληνικά media, τα οποία λαμβάνουν υπόψη τους το δυναμικό σενάριο, εκείνο δηλαδή που περιλαμβάνει τα σχέδια αναδιάρθρωσης των τραπεζών και τις αυξήσεις μετοχικού κεφαλαίου που έγιναν εντός του 2014. Η ΕΚΤ αντιθέτως επικαλείται στοιχεία από τα τέλη του 2013. Το δυναμικό –και αισιόδοξο- σενάριο όμως, δεν μπορεί να θεωρηθεί ως γενόμενο, δεδομένου ότι πάντοτε υπάρχει η πιθανότητα είτε να μην εφαρμοστεί, είτε, ακόμη κι αν επιχειρηθεί, να μην αποδώσει. Ως εκ τούτου δεν μπορεί να μην υπολογίζεται η πιθανότητα να μην βρεθούν ποτέ 3,1 δισ. ευρώ, που σύμφωνα με την ΕΚΤ, απαιτούνται για να καλυφθούν οι κεφαλαιακές ανάγκες των συστημικών τραπεζών.

Το δεύτερο στοιχείο, που επίσης δημιουργεί ερωτήματα, είναι εκείνο που περιέγραφε σε άρθρο του στο Hot Doc, ο Γιάννης Βαρουφάκης. Ο ελεγκτής της ΕΚΤ θα μπορούσε, πιεζόμενος, να κλείσει τα μάτια του στα μη εξυπηρετούμενα δάνεια, όφειλε όμως να ελέγξει και τα λογιστικά βιβλία των τραπεζών για να διαπιστώσει αν τα υπόλοιπα δάνεια και κεφάλαια είναι εντάξει. Σ’ έναν τυπικό έλεγχο στην Τράπεζα Πειραιώς για παράδειγμα, θα διαπίστωνε ότι το πρώτο εξάμηνο του 2014, ο τζίρος της ανήλθε σε 1.374 εκατ. ευρώ. Μέσα σε αυτά συγκαταλέγονται και 144 εκατ. τα οποία σύμφωνα με τα έγγραφα της ίδιας της τράπεζας, προκύπτουν από «κέρδη προερχόμενα από την αντικατάσταση ενός από τα δύο δάνεια που εξαγοράστηκαν από την MIG (Marfin Investment Group) μέσω ενός μετατρέψιμου ομολόγου έκδοσης της MIG». Για να γίνει πιο κατανοητό: Η MIG εμφανίζεται ως ένα γκρουπ επιχειρήσεων που μπόρεσε να αντλήσει από τις αγορές νέα κεφάλαια 144 εκατ. ευρώ εκδίδοντας ένα νέο μετατρέψιμο ομόλογο ώστε να αποπληρώσει τα τραπεζικά δάνεια που έλαβε από την Πειραιώς και τα οποία η Πειραιώς είχε ήδη διαγράψει ως μη εξυπηρετούμενα. Αναμφίβολα τεράστια επιτυχία.

Αυτό το νέο ομόλογο των 144 εκατ. όμως έχει εκδοθεί και αγοραστεί ταυτόχρονα από την ίδια την Τράπεζα Πειραιώς, πράγμα που σημαίνει ότι δεν υφίσταται. Είναι απλώς προπέτασμα καπνού, όπως σημειώνει ο Γιάννης Βαρουφάκης, ο οποίος δίνει στο άρθρο του το εξής παράδειγμα για να καταστήσει σαφές το τι ακριβώς συμβαίνει με την περίπτωση του ομολόγου. Γράφει ο οικονομολόγος: «είναι σαν να γράψω σε ένα χαρτί πως χρωστώ στον κάτοχο του χαρτιού αυτού 144 εκατομμύρια και κατόπιν να συνάψω μια συμφωνία με τον εαυτό μου ότι θα αγοράσω από εμένα αυτό το χαρτί. Τέλος, ανακοινώνω περιχαρής στην υφήλιο ότι άντλησα από την αγορά, 144 εκατομμύρια, τα οποία μάλιστα βάζω τους λογιστές μου να τα προσθέσουν στον φετινό μου τζίρο!».

Κεφαλαιακή επάρκεια με κυβερνητικά δώρα εκατομμυρίων

Ένα ακόμη ζητούμενο, είναι το πώς και από πού προκύπτει η κεφαλαιακή επάρκεια των συστημικών τραπεζών. Η Πειραιώς επί παραδείγματι, βρέθηκε εν μια νυκτί να εξαγοράσει καταστήματα των υπό διάλυση κυπριακών τραπεζών αντί πινακίου φακής. Η περίπτωση της Λαϊκής Τράπεζας είναι μια από εκείνες που χρίζουν περαιτέρω ανάλυσης. Τα καταστήματα της τράπεζας αυτής στην Ελλάδα εξαγοράστηκαν στις αρχές του 2013, ο πρόεδρος της Πειραιώς Μ. Σάλλας απέκτησε χαρακτήρα «Μεσσία» που έσωζε το τραπεζικό σύστημα και η κυβέρνηση Σαμαρά άνοιγε σαμπάνιες. Με τη μόνη διαφορά ότι ο πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της Τράπεζας Πειραιώς απέκτησε μία τράπεζα στην οποία ο ίδιος προσωπικά αλλά και μέλη της οικογένειας του χρωστούν εκατομμύρια ευρώ. Αυτό προέκυπτε από απάντηση της Κεντρικής Τράπεζας Κύπρου στην κυπριακή Βουλή, η οποία ούτε λίγο ούτε πολύ, σημείωνε ότι τα μέλη της οικογένειας του Μ. Σάλλα χρωστούν στη Λαϊκή περί τα 112,5 εκατ. ευρώ Πρόκειται για τα περίφημα δάνεια τα οποία είχε λάβει κατά το παρελθόν ο κ. Σάλλας, τα οποία όπως είχε αποκαλύψει το Hot Doc, χρησιμοποιήθηκαν για αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου της Τράπεζας Πειραιώς.

Τι σημαίνουν τα παραπάνω; Πολύ απλά ότι ο Μ. Σάλλας αγόρασε μια τράπεζα έναντι 524 εκατ. ευρώ στην οποία ο ίδιος οφείλει το 1/4 από αυτά και τα οποία έλαβε για να χρηματοδοτήσει τη δική του Τράπεζα. Τα δάνεια της οικογένειας Σάλλα, δεν ήταν όμως τα μοναδικά, αφού άλλες δύο εταιρίες η Sibadel και Dimaline με τελικό δικαιούχο το στέλεχος της Τράπεζας Πειραιώς κ. Τσατσόπουλο, έλαβαν δάνεια ύψους 21,5 εκατ. ευρώ με μοναδική εξασφάλιση την ενεχυρίαση 12,8 εκατ. μετοχών της Τράπεζας Πειραιώς.

Πειραιώς, το αγαπημένο παιδί του συστήματος

Η Τράπεζα Πειραιώς είναι ξεκάθαρα το αγαπημένο παιδί του συστήματος. Η κεφαλαιακή επάρκεια που σήμερα την οδηγεί να περνά, σύμφωνα με τα ελληνικά μέσα, τα stress tests, είναι πλασματική. Η τράπεζα του Μ. Σάλλα, εκτός της εξαγοράς των κυπριακών τραπεζών, έχει εμπλακεί σε σειρά περίεργων υποθέσεων. Μια απ’ αυτές είναι η περίπτωση της Proton Bank. Το 2010 η Τράπεζα Πειραιώς εμφανίζεται να πραγματοποιεί αύξηση της ρευστότητας μέσω τριών offshore εταιριών. Οι τρεις εταιρίες λαμβάνουν από την Proton Bank δάνειο 82 εκατ. ευρώ και τα χρήματα τοποθετούνται στην Πειραιώς. Έτσι η Τράπεζα εμφανίζει μια πλασματική εικόνα ευρωστίας, σε μια περίοδο που αμφισβητείται από τους πάντες. Ο δε Λ. Λαυρεντιάδης, στα χέρια του οποίου έσκασε η «βόμβα» της Proton, εμφανίζεται να έχει εξαγοράσει την τράπεζα με υψηλό τίμημα, και στη συνέχεια να χορηγεί υπέρογκα δάνεια στην Πειραιώς μόνο και μόνο για να την εμφανίσει εύρωστη. Κι όλα αυτά με τη σιωπηρή συγκάλυψη του πρώην διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος, Γ. Προβόπουλου, ο οποίος διαβεβαίωνε ότι όλα είναι καλά με τις ελληνικές τράπεζες.

Η περίπτωση Proton, δεν είναι μοναδική. Αυτής, είχε προηγηθεί η σκανδαλώδης εξαγορά της Αγροτικής Τράπεζας στην τιμή των περίπου 95 εκατ. ευρώ, ποσό μικρότερο απ’ όσο κόστιζε μόνο ένα ακίνητο της ΑΤΕ και επίσης μικρότερο απ’ όσα σήμερα διεκδικεί η Πειραιώς από την θυγατρική της ΑΤΕ, της Ελληνικής Βιομηχανίας Ζάχαρης. Το θέμα αυτό μάλιστα δεν έληξε εκεί, αλλά η κυβέρνηση φρόντισε με μια τροπολογία της, να «βαφτίσει» την εξαγορά, «συγχώνευση» και να χαρίσει στην Πειραιώς περί τα 100 εκατ. ευρώ σε φόρους, όπως επίσης είχε αποκαλύψει το Hot Doc και το Κουτί της Πανδώρας.

Η περίπτωση της Alpha Bank

Η επίσης «υγιής» τράπεζα Alpha που με επιτυχία πέρασε το stress test της ΕΚΤ βρίσκεται σε αντιδικία με επενδυτές εξαιτίας μιας υπόθεσης νόμιμης φοροαποφυγής και κερδοσκοπίας σε βάρος ανυποψίαστών πελατών.

Μεταξύ των ετών 2003-2007 η Alpha Bank εξέδωσε μία σειρά από δομημένα ομόλογα, τα οποία φέρουν τον χαρακτηρισμό «perpetual». Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά στον «διακριτικό τους τίτλο» είναι τα λατινικά κεφαλαία γράμματα «XS». Οι τίτλοι αυτοί χαρακτηρίζονται και ως «υβριδικοί» και δεν έχουν καμία σχέση με τα παραδοσιακά ομόλογα που όλοι γνωρίζουμε. Τα προϊόντα αυτά είναι συνήθως ομόλογα αορίστου χρόνου. Για παράδειγμα ορισμένα από αυτά μπορεί να λήγουν έπειτα από 40 ή ακόμη και 50 χρόνια. Μία βασική τους διαφορά με τα συνηθισμένα ομόλογα είναι ότι δεν εγγυώνται την επιστροφή του ποσού της αρχικής καταβληθείσας αξίας. Και επιπλέον η τράπεζα μπορεί ανά πάσα ώρα και στιγμή να ανακαλέσει το ομόλογο ακόμη και αν βρίσκεται στο 50%, 60% ή ακόμη και 70% της αρχικής καταβληθείσας αξίας. Πιο απλά, οποιοσδήποτε επενδύσει σε ένα τέτοιο προϊόν μπορεί ανά πάσα και ώρα και στιγμή να χάσει το αρχικό του κεφάλαιο.

Για να παρακολουθήσει κανείς την πορεία των ομολόγων αυτών πρέπει να διαθέτει εξειδικευμένες χρηματοοικονομικές γνώσεις. Για την έκδοση αυτών των τίτλων η Alpha Bank, χρησιμοποίησε μία θυγατρική της εταιρεία την «Alpha Jersey» με έδρα τη νήσο Jersey. Στη συνέχεια μέσω διαφόρων οδών διέθεσε τα προϊόντα αυτά στο επενδυτικό κοινό. Είτε μέσω υποκαταστημάτων, είτε μέσω του Τμήματος Private Banking σε ιδιώτες, είτε ακόμη και σε ασφαλιστικά ταμεία. Ωστόσο, αρκετοί από τους πελάτες δεν γνώριζαν την επικινδυνότητα της συγκεκριμένης επένδυσης. Τα ομόλογα αυτά είχαν τα εξής χαρακτηριστικά: Ήταν άληκτα, εκδότης δεν ήταν η ίδια η τράπεζα, αλλά μια θυγατρική της με έδρα έναν «φορολογικό παράδεισο», οι τόκοι μπορούσαν να ανασταλούν εάν η τράπεζα αντιμετώπιζε κεφαλαιακό πρόβλημα, ενώ οι κάτοχοι τέτοιων τίτλων σε περίπτωση εκκαθάρισης κατανέμονταν στο τέλος των πιστωτών, δίχως κανένα προνόμιο».

Ο τρόπος με τον οποίο λειτούργησε η Τράπεζα για την έκδοση αυτών των ομολόγων, ήταν απλός αλλά αρκετά ευφυής. Μία εταιρία της «Alpha Jersey» με μετοχικό κεφάλαιο 10.000 GBP, (δηλαδή 15.000 ευρώ), εξέδωσε ομόλογα 1 δισ. ευρώ. Για την δραστηριότητα της αυτή δεν κατέβαλε κανένα απολύτως φόρο, καθώς φορολογήθηκε με συντελεστή 0%. Δεν αρκέστηκε όμως μόνο σε αυτό. Το 2010, η τράπεζα προέβη σε εξαγορά των ομολόγων της θυγατρικής της «Alpha Jersey». Η αξία των ομολόγων αυτών ανερχόταν σε περίπου 300 εκατ. ευρώ. Η αγορά έγινε στην ονομαστική αξία έκδοσης τους, δηλαδή στο 100% της αξίας τους και όχι στην τρέχουσα αγοραία αξία η οποία τότε δεν ξεπερνούσε το 50%. Η κίνηση αυτή είχε ως αποτέλεσμα να μειωθεί η κεφαλαιακή υγεία της τράπεζας, δίχως όμως να γίνει το παραμικρό.

Λίγους μήνες μετά η «Alpha Jersey», ανακοίνωσε ότι «λόγω της επιβάρυνσης της οικονομικής της κατάστασης δεν θα πληρώσει τοκομερίδια». Πιο απλά πλήρωσε πρώτα στο ακέραιο τα ομόλογα που η ίδια κατείχε και τα οποία αποτελούσαν το 1/3 του συνόλου των ομολόγων που η ίδια είχε εκδώσει και ανακοίνωσε στη συνέχεια την αδυναμία της να πληρώσει τόκο στους υπόλοιπους. Δύο χρόνια μετά, το 2012, η «Alpha Jersey» κατέθεσε στην Alpha Bank πρόταση εξαγοράς στο 40% της αξίας των τίτλων που είχε εκδώσει. Το 2013 ήταν η σειρά της «Alpha Bank» να κάνει εκ νέου πρόταση εξαγοράς των τίτλων αυτών στο 35% της αρχικής τους αξίας. Για να γίνει πιο κατανοητό, η θυγατρική «Alpha Jersey», με τα γνωστά φορολογικά πλεονεκτήματα πουλά τα ομόλογα της τα οποία επαναγοράζονται στο 35% της αξίας τους από τη μητρική «Alpha Bank». Κάτι που συνεπάγεται έκδοση της αρχικής ονομαστικής έκδοσης. Αυτό σημαίνει ότι η τράπεζα δανείζεται με το ένα χέρι στο 100%, φοροαποφεύγει νόμιμα για την προμήθεια της πώλησης στον αδαή πελάτη και όταν δεν χρειάζεται πλέον τον ιδιώτη δανειστή της και προσφεύγει πλέον στην κρατική χρηματοδότηση-ανακεφαλαιοποίηση μέσω του ΤΧΣ επιστρέφει στον ιδιώτη δανειστή της μόλις το 35% και αν. Και οι κινήσεις αυτές επικροτούνται από την ΤτΕ, ως «επιτυχής διαχείριση παθητικού».

Πάγια τακτική των Τραπεζών

Σε ανάλογες κινήσεις έχουν προβεί κατά το παρελθόν όλες οι αποκαλούμενες σήμερα συστημικές τράπεζες. Την περίοδο 2002-2008 χρησιμοποίησαν τη δυνατότητα που τους δόθηκε από την ΤτΕ, με Πράξη του ίδιου του Διοικητή τους, να προβούν σε έκδοση «υβριδικών» ομολόγων προς ενίσχυση των ιδίων τους κεφαλαίων. Οι Τράπεζες δημιούργησαν μέσω θυγατρικών τους τα προϊόντα αυτά μοχλεύοντας ουσιαστικά στοιχεία του ενεργητικού τους, δίχως όμως οι πελάτες τους να ενημερωθούν ποτέ για την επικινδυνότητα των επενδύσεών τους.