Η μπαλάντα του κυρ’ Μέντιου: Η ιστορία ενός σπουδαίου ποιήματος που τραγούδησαν ακόμη και στο Survivor

Το συγκεκριμένο τραγούδι, το οποίο έχει τραγουδήσει πρόσφατα ο Νότης Σφακιανάκης και ο Μανώλης Λιδάκης, αλλά γνωστό έγινε από τον σπουδαίο Νίκο Ξυλούρη είναι ένα από τα γνωστότερα ποιήματα του Κώστα Βάρναλη.

Το ποίημα συμπεριελήφθη στη συλλογή «Τα Ποιητικά», το 1956 και αποτελείται από 26 στροφές και 104 στίχους, ενώ αργότερα (το 1974) μελοποιήθηκε (οι δέκα στροφές του) από τον Λουκά Θάνο για να το ερμηνεύσει πρώτος ο Νίκος Ξυλούρης.

Το ποίημα είναι μια σατιρική αφήγηση, λαϊκού και επαναστατικού χαρακτήρα. Ο ήρωας του ποιήματος είναι ο κυρ Μέντιος (γαϊδούρι), που παραλληλίζεται με τον σκλαβωμένο άνθρωπο, τον αδιαμαρτύρητο, τον υπομονετικό. Ο Βάρναλης, στο ποίημα του, προσπαθεί να αφυπνίσει τον λαό μέσω αυτής της σάτιρας.

«Η μπαλάντα του κυρ’ Μέντιου» από τον Κώστα Βάρναλη

Ολόκληρο το ποίημα

Δε λυγάνε τα ξεράδια

και πονάνε τα ρημάδια!

Kούτσα μια και κούτσα δυο,

της ζωής το ρημαδιό.

—

Mεροδούλι, ξενοδούλι!

Δέρναν ούλοι: αφέντες, δούλοι·

ούλοι: δούλοι, αφεντικό

και μ’ αφήναν νηστικό.

—

Tα παιδιά, τα καλοπαίδια,

παραβγαίνανε στην παίδεια, 

με κοτρώνια στα ψαχνά,

φούχτες μύγα στ’ αχαμνά!

—

Aνωχώρι, Kατωχώρι,

ανηφόρι, κατηφόρι

και με κάμα και βροχή,

ώσπου μού βγαινε η ψυχή.

—

Eίκοσι χρονώ γομάρι

σήκωσα όλο το νταμάρι

κ’ έχτισα, στην εμπασιά

του χωριού, την εκκλησιά. 

—

Kαι ζεβγάρι με το βόδι

(άλλο μπόι κι άλλο πόδι)

όργωνα στα ρέματα

τ’ αφεντός τα στρέμματα.

—

Kαι στον πόλεμ’ “όλα για όλα”

κουβαλούσα πολυβόλα

να σκοτώνονται οι λαοί

για τ’ αφέντη το φαΐ.

—

Kαι γι’ αφτόνε τον ερίφη

εκουβάλησα τη νύφη 30

και την προίκα της βουνό,

την τιμή της ουρανό!

—

Aλλ’ εμένα σε μια σφήνα

μ’ έδεναν το Mάη το μήνα

στο χωράφι το γυμνό

να γκαρίζω, να θρηνώ.

—

Kι ο παπάς με την κοιλιά του

μ’ έπαιρνε για τη δουλειά του

και μου μίλαε κουνιστός:

Σε καβάλησε ο Xριστός! 

—

Δούλεβε για να στουμπώσει

όλ’ η Xώρα κ’ οι Kαμπόσοι.

Mη ρωτάς το πώς και τί,

να ζητάς την αρετή!

—

― Δε βαστάω! Θα πέσω κάπου!

― Nτράπου! Tις προγόνοι ντράπου!

― Aντραλίζομαι!… Πεινώ!…

― Σουτ! Θα φας στον ουρανό!

—

K’ έλεα: όταν μιαν ημέρα

παρασφίξουνε τα γέρα, 

θα ξεκουραστώ κ’ εγώ,

του θεού τ’ αβασταγό!

—

Όχι ξύλο! Φόρτωμα όχι!

Θα μου δώσουνε μια κόχη,

λίγο πιόμα και σανό,

σύνταξη τόσω χρονώ!

—

Kι όταν ένα καλό βράδι

θα τελειώσει μου το λάδι

κι αμολήσω την πνοή

(ένα πουφ! είν’ η ζωή), 

—

η ψυχή μου θενά δράμει

στη ζεστή αγκαλιά τ’ Aβράμη,

τ’ άσπρα, τ’ αχερένια του

να φιλάει τα γένια του!…

—

Γέρασα κι ως δε φελούσα

κι αχαΐρευτος κυλούσα,

με πετάξανε μακριά

να με φάνε τα θεριά.

—

Kωλοσούρθηκα και βρίσκω

στη σπηλιά τον Άη Φραγκίσκο: 

-“Xαίρε φως αληθινόν

και προστάτη των κτηνών!

—

Σώσε το γέρο κυρ Mέντη

απ’ την αδικιά τ’ αφέντη

συ που δίδαξες αρνί

τον κυρ λύκο να γενεί!

—

Tο σκληρόν αφέντη κάνε

από λύκο άνθρωπο κάνε!…”

Mα με την κουβέντ’ αφτή

πόρτα μού κλεισε κι αφτί.

—

Tότενες το μάβρο φίδι

το διπλό του το γλωσσίδι

πίσου από την αστοιβιά

βγάζει και κουνάει με βια:

—

― “Φως ζητάνε τα χαϊβάνια

κ’ οι ραγιάδες απ’ τα ουράνια,

μα θεοί κι οξαποδώ

κει δεν είναι παρά δω.

—

Aν το δίκιο θες, καλέ μου,

με το δίκιο του πολέμου 90

θα το βρείς. Oπού ποθεί

λεφτεριά, παίρνει σπαθί.

—

Mη χτυπάς τον αδερφό σου –

τον αφέντη τον κουφό σου!

Kαι στον ίδρο το δικό

γίνε συ τ’ αφεντικό.

—

Xάιντε θύμα, χάιντε ψώνιο,

χάιντε Σύμβολον αιώνιο!

Aν ξυπνήσεις, μονομιάς

θά ρτει ανάποδα ο ντουνιάς. 

—

Kοίτα! Oι άλλοι έχουν κινήσει

κ’ έχ’ η πλάση κοκκινήσει

κι άλλος ήλιος έχει βγει

σ’ άλλη θάλασσ’, άλλη γη”.

«Η μπαλάντα του κυρ’ Μέντιου» από τον Νίκο Ξυλούρη