"Guantanamo: Φυλακές υψίστης…απανθρωπιάς"

Της Μαρίας Στεργίου

Ερχόμενοι σε μία πρώτη επαφή με σπουδαίους λογοτέχνες,όπως ο Franz Kafka και ποινικολόγους οι οποίοι εστιάζοντας στον ανθρωποκεντρικό άξονα του ποινικού δικαίου κατάφεραν να του δώσουν έντονα ουμανιστικό χαρακτήρα, όπως ο Cesare Beccaria, διαπιστώνουμε ότι μέσα από τα έργα τους προσέδωσαν στην έννοια της ποινής ένα ιδιαίτερα ανθρωπιστικό περιεχόμενο. Ξεφεύγοντας από μεσαιωνιστικές θεωρίες και μεθόδους επιβολής της δικαιοσύνης, η έννοια της τιμωρίας ή καλύτερα της ποινής έγκειται όχι στην ικανοποίηση των ασθενικών συναισθημάτων του ανθρώπου, όπως ο θυμός, το μίσος, η δίψα για εκδίκηση, ούτε φυσικά η ικανοποίηση του παθόντος, αλλά κυρίως στο σωφρονισμό του δράστη,δηλαδή εκείνου που διέπραξε μία αξιόποινη πράξη και στον παραδειγματισμό των υπολοίπων μελών της κοινωνίας,ώστε να αποτραπούν από την τέλεση τέτοιου είδους πράξεων. Ο διττός αυτός στόχος της θεωρίας του Beccaria αναφέρεται στη γενική και ειδική πρόληψη,δηλαδή η επιβολή της ποινής αφενός να αποτρέψει το κοινωνικό σύνολο από το να αδικήσει και αφετέρου να αποτρέψει τον ίδιο το δράστη από το να εγκληματίσει ξανά. Το επίκεντρο της επιβολής των ποινών βρίσκεται ακριβώς εκεί: στο να σωφρονιστεί ο δράστης συνειδητοποιώντας το λάθος της συμπεριφοράς του και ο κολασμός του να αποτελέσει παράδειγμα για τους υπόλοιπους κοινωνούς.

Ρίχνοντας μία ματιά στη σημερινή εποχή,με λύπη και απογοήτευση παρατηρούμε ότι αυτό πλέον δεν μπορεί να είναι εφικτό. Έχουν εισχωρήσει τόσο βαθιά στη ζωή μας τα ασθενικά συναισθήματα και όλα τα παραπάνω περί σωφρονισμού έχουν ήδη παραδώσει τη σκυτάλη τους σε απάνθρωπες θεωρίες περί σκληρών νόμων, ανελαστικών και ανεπιεικών ποινών, με αποτέλεσμα το ήδη αποσαθρωμένο σωφρονιστικό μας σύστημα να απανθρωποποιείται ολοένα και περισσότερο.

Πρωταγωνιστικό ρόλο μάλιστα τον τελευταίο καιρό διαδραματίζουν οι πολύωρες συζητήσεις στη βουλή για τη ψήφιση του νομοσχεδίου σχετικά με τις φυλακές υψίστης ασφαλείας (τύπου Γ). Συγκεκριμένα,οι φυλακές τύπου Β θα συγκεντρώνουν όπως και πριν το μεγαλύτερο όγκο των καταδικασθέντων, όπου ισχύουν οι άθλιες συνθήκες διαβίωσης που πάντα επικρατούσαν, στις φυλακές τύπου Α θα οδηγούνται όσοι έχουν καταδικαστεί για χρέη και τέλος στις φυλακές τύπου Γ – υψίστης ασφαλείας- θα οδηγούνται όσοι έχουν καταδικαστεί για τρομοκρατία και εγκληματικές οργανώσεις, καθώς επίσης και όσοι έχουν κριθεί ως ιδιαίτερα επικίνδυνοι δράστες. Ένα τόσο υποκειμενικό στοιχείο,όπως η επικινδυνότητα του δράστη,θα τίθεται στην κρίση και τη διακριτική ευχέρεια του εκάστοτε δικαστή,όντας ικανή να οδηγήσει στην απόλυτη απομόνωση.

Παρά τις κινητοποιήσεις και τις διαδηλώσεις στις οποίες προέβησε ο εξεγερμένος λαός, παρά τις αντιδράσεις και τη δεκαήμερη απεργία πείνας με αποχή από το συσσίτιο των κρατουμένων όλης της χώρας προς ένδειξη αντίστασης προκειμένου να αποτραπεί η ψήφιση του εν λόγω νομοσχεδίου-εκτρώματος, εν τέλει ψηφίστηκε. Δεν είναι εξάλλου και τόσο παράξενο, αφού τόσα και τόσα νομοσχέδια έχουν ψηφιστεί παρά τη σθεναρή αντίθεση του λαού απέναντι στην ισχύ τους. Για άλλη μια φορά η φωνή του λαού δεν εισακούστηκε. Και επίσημα πλέον στην Ελλάδα, προωθείται με κάθε κυβερνητική ευλογία η δημιουργία φυλακών τύπου Guantanamo, οι οποίες θα στερούν και τα ελάχιστα δικαιώματα που έχουν οι κρατούμενοι στις άλλες φυλακές. Εν ολίγοις αυτές οι φυλακές θα αποτελούνται από «λευκά κελιά» όπου θα οδηγούνται οι υπόδικοι για εγκλήματα τρομοκρατίας και εγκληματικών οργανώσεων, προκειμένου να επιτευχθεί η πάταξη του οργανωμένου εγκλήματος.

Σε μία χώρα της οποίας ο λαός διεκδικεί με κάθε τρόπο τη δημοκρατία,συνεχώς ψηφίζονται αντιδημοκρατικά και αντισυνταγματικά νομοσχέδια των οποίων η αντισυνταγματικότητα, βέβαια, περνά απαρατήρητη. Το νομοσχέδιο για τις φυλακές υψίστης ασφαλείας μας θυμίζει έντονα τη δημιουργία της φυλακής – στρατοπέδου συγκέντρωσης στο Guantanamo, μετά την τρομοκρατική επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 και τη συνακόλουθη κατάρρευση των δίδυμων πύργων,όπου οδηγούνταν όλοι οι ύποπτοι για τρομοκρατικές ενέργειες. Και τότε ο Bush, την τρομοκρατία είχε σκοπό να πατάξει – όπως ο ίδιος διατεινόταν – και στο βωμό αυτής της μανιώδους φιλοδοξίας του χιλιάδες κρατούμενοι ζούσαν κάτω από άθλιες συνθήκες και υπόκειντο καθημερινά σε κάθε είδους βασανιστήρια, όπως σεξουαλικές κακοποιήσεις,στέρηση ύπνου, εικονικές εκτελέσεις και απάνθρωπες και εξευτελιστικές μεταχειρίσεις από αδίστακτους ανθρωποφύλακες. Ακόμη και σήμερα οι φυλακές αυτές αποτελούν ένα κολαστήριο, αφού εκεί λαμβάνουν χώρα αυθαίρετες κρατήσεις, βασανισμοί και φρικαλέες μέθοδοι ανάκρισης με αποτέλεσμα τις άδικες δίκες των κρατουμένων και την κατάφωρη καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Τελικά διαπιστώνουμε ότι όσες ευρωπαϊκές και διεθνείς συμβάσεις,όσα διεθνή σύμφωνα και αν υπογραφούν για την αδήριτη ανάγκη προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων χωρίς κανένα περιορισμό, οι φιλοδοξίες και οι ακραίες αντιλήψεις των πολιτικών προσώπων που κυριαρχούν στο προσκήνιο του πολιτικού γίγνεσθαι,πάντα επισκιάζουν και αναιρούν τέτοιου είδους συμβάσεις της Ε.Ε και του ΟΗΕ.Κάπως έτσι και το καλοκαίρι του 2013 είχε τεθεί σε ισχύ η επιχείρηση σκούπα που έφερε την ειρωνική ονομασία «Ξένιος Ζευς»,δήθεν για την προστασία της δημόσιας ασφάλειας και του δημοσίου συμφέροντος, στο όνομα των οποίων πολλοί μετανάστες βασανίστηκαν εξευτελιστικά από τις αρχές.

Έτσι, λοιπόν, και το συγκεκριμένο νομοσχέδιο,θα απαγορεύει στους κρατουμένους τις άδειες,τα επισκεπτήρια από το συγγενικό τους περιβάλλον και κάθε είδους επαφή με τον έξω κόσμο. Φυσικά, δε θα υπάρχει καν η δυνατότητα αναστολής της ποινής,ή η μείωσή της μέσω των «μεροκαμάτων» ούτε και η υφ όρον απόλυσή τους. Θα κυριαρχεί η εξόντωση κάθε στοιχείου της ανθρώπινης υπόστασης και ιδιότητας τους και η απομόνωση θα είναι τόσο ισχυρή ώστε οι σωφρονιστικοί υπάλληλοι θα έχουν τη διακριτική ευχέρεια να μειώνουν τη διάρκεια του προαυλισμού των κρατουμένων. Σαν να επιστρέφουμε σε συνθήκες κράτησης μίας παλιάς,όχι όμως και τόσο λησμονημένης εποχής, της χούντας. Μεσαιωνικές και χουντικές μέθοδοι επιστρέφουν στο προσκήνιο και φαντάζουν επικίνδυνες… Είναι δυνατόν αυτοί οι άνθρωποι να σωφρονιστούν έτσι; Σαφώς και όχι. Σε μία εποχή όπου το άθλιο και απάνθρωπο σωφρονιστικό μας σύστημα χρήζει άμεσης και εκ βάθρων αναδιάρθρωσης, οι κυβερνώντες αποφάσισαν τη δημιουργία φυλακών Guantanamo, όπου το σκάνδαλο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων θα λάβει τεράστια έκταση με την κατάφωρη παραβίασή τους.

Μία καταστολή δικαιωμάτων σαν να μην υπήρξαν ποτέ άνθρωποι,σαν να γεννήθηκαν με αυτό το στίγμα του εγκληματία,το οποίο φέρουν και θα συνεχίσουν να φέρουν ακόμη και μετά την αποφυλάκισή τους, όντας τα μιάσματα της κοινωνίας. Το έργο του F. Kafka «Η Δίκη» φαίνεται να παίρνει σάρκα και οστά με πρωταγωνιστές αυτή τη φορά τους κρατούμενους να μοιάζουν αδύναμοι απέναντι στην εξουσία,μη δυνάμενοι να προβάλλουν την παραμικρή αντίσταση. Μέσω της ισχύος αυτού του νομοσχεδίου παραβιάζονται εμφανώς διατάξεις του Συντάγματος,όπως η διάταξη του άρθρου 2 που επιβάλλει το σεβασμό της αξίας του ανθρώπου ως πρωταρχική υποχρέωση της πολιτείας καθώς επίσης και το άρθρο 7 § 2 όπου ρητά απαγορεύονται τα βασανιστήρια,οποιαδήποτε βλάβη της υγείας καθώς και κάθε απάνθρωπη ή εξευτελιστική μεταχείριση. Οι παραβιάσεις των δικαιωμάτων βέβαια δεν περιορίζονται μόνο στο χώρο του εσωτερικού δικαίου αλλά επεκτείνονται και στο χώρο του διεθνούς δικαίου,αφού καταστρατηγείται το άρθρο 5 της Οικουμενικής Διακήρυξης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου καθώς και το άρθρο 7 του Συμφώνου του ΟΗΕ για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα όπου  απαγορεύονται τα βασανιστήρια και κάθε είδους απάνθρωπη ή ταπεινωτική- εξευτελιστική ποινή.

Επίσης, εμφανέστατα παραβιάζεται η διάταξη του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ, η οποία θεμελιώνει απόλυτη απαγόρευση των βασανιστηρίων και κάθε απάνθρωπης ή εξευτελιστικής μεταχείρισης,απαγόρευση η οποία δεν υπόκειται σε κανένα περιορισμό και ανεξάρτητα από τη φύση του εκάστοτε εγκλήματος (π.χ. δίωξη τρομοκρατίας ή οργανωμένου εγκλήματος). Σαφώς οι παραβιάσεις δε σταματούν εκεί αφού με την ισχύ του νομοσχεδίου καταστρατηγείται η Σύμβαση του ΟΗΕ κατά των βασανιστηρίων και άλλης σκληρής,απάνθρωπης και ταπεινωτικής μεταχείρισης ή τιμωρίας, η οποία συγκαταλέγεται στο «βαρύ πυροβολικό» των συμβάσεων του ΟΗΕ για τα δικαιώματα του ανθρώπου. Αναμφίβολα, η έκθεση των παραβιάσεων είναι ενδεικτική, αφού είναι τόσες πολλές οι Συμβάσεις διεθνείς και ευρωπαϊκές, οι Διεθνείς Πράξεις, τα Σύμφωνα, τα Πρωτόκολλα που έχουν συναφθεί, ώστε να καθίσταται αδύνατη η αναλυτική αναφορά τους. Δε φαίνεται όμως να απασχολεί ιδιαίτερα η παραβίαση διατάξεων που ευαγγελίζονται την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. 

Οι φυλακές υψίστης ασφαλείας – ή καλύτερα υψίστης ανομίας θα μπορούσαμε να πούμε – είναι ένα ζήτημα που δεν αφορά μόνον στους κρατουμένους που θα οδηγηθούν εκεί ή στο συγγενικό τους περιβάλλον, αλλά σε όλους εμάς, στην κοινωνία ως όλον. Ίσως να μην είμαστε όλοι κρατούμενοι, αλλά θα ζούμε σε μία χώρα όπου θα λειτουργούν φυλακές που έχουν ως στόχο την πλήρη εξαθλίωση, τον αποκλεισμό των κρατουμένων και την καταστολή κάθε τυχόν δυνατότητας επανένταξής τους στο κοινωνικό σύνολο. Μία χώρα η οποία πλέον θα έχει να υπερηφανεύεται για «λευκά κελιά» φυλακών τύπου Guantanamo, για στρατόπεδα συγκέντρωσης – κέντρα κράτησης (γιατί μόνον κέντρα φιλοξενίας δεν μπορούν να χαρακτηριστούν) μεταναστών χωρίς να έχουν διαπράξει κανένα αδίκημα ( μάλλον εδώ δεν έχει ισχύ η αρχή um crimen a poena sine lege= κανένα έγκλημα,καμία ποινή χωρίς νόμο…), για το λουκέτο στα ψυχιατρεία της χώρας λόγω οικονομικής κρίσης και κατά συνέπεια για το θάνατο χιλιάδων ψυχικά πασχόντων στα πεζοδρόμια και στα παγκάκια,για ανθρωποκτονίες νέων ανθρώπων από φασίστες νεοναζί, για την ανοδική πορεία φασιστικών κομμάτων με το οργουελικό καθεστώς να φαντάζει προ των πυλών, καθώς  και για τη θανάτωση χιλιάδων μεταναστών στα ανοικτά του πελάγους,ανθρώπων που έρχονται στη χώρα μας για μία καλύτερη τύχη,για μία ευκαιρία σε καλύτερη ζωή ξεφεύγοντας από συνθήκες φτώχειας,εξαθλίωσης,πολέμου,ολοκληρωτικών και φασιστικών καθεστώτων, σεξιστικών διακρίσεων.

Ουσιαστικά με την ψήφιση του νομοσχεδίου και τη θέση του σε ισχύ με τη δημιουργία και λειτουργία τέτοιου είδους φυλακών,είναι πραγματικά σαν να επανέρχεται στο προσκήνιο ένα όχι και τόσο παλιό είδος ποινής, τυπικά, όχι ουσιωδώς παραλλαγμένο: η θανατική ποινή. Διότι με τη λειτουργία των «λευκών κελιών», οι κρατούμενοι θα ζουν σαν μελλοθάνατοι βαρυποινίτες που λίγο πριν την αυγή θα αναμένουν το θάνατό τους. Τελικά αν κάποια στιγμή αυτή η κυβέρνηση συνεργασίας θέσει ζήτημα επαναφοράς ισχύος αυτής της ποινής,δε θεωρώ ότι θα μας φανεί τόσο περίεργο,ούτε απάνθρωπο,ούτε φασιστικό.Κάπως έτσι οδηγούμαστε σε κατίσχυση μίας κατ’επίφαση δημοκρατίας ή άλλως μίας απίστευτα αθεράπευτης δημιοκρατίας. Ας μη λησμονούμε και τα λόγια του αείμνηστου Dostoevsky «Ο πολιτισμός μίας χώρας φαίνεται από το επίπεδο διαβίωσης των φυλακισμένων της». Ιδού λοιπόν ο πολιτισμός μας…