Γιατί η Γερμανία θέλει το ΔΝΤ στις διαπραγματεύσεις με την Ελλάδα

Του Αδάμ Γιαννίκου

Τέσσερις μήνες μετά την αλλαγή φρουράς στην Αθήνα και με λίγες ημέρες να απομένουν ως την επόμενη δόση προς το ΔΝΤ στις αρχές Ιουνίου, τα επιτελεία των θεσμών μοιάζουν σαν να μην έχουν καταστρώσει το τελικό τους σχέδιο.

Μπορεί ο ανταρτοπόλεμος της ελληνικής πλευράς να μην έχει απεγκλωβίσει τη χώρα από τον ασφυκτικό κλοιό των δανειστών, το ρήγμα όμως στις τάξεις των τελευταίων φαίνεται πως μεγαλώνει, ανάμεσα σε εκείνους που διαπραγματεύονται τους όρους μιας συνθηκολόγησης και εκείνους που ζητούν κατάληψη εξ’ εφόδου.

Τα γεράκια της Ευρώπης

Πριν από μερικές ημέρες, το στρατόπεδο της Μέρκελ διέρρευσε στο Bloomberg ότι η καγκελάριος πιέζει τους ακραίους του κόμματός της για αποδοχή ενδεχόμενης συμφωνίας ακόμα κι αν η Ελλάδα δεν τηρήσει το σύνολο των δεσμεύσεών της. Σήμερα, το στρατόπεδο του Σόιμπλε διέρρευσε στο ίδιο πρακτορείο ότι εξετάζει το σενάριο παράλληλου νομίσματος, αν οι διαπραγματεύσεις καταρρεύσουν. Κι ενώ η τελευταία διαρροή διαψεύστηκε επισήμως, η πρώτη χάθηκε στο πλήθος των ελληνικών ειδήσεων που κατακλύζουν τα διεθνή Μέσα.

Τη στιγμή που ο Έλληνας πρωθυπουργός ενισχύει τη γραμμή επικοινωνίας με Μέρκελ και Γιούνκερ, οι σκληροί των δανειστών χτυπούν τα τύμπανα του πολέμου. Μιλώντας στο Reuters, ο Γενς Βάιντμαν, επανέλαβε ότι δεν μπορεί να επιτρέπεται στην Αθήνα να αγοράζει διαρκώς χρόνο ώστε να καθησυχάζονται οι αγορές. Πιστός στους κανόνες εμπλοκής, ο πρόεδρος της Bundesbank απαίτησε από την Αθήνα να κινηθεί προς τη σταθεροποίηση της οικονομίας.

Απαντώντας στις γραπτές ερωτήσεις του Reuters εν’ όψει της συνάντησης την επόμενη εβδομάδα στη Δρέσδη των υπουργών Οικονομικών και των κεντρικών τραπεζιτών των χωρών του G7, o Βάιντμαν υπενθύμισε πως ανταγωνιστικότητα, δημοσιονομικά και δημόσια διοίκηση είναι ζητήματα που υποδεικνύονται και από το ΔΝΤ – ορθώς, όπως επισημαίνει –, επομένως «το μπαλάκι είναι στην πλευρά της ελληνικής κυβέρνησης».

Τι θέλει το ΔΝΤ

Η επίκληση αυτή στο ΔΝΤ μόνο τυχαία δεν είναι, καθώς γίνεται σε μια συγκυρία όπου ο ρόλος του Ταμείου τίθεται εν αμφιβόλω. Στις αρχές της εβδομάδας, η διαρροή του λεγόμενου εγγράφου Γιούνκερ – για το οποίοι επίσης υπήρξε διάψευση απ’ όλες τις πλευρές – αναζωπύρωσε τις φήμες που θέλουν το ΔΝΤ να αποχωρεί, αν επικρατήσει ένα πιο «ευρωπαϊκό» σχέδιο συμφωνίας.

Ήδη από το φθινόπωρο ΔΝΤ και Ευρώπη συγκρούονται, καθώς το πρώτο θέλει να διασφαλίσει το ο παγκόσμιο κύρος του, διατηρώντας πρωταγωνιστικό ρόλο στην ελληνική διάσωση.

Εδώ και πολλούς μήνες, το Ταμείο κάνει διαρκώς λόγο για μεγαλύτερο δημοσιονομικό κενό, που προσδιορίζεται στα 2 δισ. Ευρώ (5η αξιολόγηση του ελληνικού προγράμματος, IMF Country Report No. 14/151, Ιούνιος 2014) και πρέπει να καλυφθεί με αναθεώρηση των στόχων για πρωτογενή πλεονάσματα, αύξηση κρατικών εσόδων και μείωση κρατικών δαπανών, άρα σκληρότερα μέτρα, τα οποία αν δεν παρθούν οδηγούν σε μη βιώσιμο χρέος και δεν αφήνουν άλλη επιλογή από το «κούρεμα», αυτή τη φορά του επίσημου τομέα (OSI) – προοπτική που δεν θέλουν καν να συζητούν στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, αφού είναι τα δικά τους δάνεια (EKT και ευρωπαϊκών κυβερνήσεων) που θα πρέπει να κουρευτούν. Η άποψη αυτή του ΔΝΤ προσωποποιείται στον Πόουλ Τόμσεν (νέο διευθυντή από τον περασμένο Νοέμβριο του ευρωπαϊκού τμήματος του Ταμείου) που τον τελευταίο καιρό μοιάζει να έχει απασφαλίσει κατά της νέας ελληνικής κυβέρνησης.

Το περασμένο φθινόπωρο στο ΔΝΤ δεν έβλεπαν χρηματοδοτικό κενό για το 2014 αλλά επέμεναν για χρηματοδοτικό κενό 12,6 δισ. ευρώ από τον Μάιο του 2015. Ποιος θα έπρεπε να το καλύψει, αν δεν έβγαιναν οι δημοσιονομικοί στόχοι; Ή η Ευρώπη ή οι αγορές. Όχι, πάντως, το Ταμείο, το οποίο εξακολουθεί να απειλεί πως θα φύγει, αν οι Ευρωπαίοι δεν κάνουν κάτι για να γίνει το χρέος βιώσιμο, και εξακολουθεί να απειλεί πως θα μείνει αν η Ευρώπη διασφαλίσει ένα τρίτο μνημόνιο.

Στην εξίσωση θα πρέπει να συνυπολογιστεί η στάση των αναδυόμενων BRICS που βάλλουν ανοιχτά κατά του ελληνικού προγράμματος και πιέζουν ΗΠΑ και Ευρώπη για αναδιανομή ισχύος στους κόλπους του Ταμείου.

Τι θέλει η Ευρώπη

Από την άλλη πλευρά, οι Ευρωπαίοι, έχουν να διαχειριστούν πολιτικά στα μάτια της κοινής τους γνώμης, το ζήτημα του ελληνικού χρέους και ταυτόχρονα να αποφύγουν ένα πιστωτικό γεγονός με γεωπολιτικές συνέπειες, κάτι που τους κάνει πιο ανεκτικούς απέναντι στα πολιτικά αδιέξοδα της Αθήνας.

Ενώ ήταν αυτοί που έφεραν το ΔΝΤ στην πόρτα τους, το 2012 πίστεψαν ότι οι θεσμοί τους έχουν ωριμάσει αρκετά, ώστε να μην χρειάζεται πλέον να εξαρτώνται από τον Δούρειο Ίππο της Ουάσιγκτον για ζητήματα που καίνε αυτούς τους ίδιους. Το παραδειγματικό βασανιστήριο της Ελλάδας δημιουργούσε πλέον  κίνδυνο πολιτικής ανταρσίας. Όσο η χώρα δεν κατάφερνε να βγει στις αγορές για να καλύψει τις χρηματοδοτικές της ανάγκες, υπήρχε πάντα ο κίνδυνος αναζωπύρωσης της κρίσης που θα ακύρωνε οριστικά το πανευρωπαϊκό success story. Σ’ αυτήν την περίπτωση, το μόνο που έμενε ήταν να διαλυθεί μεσοπρόθεσμα ο θεσμός της τρόικας, να αντικατασταθεί από μόνιμους μηχανισμούς χρηματοδότησης, ώστε να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για ένα νέο μνημόνιο, με δεδομένο πως το ευρωπαϊκό κομμάτι της χρηματοδότησης έληγε μέσα στο 2014, ενώ η 12η και τελευταία αξιολόγηση του ΔΝΤ είναι προγραμματισμένη για τις 29/2/2016.

Ως εκ τούτου, δεν θέτουν ζήτημα δημοσιονομικού αλλά χρηματοδοτικού κενού, που, αφενός οδηγεί το ΔΝΤ βάσει καταστατικού σε έξοδο από το πρόγραμμα, αφετέρου αφήνει την Ευρώπη να διαχειριστεί όπως αυτή νομίζει καλύτερα χωρίς αμερικανικές πιέσεις και μέσω των δικών της μηχανισμών τη βοήθεια προς την Αθήνα για την αποπληρωμή των δανείων στο μέλλον.

Οι Ευρωπαίοι προτιμούν να βλέπουν το χρηματοδοτικό κενό (αποπληρωμή τόκων και ληξιπρόθεσμων δανείων), που προσδιορίζεται στα 5,5 δισ. ευρώ έως τον Μάιο του 2015 – στα 2,6 δισ. ευρώ το 2014 και 12,3 δισ. ευρώ το 2015 – (4η αξιολόγηση του δεύτερου προγράμματος προσαρμογής, European Commission Occasional Papers 192, Απρίλιος 2014) και πρέπει να καλυφθεί με διατήρηση των στόχων για πρωτογενή πλεονάσματα, που όσο -εξωπραγματικά κι αν ακούγονται- είναι ο μοναδικός τρόπος να γλυτώσουν ένα ελληνικό κούρεμα για το οποίο πιέζει το ΔΝΤ.

Στην πραγματικότητα, οι Ευρωπαίοι θέλουν και την πίτα ολόκληρη και τον σκύλο χορτάτο. Θέλουν το ΔΝΤ μόνο όσο αυτό βάζει το χέρι στη τσέπη και δεν διεκδικεί ρόλο πολιτικού συνδιαχειριστή των ευρωπαϊκών υποθέσεων. Όμως, το ΔΝΤ δεν έρχεται για να φύγει, πόσο μάλλον τώρα που έχει βάλει πόδι στη Γηραιά Ήπειρο. Οι Ευρωπαίοι θεωρούν ότι η Ελλάδα δεν αντέχει άλλα μέτρα και βάζουν κόκκινη γραμμή τα υψηλά πρωτογενή πλεονάσματα ώστε να καλυφθεί το χρηματοδοτικό κενό. Το ΔΝΤ θεωρεί ότι το χρέος δεν είναι βιώσιμο και βάζουν κόκκινη γραμμή τις σκληρές μεταρρυθμίσεις σε ασφαλιστικό και εργασιακά, ώστε να καλυφθεί το δημοσιονομικό κενό που διογκώνει το χρέος. Οι Ευρωπαίοι δεν θέλουν να ακούν για κούρεμα. Το ΔΝΤ δεν θέλει να ακούει για μη βιώσιμο χρέος. Η ολοκλήρωση του προγράμματος και, ενδεχομένως, ένα τρίτο μνημόνιο θα ήταν μια κάποια λύσις, που όμως προσκρούει στη νέα ελληνική πραγματικότητα.

Στην εξίσωση θα πρέπει να συνυπολογιστούν i) η αυτονόμηση του Μάριο Ντράγκι που ασκεί διευκολυντική νομισματική πολιτική, ζητώντας από τους πολιτικούς να αναλάβουν την ευθύνη που τους αναλογεί στο πεδίο των διαρθρωτικών αλλαγών και ii) ο διπλός ρόλος της Γερμανίας που σταθερά αρνείται οποιαδήποτε μορφή αμοιβαιοποίησης των χρεών των κρατών-μελών, προτάσσοντας το επιχείρημα του «ηθικού κινδύνου». Προς υποστήριξη αυτής της θέσης, η Μέρκελ αναλαμβάνει να διαχειριστεί το εξωτερικό ακροατήριο, επιδεικνύοντας το διαλλακτικό πρόσωπο της Γερμανίας, και η πλευρά Σόιμπλε να διαχειριστεί το εσωτερικό ακροατήριο, επιδεικνύοντας αντίστοιχα το σκληρό.

Μέσα σε όλα αυτά, τα γεράκια του γερμανικού κατεστημένου βρίσκουν στο ΔΝΤ έναν πρόσκαιρο σύμμαχο για να υπερασπιστούν πάση θυσία το δόγμα της λιτότητας, που διασφαλίζει την οικονομική κυριαρχία της Γερμανίας στην Ευρώπη. Με τα δεδομένα να αλλάζουν στην Αθήνα, η Κομισιόν είδε κι αυτή δημοσιονομικό κενό και τώρα καλείται να διαπραγματευτεί την αξιοπιστία της Ευρώπης που σε νούμερα μεταφράζεται: 1,8 δισ. ευρώ από την τελευταία δόση των Ευρωπαίων και 1,9 δισ. ευρώ από τα κέρδη των ελληνικών ομολόγων για το 2014 που διακρατεί το Ευρωσύστημα και υποτίθεται πως θα πρέπει να επιστραφούν στην Ελλάδα με βάση τις αποφάσεις εκείνου του μακρινού Eurogroup της 27ης Νοεμβρίου του 2012.

Αν σ’ αυτά προστεθούν τα 3,5 δισ. ευρώ από την ολοκλήρωση της 5ης αξιολόγησης του ΔΝΤ που εκκρεμεί από το καλοκαίρι, τότε φτάνουμε στο μαγικό αριθμό των 7,2 δισ. ευρώ που ζητάει η Αθήνα για να μην κηρύξει στάση πληρωμών.

«Γιάννη, ξέχνα το»

Η κόντρα αυτή ανάμεσα σε ΔΝΤ και Ευρώπη, περί βιωσιμότητας του ελληνικού χρέους και το ρόλο του Ταμείου στην ελληνική διάσωση, είχε επαναληφθεί πριν από δυόμισι χρόνια. Θυμάται εδώ κανείς δημοσίευμα των Financial Times (“Yannis Stournaras urges ‘troika’ to ease demands on Greece”, 9/1/2014), όπου ο τότε υπουργός Οικονομικών, Γιάννης Στουρνάρας, φέρεται να «αντιστάθηκε στις πιέσεις της Κριστίν Λαγκάρντ και του Πόουλ Τόμσεν που ήθελαν να ζητήσει από τους ομόλογούς του στην Ευρωζώνη – συμπεριλαμβανομένου του Γερμανού υπουργού Οικονομικών, Βόλφγκανγκ Σόιμπλε – να να αποδεχθούν απώλειες από ένα “κούρεμα” του ελληνικού χρέους».

Το περιστατικό διαδραματιζόταν το φθινόπωρο του 2012, εποχή κατά την οποία το ΔΝΤ θεωρούσε μη βιώσιμο το ελληνικό χρέος και πίεζε ασφυκτικά τους Ευρωπαίους για «κούρεμα» της τάξης του 20%. Η Γερμανία εισερχόταν σε προεκλογική χρονιά και το προηγηθέν PSI ήδη προκαλούσε πολιτικούς τριγμούς στις πρωτεύουσες του ευρωπαϊκού Βορρά – παρά την επιτυχία των γερακιών της Ευρώπης να καθυστερήσουν ως τον Μάρτιο του 2012 το κούρεμα, δίνοντας χρόνο στις συστημικές τους τράπεζες να ξεφορτωθούν ελληνικά ομόλογα με αποτέλεσμα στο τέλος να την πληρώσουν τα ασφαλιστικά ταμεία, οι δημόσιοι οργανισμοί και οι τράπεζες της Ελλάδας.

Αν και βγήκε στο φως κατόπιν εορτής, ο διάλογος ανάμεσα σε Στουρνάρα και Σόιμπλε θα άφηνε εποχή: «Ο Πολ και η Κριστίν Λαγκάρντ είπαν ότι έπρεπε να σταθώ στο πλευρό τους. Είπα: “εντάξει, αν έρθω με εσάς, αυτό είναι κάτι που θα βοηθήσει πραγματικά την Ελλάδα, αλλά είναι και κάτι που δεν γίνεται”. Ο Σόιμπλε μου είπε, “Γιάννη ξέχνα το”. Οπότε δεν μπορεί να γίνει, εγώ λοιπόν τι μπορώ να κάνω;»

Τελικά, ΔΝΤ και Ευρώπη κατέληξαν στον συμβιβασμό του Eurogroup της 27ης Νοεμβρίου 2012, όπου οι Ευρωπαίοι υποσχέθηκαν ελαφρύνσεις στην εξυπηρέτηση του χρέους, εφόσον η χώρα επιτύχει πρωτογενές πλεόνασμα – κάτι που εν τέλει επιτεύχθηκε στο α’ τρίμηνο του 2014, αλλά που οι δανειστές έως και σήμερα κάνουν πως δεν θυμούνται.

«Γρήγορη και βρώμικη δουλειά»

Όσο εντείνονταν σήμερα οι επαφές Ελλάδας και εταίρων, η Κριστίν Λαγκάρντ έδινε γραμμή από το Ρίο Ντε Τζανέιρο. Η επικεφαλής του ΔΝΤ ανέφερε πως υπάρχει ακόμη πολλή δουλειά που πρέπει να γίνει, εννοώντας ότι πρέπει να υπάρξει μια συνολική προσέγγιση στο ζήτημα και όχι να γίνει μια «γρήγορη και βρώμικη» δουλειά. Σημειωτέον πως η φράση αυτή ακούστηκε πανομοιότυπα και πριν από μία εβδομάδα στην ενημέρωση που έκανε ο Τόμσεν προς το δ.σ. του ΔΝΤ στην Ουάσιγκτον για την πορεία των διαπραγματεύσεων.

Για την τιμή των όπλων, οι θεσμοί και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού συγκλίνουν πάντα στην παραδοχή πως οι μεταρρυθμίσεις είναι αναγκαίες, υποδεικνύοντας στην κυβέρνηση Τσίπρα ότι ο δρόμος για τη συμφωνία περνάει από τις επαφές των τεχνικών κλιμακίων στο λεγόμενο Brussels Group, όπου ξανάρχισαν μες στην εβδομάδα οι σκληρές μάχες οπισθοφυλακής.

Αυτό επαναλήφθηκε και στο πλαίσιο των συναντήσεων που είχε ο Αλέξης Τσίπρα στη Ρίγα με τους Ζαν Κλοντ Γιούνκερ, Φρανσουά Ολάντ και Άγκελα Μέρκελ, με τη Γερμανίδα καγκελάριο να δηλώνει κι αυτή πως Γαλλία και Γερμανία στηριζουν την Ελλάδα αλλά «υπάρχει ακόμη πολλή δουλειά μπροστά μας».

Η «πολλή δουλειά που είναι μπροστά» αφήνει το ΔΝΤ στο παιχνίδι των διαπραγματεύσεων και ταυτόχρονα επιτρέπει στους Ευρωπαίους να αναβάλλουν μια πολιτική λύση μέχρι την ύστατη ώρα, επιλέγοντας τη «γρήγορη και βρώμικη» δουλειά υπό το βάρος των ασφυκτικών χρονοδιαγραμμάτων.

Αναδιάταξη δυνάμεων και μάχη οπισθοφυλακής

Το τελευταίο φαίνεται πως έχει εκνευρίσει τους σκληρούς της Ευρώπης, αν κρίνουμε από τις δηλώσεις που έκανε ο Γενς Βάιντμαν την περασμένη εβδομάδα, και με τις οποίες ζητούσε από τους Ευρωπαίους πολιτικούς να πάρουν εκείνοι την τελική απόφαση και να μην αφήνουν την ευθύνη στην ΕΚΤ. Κάπως έτσι, η κορύφωση του διαπραγματευτικού αδιεξόδου δημιουργεί την παράδοξη κατάσταση όπου το ΔΝΤ, το γερμανικό υπουργείο Οικονομικών και τα «γεράκια» της Φρανκφούρτης βρίσκονται να πολεμούν στην ίδια πλευρά της παράταξης, με ελάχιστο κοινο παρονομαστή την αυστηρή προσκόλληση στους κανόνες – ο καθένας για τους δικούς του διαφορετικούς λόγους: το αμερικανόπνευστο ΔΝΤ για να παγιώσει την παρουσία του στην Ευρώπη, το γερμανικό κατεστημένο για να να προασπίσει το δόγμα της λιτότητας.

Είναι ενδεικτικό πως ο Γενς Βάιντμαν απέφυγε σήμερα να επιτεθεί στον Μάριο Ντράγκι, ο οποίος χθες επανέλαβε από τα κεντρικά της Φρανκφούρτης για πολλοστή φορά τον τυφλοσούρτη «η χαλαρή νομισματική πολιτική πετυχαίνει αλλά χρειάζεται ενίσχυση με διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που πρέπει να κάνουν οι κυβερνήσεις» . Ερωτώμενος από το Reuters για την αξιοπιστία της νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ, που κινείται πλέον σε λογικές Ουάσιγκτον, ο Γερμανός κεντρικός τραπεζίτης απάντησε ότι οι ενστάσεις στους κόλπους της ΕΚΤ για το ευρωπαϊκό QE είναι γνωστές και η ανακίνηση διαρκώς του θέματος δεν προσφέρει κάτι. Με λίγα λόγια, η ΕΚΤ της εποχής Ντράγκι παραμένει ανοιχτή πληγή για το γερμανικό κατεστημένο, όμως τώρα η πλευρά Σόιμπλε θέλει να εστιάσει στη Ρίγα και ό,τι διαμείβεται εκεί.

Κάπως έτσι, ο εκπρόσωπος του γερμανικού υπουργειου Οικονομικών, Μάρτιν Γέγκερ, δήλωσε σήμερα ότι το Βερολίνο κρίνει απολύτως αναγκαίο το ρόλο του ΔΝΤ στις διαπραγματεύσεις με την Ελλάδα για το πρόγραμμα των μεταρρυθμίσεων. Νωρίτερα, η Bild είχε μεταδώσει την πληροφορία πως στην Κομισιόν εξετάζουν το ενδεχόμενο συμφωνίας χωρίς το ΔΝΤ. Παράλληλα, εκπρόσωπος της γερμανικής κυβέρνησης δήλωνε πως οι πληροφορίες του Βερολίνου δεν λένε πουθενά ότι επίκειται έκτακτο Eurοgroup. Tην ίδια στιγμή, η Κομισιόν άφηνε το θέμα ανοιχτό, αναφέροντας πως «το Eurogroup είναι έτοιμο να συνεδριασει όποτε χρειαστεί».

Γίνεται αντιληπτό ότι η συνάντηση της Δρέσδης (27/29-5) αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς στο ίδιο τραπέζι θα βρεθούν Λαγκάρντ, Ντράγκι, Βάιντμαν, Σόιμπλε και οι… ΗΠΑ, που δεν έχουν σταματήσει τα τελευταία χρόνια να βομβαρδίζουν από αέρος κατά της λιτότητας ευρωπαϊκου τύπου – την οποία, εκτός από παγκόσμια οικονομική τροχοπέδη, θεωρούν και γεωπολιτικά επικίνδυνη, θέση που φαίνεται πλέον να γίνεται σημαία ευκαιρίας για το δίδυμο Γιούνκερ-Μέρκελ.

Η συνάντηση επί γερμανικού εδάφους των στρατηγών της παγκόσμιας οικονομίας έχει τίτλο εργασίας τη «σχέση ανάμεσα στη νομισματική και την δημοσιονομική πολιτική και την ανάπτυξη» και, όπως δήλωσε o Σόιμπλε στην εφ’ όλης της ύλης συνέντευξή του σε Les Echoes και Wall Street Journal από το «σπαρτιατικό» γραφείο του (όπου δεν απέκλεισε το ενδεχόμενο ελληνικής χρεοκοπίας), η Ελλάδα δεν βρίσκεται επισήμως στην ατζέντα, αλλά οι συμμετέχοντες θα αδράξουν την ευκαιρία να συζητήσουν για το ελληνικό ζήτημα. Πιθανότατα για να καταλήξουν αν η πολιορκία κοστίζει πλέον περισσότερο από τα λάφυρα που έχουν ξεμείνει εντός των τειχών.