Φωτομοντάζ εναντίον ειδησεογραφίας, σημειώσατε 1

Μπορεί μια φωτογραφία να λέει ψέματα ή τουλάχιστον τη μισή αλήθεια; Οι «πειραγμένες» φωτογραφίες είναι τόσο παλιές όσο και η εφεύρεση της φωτογραφικής μηχανής. Ο τρόπος λήψης, ο φωτισμός… όλα μπορούν να σκηνοθετήσουν ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα. Η ψηφιακή επεξεργασία, όμως, και μάλιστα των «αδιάψευστων» ειδησεογραφικών εικόνων που δημοσιεύονται στον διεθνή Τύπο, είναι εντελώς άλλη και δυστυχώς όχι ασυνήθιστη υπόθεση.

Το Photoshop γεννήθηκε το 1988 όταν ο Τόμας και ο Τζον Νολ είχαν την ιδέα να επεξεργαστούν και να προσθέσουν ειδικά εφέ σε εικόνες. Στη συνέχεια το «μοντάζ» φωτογραφίας χρησιμοποιήθηκε από περιοδικά και εφημερίδες προκειμένου να αλλάξει η σημειωτική μιας εικόνας ή να τονιστούν τα σύμβολα που φέρουν πολιτικά και κοινωνικά μηνύματα. Από τότε υπήρξε πλήθος κραυγαλέων και αποτυχημένων αλλοιώσεων, που έφεραν σε εξαιρετικά δύσκολη θέση τα ΜΜΕ. Ορισμένοι υπεύθυνοι εκδόσεων υποστήριξαν την επιλογή να αλλάξουν τη φωτογραφία, ενώ άλλοι προτίμησαν να παραδεχθούν το λάθος τους.

Και στις δύο περιπτώσεις, όμως, η αξιοπιστία των εντύπων στα μάτια του αναγνωστικού κοινού τους τραυματίστηκε σημαντικά. Ιδιαίτερη θέση σε αυτές τις αποτυχημένες απόπειρες φωτογραφικού μοντάζ κατέχουν και μεγάλα κρατικά ειδησεογραφικά πρακτορεία που διακίνησαν επεξεργασμένες φωτογραφίες επίσημων γεγονότων με προφανή στόχο να αλλάξουν την ατζέντα της συζήτησης.

Το Hot Doc βρήκε ορισμένες πολύ χαρακτηριστικές περιπτώσεις:

1. ΠΟΣΟ ΜΑΥΡΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο Ο. ΤΖ. ΣΙΜΠΣΟΝ;

Ιούνιος 1994, ΗΠΑ

Το αμερικανικό περιοδικό «Time» φιλοξενεί στο εξώφυλλο αλλοιωμένη φωτογραφία του πρώην σταρ του αμερικανικού ποδοσφαίρου Ο. Τζ. Σίμπσον, ο οποίος κατηγορείται για τη διπλή δολοφονία της πρώην συζύγου του και ενός άντρα. Το περιοδικό είχε αποφασίσει να μειώσει το φως στη φωτογραφία της σύλληψης του αθλητή.

Αντίθετα, το περιοδικό «Newsweek» δημοσίευσε την εικόνα χωρίς αλλοιώσεις, με αποτέλεσμα η υπόθεση να προκαλέσει θύελλα αντιδράσεων από την κοινή γνώμη. Το αμερικανικό περιοδικό κατηγορήθηκε ότι με το συγκεκριμένο εξώφυλλο επιχειρούσε να ανακινήσει ρατσιστικές εντάσεις. Ο υπεύθυνος εικονογράφος του περιοδικού Ματ Μαχούριν εξήγησε ότι δεν είχε ρατσιστικά κίνητρα, απλώς ήθελε να δώσει πιο δραματικό τόνο στη φωτογραφία.

2. Ο ΚΙΜ ΓΙΟΝΓΚ-ΙΛ ΔΕΝ ΗΤΑΝ ΕΚΕΙ

Νοέμβριος 2008, Βόρεια Κορέα

Η φωτογραφία δόθηκε στη δημοσιότητα από το κρατικό πρακτορείο ειδήσεων της Βόρειας Κορέας. Ο προηγούμενος ηγέτης Κιμ Γιονγκ-ιλ ποζάρει με τους στρατιώτες της 534ης μονάδας του Λαϊκού Στρατού στη διάρκεια επιθεώρησης.

Με μια προσεκτική ματιά, όμως, οι ειδικοί διαπίστωσαν ότι ο τότε ηγέτης της Βόρειας Κορέας είχε διαφορά ύψους με τους υπόλοιπους στρατιώτες. Τελικά εκτιμήθηκε ότι ο Κιμ Γιονγκ-ιλ προστέθηκε ψηφιακά δίπλα στους στρατιωτικούς. Στόχος του πρακτορείου φέρεται να ήταν το «φρένο» στις έντονες φήμες εκείνης της περιόδου ότι ο ηγέτης της Βόρειας Κορέας αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα υγείας ή ότι το καθεστώς επιχειρούσε να κρύψει το γεγονός ότι έχει πεθάνει.

3. ΕΝΑΣ ΠΥΡΑΥΛΟΣ… BONUS

Ιούλιος 2008, Ιράν

Η φωτογραφία προήλθε από το επίσημο πρακτορείο ειδήσεων Sepah News των Φρουρών της Επανάστασης. Δείχνει τέσσερις πυραύλους να εκτοξεύονται σε δοκιμαστική επιχείρηση από κάποιο σημείο κοντά στα Στενά του Ορμούζ.

Στην πραγματικότητα ο τέταρτος πύραυλος στο κέντρο της φωτογραφίας δεν κατέστη δυνατό να πυροδοτηθεί. Τελικά χρησιμοποιήθηκε το ψηφιακό μοντάζ προκειμένου να αποσιωπηθεί η αποτυχία. Εκείνη την περίοδο η Τεχεράνη ήθελε να υπερτονίσει τις ικανότητες του στρατού της και με δοκιμές πυραύλων να στείλει το μήνυμα ότι μπορεί να χτυπήσει ακόμη και το Ισραήλ.

4. ΥΠΕΡΟΡΘΟΔΟΞΟΙ ΕΒΡΑIΟΙ ΕΞΑΦAΝΙΣΑΝ ΤΗ ΜΕΡΚΕΛ

Ιανουάριος 2015, Γαλλία

Μετά την αιματηρή τρομοκρατική επίθεση τζιχαντιστών στα γραφεία του γαλλικού σατιρικού περιοδικού «Σαρλί Εμπντό» αρκετοί ηγέτες κρατών περπάτησαν δίπλα δίπλα σε μια διαδήλωση στους δρόμους του Παρισιού σε ένδειξη συμπαράστασης στον γαλλικό λαό. Μια συντηρητική εφημερίδα των υπερορθόδοξων Εβραίων του Ισραήλ, η «Ha Mevaser», είχε όμως άλλη γνώμη για τους συμμετέχοντες.

Στο πρωτοσέλιδό της δημοσίευσε τη φωτογραφία των παριστάμενων ηγετών χωρίς τις γυναίκες πολιτικούς. Η Γερμανίδα καγκελάριος Ανγκελα Μέρκελ, η δήμαρχος του Παρισιού Αν Ινταλγκό και η τότε πρόεδρος της Ελβετίας Σιμονέτα Σομαρούγκα ήταν απούσες μετά την ψηφιακή παρέμβαση της εφημερίδας.

5. ΧΙΛΑΡΙ; ΠΟΙΑ ΧΙΛΑΡΙ;

Μάιος 2011, ΗΠΑ

Η φωτογραφία του προεδρικού φωτογράφου Πιτ Σόουζα από το δωμάτιο Ειδικών Επιχειρήσεων του Λευκού Οίκου με τον Μπαράκ Ομπάμα να παρακολουθεί λεπτό προς λεπτό την επιχείρηση «Τζερόνιμο» που οδήγησε στην εκτέλεση του Οσάμα μπιν Λάντεν στην κατοικία του στο Πακιστάν έκανε τον γύρο του κόσμου κοσμώντας σελίδες εντύπων και αναρτήσεις ιστοσελίδων.

Ομως δύο εφημερίδες υπερορθόδοξων Εβραίων του Ισραήλ,η «Di Tzitung» και η «De Vocha», προτίμησαν να «εξαιρέσουν» ψηφιακά τις δύο γυναίκες της φωτογραφίας, δηλαδή την τότε υπουργό Εξωτερικών Χίλαρι Κλίντον και τη διευθύντρια της αμερικανικής αντιτρομοκρατικής υπηρεσίας Οντρεϊ Τόμασον, η οποία μόλις που διακρινόταν στο βάθος της αίθουσας.

6. «THE ECONOMIST» ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ

Ιούνιος 2010, ΗΠΑ

Ο Αμερικανός πρόεδρος βρίσκεται σε παραλία της Λουιζιάνα όπου παρακολουθεί τις επιπτώσεις της καταστροφικής πετρελαιοκηλίδας της BP στον κόλπο του Μεξικού. Στο εξώφυλλο του περιοδικού «Economist» με τίτλο «Ομπάμα εναντίον BP» ο Αμερικανός πρόεδρος απεικονίζεται μόνος του να κοιτάζει προς το έδαφος.

Η εικόνα στέλνει το μήνυμα ότι ο Ομπάμα εμφανίζεται προβληματισμένος για τον τρόπο με τον οποίο θα αντιμετωπίσει την πολιτική και οικολογική καταστροφή. Στην πραγματικότητα, όμως, ο πρόεδρος των ΗΠΑ στέκεται δίπλα στον διοικητή της αμερικανικής ακτοφυλακής, ναύαρχο Ταντ Αλεν και την πρόεδρο της τοπικής κοινότητας Σάρλοτ Ράντολφ. Και οι δύο αφαιρέθηκαν ψηφιακά και στη θέση τους προστέθηκε γαλάζιος ωκεανός.

Το περιοδικό υποστήριξε ότι ήθελε απλώς να στρέψει την προσοχή των αναγνωστών στον Αμερικανό πρόεδρο και όχι να αλλοιώσει το μήνυμα της φωτογραφίας.