Ένα αφιέρωμα – inside story στον Ιταλό σκηνοθέτη Φράνκο Τζεφιρέλι που πέθανε στα 96 του

Το 1985 στο Ηράκλειο της Κρήτης πραγματοποιήθηκαν τα γυρίσματα της νέας ταινίας του Φράνκο Τζεφιρέλι, η οποία αποτελούσε κινηματογραφική μεταφορά του σαιξπηρικού «Οθέλλο». Παραγωγός της ταινίας ήταν η αμερικανική εταιρεία Cannon των Ισραηλινών Μεναχέμ Γκολάν και Γιόραμ Γκλόμπους, οι οποίοι είχαν κάνει δύο διεθνείς κινηματογραφικές επιτυχίες, τη «Γρανίτα από λεμόνι» το ’78, αλλά κι εκείνη τη χρονιά, το ’85, την ταινία επιστημονικής φαντασίας και τρόμου «Lifeforce». Με τον αέρα μιας παντοδυναμίας, λοιπόν, μέσα στο χολιγουντιανό κατεστημένο, η Cannon είχε αναθέσει σε ορισμένους κορυφαίους auteurs τη δημιουργία των καινούργιων ταινιών τους που θα έβγαιναν σε παγκόσμια διανομή. Ο ένας ήταν ο Γάλλος Ζαν – Λικ Γκοντάρ, αν τα λέω σωστά τώρα, και ο άλλος ο Ιταλός Φράνκο Τζεφιρέλι. 

Η σκηνοθέτις Μάρσα Μακρή και ο διευθυντής φωτογραφίας και καθηγητής στο ΑΠΘ στο τμήμα κινηματογράφου, Δημήτρης Θεοδωρόπουλος, είχαν ζήσει δίπλα στον Τζεφιρέλι κατά τα γυρίσματα του «Οθέλλο» στη χώρα μας – ο Θεοδωρόπουλος για σχεδόν δύο μήνες ως κανονικό μέλος της παραγωγής, η Μακρή μόνο για δύο εβδομάδες ως σύντροφος του Θεοδωρόπουλου, που τον ακολουθούσε στα γυρίσματα του, αλλά και ως φωτογράφος πλατό. Οι μαρτυρίες τους παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον για τον τρόπο που δούλευε ο σπουδαίος Ιταλός δανδής του σινεμά, αλλά και για το πώς μια τόσο δαπανηρή ξένη παραγωγή στήθηκε στη χώρα μας! 

«Με τον Δημήτρη ήμασταν ήδη πέντε χρόνια ζευγάρι και αποφάσισα να κατέβω κι εγώ στην Κρήτη για να είμαστε παρέα και να παρακολουθήσω τα γυρίσματα του Τζεφιρέλι» μου λέει η Μάρσα Μακρή απ’ την άλλη άκρη της τηλεφωνικής γραμμής. «Η εμπειρία ήταν συγκλονιστική. Ενώ σκόπευα να κάτσω ένα τριήμερο, ήταν τόσο άψογη η συμπεριφορά των Ιταλών απέναντι μου, που τελικά έμεινα δύο εβδομάδες». Κρατάει ακόμη τον εντυπωσιασμό της από τα απίστευτα μεγαλειώδη σκηνικά στο Ηράκλειο! Από τα ασύλληπτα κοστούμια επίσης και τους φωτισμούς, καθώς και από το μεγάλο αριθμό βοηθών και παρατρεχάμενων που είχαν αναλάβει από τις πρόβες με τους ηθοποιούς – σούπερ σταρ μέχρι την τελευταία λεπτομέρεια. «Κι όταν όλα ήταν έτοιμα» συνεχίζει η Μακρή, «ερχόταν ο Φράνκο, καθόταν στην ψηλή καρέκλα του direttore, έχοντας πάντα δίπλα του έναν μποντιμπιλντερά, ο οποίος κρατούσε στην αγκαλιά του ένα σκυλάκι – μινιατούρα ράτσας Γιορκσάιρ Τεριέ. Κρατούσε τη ντουντούκα στα εξωτερικά γυρίσματα κι όταν έμπαινε το playback, ο Φράνκο έλεγε το ”Πάμε”». Θυμάται την υπερβατική αίσθηση την ώρα που ξεκινούσε το action με το playback, μια τελειότητα που σε έβαζε θέλοντας και μη μεσ’ στο μυαλό του Βέρντι! Κάτι σημαντικό που εκμαιεύω από τη Μακρή είναι για ποιο λόγο στα credits της ταινίας, όταν εκείνη προβλήθηκε, δεν υπήρχε καν η λέξη «Ελλάδα»: «Δεν έφτανε που είχε έρθει μια διεθνή παραγωγή στη χώρα μας κι άφηνε ένα σκασμό λεφτά, δίνοντας δουλειά σε ένα σωρό ανθρώπους εδώ πέρα, οι συνδικαλισταράδες μας ξεκίνησαν μια απεργία, ζητώντας επιπλέον χρήματα! Δημιουργήθηκε ένας μεγάλος εκνευρισμός από πλευράς παραγωγής με αποτέλεσμα να μην μπει η Ελλάδα μεταξύ των χωρών που έγιναν γυρίσματα. Εν ολίγοις, άλλη μία χαμένη ευκαιρία προβολής της χώρας μας σε μία ταινία διεθνούς εμβέλειας…» Η Μακρή μοιράζεται και ένα ευτράπελο που είχε συμβεί στα γυρίσματα: «Ήταν τέτοιος ο εκνευρισμός που είχε ο Τζεφιρέλι με την απεργία, ώστε μία ηθοποιός που συμμετείχε σε μία σκηνή, μπουρδουκλώθηκε σ’ αυτό το φανταστικό κοστούμι της και σωριάστηκε χάμω! Ο Τζεφιρέλι άστραψε και βρόντηξε, ”Που τη βρήκατε αυτή την ηλίθια;” άρχισε να ουρλιάζει»! 

Ο Δημήτρης Θεοδωρόπουλος έχει πολλά περισσότερα να αφηγηθεί, όντας κανονικό μέλος του κινηματογραφικού συνεργείου: «Η Canon τότε είχε αγοράσει τις μισές αίθουσες προβολής της Ιταλίας και άλλες τόσες στη Γαλλία. Ήταν η τοπ εταιρεία στο σινεμά! Ο «Οθέλλος» ήταν μια κολοσσιαία παραγωγή για τα ελληνικά δεδομένα, μιλάμε για 150 άτομα συνεργείο! Για λόγους συνδικαλιστικούς, έπρεπε το ιταλικό crew να συμπληρωθεί και από κάποιους Έλληνες. Εγώ τότε θεωρούμουν ο τοπ βοηθός οπερατέρ – ήμουν 25 ετών – όπως και τοπ βοηθός σκηνοθέτη θεωρείτο ο Άρης Νικολούδης, της οικογένειας που έχει τη Στοά Νικολούδη, και που πλέον δεν ασχολείται με το σινεμά. Υπήρχαν και κάποιοι Έλληνες ηλεκτρολόγοι, αλλά και κομπάρσοι μεταξύ των πρωταγωνιστών». Στο σημείο αυτό ο Θεοδωρόπουλος θυμάται τη Λυδία Κονιόρδου, τη Ρίκα Διαλυνά, αλλά και μία Ελληνοαμερικανίδα μιγάδα ηθοποιό ονόματι Χριστίνα Κέρκενταλ, η οποία αποχώρησε νωρίς από τα γυρίσματα του Τζεφιρέλι, την επόμενη χρονιά όμως πρωταγωνίστησε στις βραβευμένες μικρού μήκους «Μικρές παραλλάξεις» της Μάρσας Μακρή. 

Όλοι οι συνεργάτες του Τζεφιρέλι στον «Οθέλλο» ήταν εξίσου σούπερ σταρ! «Για να καταλάβεις» με ενημερώνει ο Θεοδωρόπουλος, «ο προσωπικός φωτογράφος του Μαρτσέλο Μαστρογιάνι λεγόταν Σέρτζιο Στρίτζι και εργαζόταν ως φωτογράφος πλατό στον ”Οθέλλο”. Το όνομα του θα το βρεις με την ίδια ειδικότητα σε ταινίες του Φελίνι σαν το ”Dolce Vita” και το ”8 1/2”! Αυτός, επειδή η Μάρσα είχε μαζί της μια καλή κάμερα και την είχε συμπαθήσει, της είχε επιτρέψει να τραβάει κι εκείνη φωτογραφίες από τα γυρίσματα. Διευθυντής φωτογραφίας ήταν ο Ένιο Γκουαρνιέρι, ο οποίος υπήρξε βοηθός οπερατέρ στο ”Dolce Vita” κι εγώ, όπως αντιλαμβάνεσαι, βρέθηκα ξαφνικά βουτηγμένος μεσ’΄στην ιστορία του σινεμά. Ο Νίνο Κριστιάνι, αυτός που δούλευε camera operator, είχε κάνει περίπου έντεκα ταινίες με τον Βισκόντι. Ποτέ ως διευθυντής φωτογραφίας, μόνο κάδρο έκανε και μάλιστα φορούσε ένα πειρατικό patch στο ένα του μάτι α λα παλαιά. Το φορούσε δηλαδή για να’χει ξεκούραστο το μάτι του πριν το βάλει στο βιζέρ της μηχανής».

Μαθαίνω ακόμη ότι ο Τζεφιρέλι έκανε λήψεις από τρεις διαφορετικές μηχανές. Στη μία ήταν ο Κριστιάνι ως άνθρωπος του Βισκόντι, με τον οποίο σχετίστηκε πολύ και ο Τζεφιρέλι στη διάρκεια της καριέρας του. Ο Κριστιάνι τράβαγε συνήθως ένα zoom με τηλεφακό, ο καθένας εν ολίγοις ήταν στο πόστο του και μόνο σ’ αυτό. Δεύτερη κάμερα έκανε ένας άλλος νεαρότερος χειριστής, προερχόμενος από κάποια μεγάλη οικογένεια Ιταλών κινηματογραφιστών. «Στο ιταλικό σινεμά επικρατούσε μια οικογενειακή κατάσταση» μου λέει ο Θεοδωρόπουλος, «μπορούσε, ας πούμε, ο γιος του chef ηλεκτρολόγου να έκανε δεύτερη κάμερα, αρκεί η δουλειά να πήγαινε από γενιά σε γενιά». Στην τρίτη κάμερα πότε ήταν ο Γκουαρνιέρι, πότε ένας άλλος Ιταλός βοηθός και πότε ο Θεοδωρόπουλος! «Σε κάποια φάση έπρεπε να φύγει στο εξωτερικό ο Ιταλός βοηθός, οπότε με άφηναν να κάνω κάμερα. Ήταν πολύ ακραίο για μένα που ήμουν ο τελευταίος τροχός της αμάξης, ο λόγος όμως για τον οποίο είχα προσληφθεί ήταν η ευχέρεια μου στις ξένες γλώσσες. Έπαιζα δηλαδή ρόλο μεταφραστή μεταξύ του Ιταλού διευθυντή φωτογραφίας και των Ελλήνων ηλεκτρολόγων. Τρομερή εμπειρία, είχα γίνει το δεξί χέρι του Γκουαρνιέρι». 

Τα γυρίσματα ξεκινούσαν το πρωί και γύρω στις 12 γινόταν ένα πρώτο break προ φαγητού. Για πρώτη φορά είχαν χρησιμοποιηθεί – και είχαν έρθει ειδικά γι’ αυτό το σκοπό – στην Ελλάδα φώτα 18 κιλοβάτ! Ο Θεοδωρόπουλος θυμάται ακόμη να γυρνάει απ’ άκρη σ’ άκρη το ιλιγγιώδες set, που είχε σχεδιάσει ένας τεράστιος σκηνογράφος, ο Τζάνι Κουαράντα, ο οποίος μετά θα συνεργαζόταν με τον Κόπολα. «Έπρεπε να δίνω οδηγίες στους ηλεκτρολόγους πως να πλασάρουν το φως, να το σταμπιλάρουν, διαδικασία που διαρκούσε γύρω στις τέσσερις ώρες! Έπειτα, υποχρέωση μου ήταν να πηγαίνω κατά τις 11.30 στο camera car, που φυλάσσονταν οι τρεις διαφορετικές κάμερες από την Ιταλία. Εκεί μέσα υπήρχε ένα mini bar με ένα μπουκάλι μαρτίνι και ένα καμπάρι. Έπρεπε να πηγαίνω κάθε μέρα ένα ποτήρι μαρτίνι στον Φράνκο κι άλλο ένα ποτήρι καμπάρι στον Ένιο, τον διευθυντή φωτογραφίας. Κατά τις 2 σταμάταγε όλο το σύστημα και πηγαίναμε να φάμε σε ρεστοράν του Ηρακλείου». 

Και ο Θεοδωρόπουλος έχει μία μάλλον αστεία ιστορία να αφηγηθεί: «Κάθε Κυριακή ο Γκουαρνιέρι έκανε τραπέζι στο crew της κάμερας. Η μόνη κοπέλα στην παρέα ήταν η Μάρσα που συνόδευε εμένα – παιδιά ήμασταν τότε. Σε μια στιγμή, ρωτάει ο πρώτος βοηθός τη Μάρσα: ”Πόσων ετών είσαι;”, οπότε σηκώνεται ο Γκουαρνιέρι και του τραβάει ένα χαστούκι από δω μέχρι απέναντι! ”Πως τολμάς να ρωτάς μία κυρία την ηλικία της;” του είπε κι είχαμε μείνει σύξυλοι! Έτσι πήρε τη Μάρσα κάπως υπό την προστασία του κι εκείνη πήρε το access να βρίσκεται μέσα στο set για δύο εβδομάδες και να φωτογραφίζει με την άδεια φυσικά του Σέρτζιο Στρίτζι».

Τα γυρίσματα στην Κρήτη διήρκεσαν εφτά εβδομάδες με μέσο όρο τις 17 ώρες ημερησίως. Η συνομιλία με το ζεύγος Μακρή – Θεοδωρόπουλος κλείνει με μία ακόμη προσωπική μαρτυρία του Δημήτρη για τον Ιταλό σκηνοθέτη, που έφυγε σήμερα από τη ζωή: «Ήταν ένας γίγαντας και ένας τρομερά αυστηρός άνθρωπος μεσ’ στο set. Υπήρχε μία ιεραρχία, προερχόμενη από την Τσινετσιτά, με ανθρώπους τρομερής εμπειρίας. Μπροστά στο φακό είχε να δουλέψει με τον Πλάθιντο Ντομίνγκο και την Κάτια Ρισαρέλι, που τους φώναζε ”Νούμερο Uno” και που μόλις είχαν κάνει ακόμη μία ταινία μαζί του. Ο Τζεφιρέλι τους γνώριζε καλά και αυτό έκανε ευκολότερη τη συνεννόηση τους! Γκλάμουρ ήταν και η φωτογραφία! Μία άλλη εργασία που μου είχε αναθέσει ο Γκουαρνιέρι, που με περνούσε ακριβώς τριάντα χρόνια, είχε να κάνει με μια τρομερή συλλογή από μεταξωτές κάλτσες. Ανάλογα με το γύρισμα, έκοβα τα καλτσόν με έναν τρόπο που μου’χε υποδείξει και καλύπταμε το πίσω μέρος των φακών. Ήταν μια δική του πατέντα! Πάνω απ’ όλα δεν θα ξεχάσω ποτέ μου την πανδαισία των χρωμάτων και των φωτισμών, καθώς κι εκείνο το ζωηρό βλέμμα του Τζεφιρέλι κάθε φορά που έλεγε το ”Πάμε”»! 

* Ευχαριστούμε τη Μάρσα Μακρή για την παραχώρηση των φωτογραφιών από το αρχείο της. Οι φωτογραφίες, μαζί μ’ αυτήν του Φράνκο Τζεφιρέλι ως cover photo του άρθρου, δημοσιεύονται για πρώτη φορά από το 1985, αποκλειστικά στο koutipandoras.gr