Διασκευή στα όρια της αναδημιουργίας από τον Στέφανο Κορκολή στον «Επιτάφιο» του Γιάννη Ρίτσου και του Μίκη Θεοδωράκη

Για τον «Επιτάφιο», την ποιητική σύνθεση του Γιάννη Ρίτσου, που μελοποίησε ο Μίκης Θεοδωράκης στα τέλη της δεκαετίας του 1950, έχουν χυθεί τόνοι μελάνι. Τα οχτώ τραγούδια που προέκυψαν, δισκογραφήθηκαν με τη Νάνα Μούσχουρη στη λυρική διασκευή του Μάνου Χατζιδάκι, ενώ πιο δημοφιλής και καθιερωμένη παραμένει φυσικά η λαϊκή εκδοχή τους με τον Γρηγόρη Μπιθικώτση στο τραγούδι, την Καίτη Θύμη στα φωνητικά και τον Μανώλη Χιώτη στο μπουζούκι. Ακολούθησε και μία τρίτη βερσιόν, εκείνα τα χρόνια, με ερμηνεύτρια τη Μαίρη Λίντα, ενώ το έργο δεν έχει πάψει έκτοτε να παρουσιάζεται με καινούργιες ενορχηστρωτικές και ερμηνευτικές προσεγγίσεις. Μπορώ τώρα να θυμηθώ τον «Επιτάφιο» με τη Νένα Βενετσάνου και τον Σαράντη Κασσάρα στο πιάνο, αλλά και με τη Μαρία Σουλτάτου στην ενορχήστρωση του Σταύρου Ξαρχάκου.

Υπάρχουν ακόμη και δύο εκτελέσεις του «Επιταφίου», οι οποίες έχουν πάρει σχεδόν διαστάσεις αστικού θρύλου: Η μία είναι με τη Φλέρυ Νταντωνάκη και τον Μάνο Χατζιδάκι στο πιάνο, από ηχογραφήσεις στο σπίτι του συνθέτη στη Νέα Υόρκη το 1970. Αν και δεν έχουν δισκογραφηθεί επισήμως, έχουν σωθεί και διαρρεύσει στο διαδίκτυο εδώ και χρόνια τα εφτά από τα οχτώ τραγούδια του «Επιταφίου». Ντοκουμέντο με όλη τη σημασία της λέξης! Η δεύτερη, στην οποία εμπλέκεται για μία ακόμη φορά ο Χατζιδάκις, αφορά μία ραδιοφωνική παρουσίαση του έργου για το Τρίτο Πρόγραμμα με ερμηνεύτρια τη Σωτηρία Μπέλλου! Η ιστορία θέλει τον Χατζιδάκι να καλεί τη, γνώριμη του από τη δεκαετία του 1940, Μπέλλου στο Τρίτο Πρόγραμμα, τριάντα χρόνια μετά, στα τέλη δηλαδή του ’70. Τη φανταζόταν ως ιδανική Μάνα – ερμηνεύτρια του «Επιταφίου», εκείνη όμως μάλλον φρίκαρε με την πιο κλασική δυτικότροπη προσέγγιση του και τον άφησε στα…κρύα του λουτρού. Σήμερα, βέβαια, αν όντως έχει συμβεί όλο αυτό, θα ήταν ευχής έργον να είχαμε στα χέρια μας μία ακόμη ηχογράφηση του «Επιταφίου» με τη θρυλική τραγουδίστρια του ρεμπέτικου. 

Φτάνουμε στο 2020 με μία νέα δισκογραφική έκδοση – ψηφιακή επί της παρούσης, αφού τα πάντα έχουν «νεκρώσει» λόγω κορονοϊού -, η οποία χρήζει σημασίας και θα εξηγήσω γιατί! Πρόκειται για τον θεοδωρακικό «Επιτάφιο» σε μία πιανιστική εκτέλεση από τον δεξιοτέχνη πιανίστα και συνθέτη Στέφανο Κορκολή με ερμηνεύτρια τη Σοφία Μανουσάκη. Η ηχογράφηση, που είναι «ζωντανή», πραγματοποιήθηκε πέρσι, Μεγάλη Δευτέρα του 2019, στο Παττίχειο Θέατρο στη Λεμεσό της Κύπρου και θα κυκλοφορήσει κανονικά σε φορέα CD από την εταιρεία Panik.

Η καλλιτεχνική σχέση και συνεργασία του Στέφανου Κορκολή με τον Μίκη Θεοδωράκη δεν είναι καινούργια. Έχοντας κάνει στο παρελθόν πολλές μεταγραφές έργων του για πιάνο – φωνή, θεώρησε μεγάλη πρόκληση να καταπιαστεί με τον συγκλονιστικό «Επιτάφιο» με σκοπό να του δώσει στην ουσία μία μορφή «liede». Προχώρησε ο Κορκολής χωρίς να’χει στο πίσω μέρος του μυαλού του μία παρουσίαση, πόσο μάλλον δισκογράφηση της δικής του εκδοχής. Ήρθε, όμως, η ώρα να παρουσιαστεί «ζωντανά» και αιτία ήταν δύο προγραμματισμένες συναυλίες: Η μία στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης, όπου μαζί με τον «Επιτάφιο» παρουσιάστηκαν ακόμη τα «Επιφάνια» και η «Μπαλάντα του Μαουτχάουζεν» σε ποίηση αντιστοίχως του Γιώργου Σεφέρη και του Ιάκωβου Καμπανέλλη. 

Η άλλη ήταν στην Κύπρο, στο Παττίχειο Θέατρο, απ’ όπου και η τωρινή έκδοση. Συγκεκριμένα η Σοφία Μανουσάκη ζήτησε από τον ηχολήπτη, λίγο πριν ξεκινήσει η συναυλία, να τη «γράψει» ώστε μετά να την έχει στο αρχείο της. Τελικά στα χέρια της ίδιας και του Κορκολή έφτασε μία στερεοφωνική ηχογράφηση, καθαρά αρχειακή, η οποία δεν επιδεχόταν – για όσους γνωρίζουν – καμία περαιτέρω ηχητική επεξεργασία. Μία εγγραφή δηλαδή στην οποία καταγράφηκαν όλη η ένταση, το συναίσθημα, το τρακ, όλος ο αυθορμητισμός και η συγκίνηση της στιγμής.

Επόμενο βήμα ήταν να άκουγε το ηχογράφημα ο Θεοδωράκης αυτοπροσώπως, όχι μόνο για να έλεγε τη γνώμη του, αλλά και για να έπαιρνε ενδεχομένως χαρά με μια ολοκαίνουργια προσέγγιση του έργου του. «Αυτό είναι ντοκουμέντο, πρέπει οπωσδήποτε να το βγάλετε σε CD» ήταν τα λόγια του, ανοίγοντας έτσι το δρόμο στη δισκογράφηση του. Κι όταν ο Κορκολής του εξέθεσε τις επιφυλάξεις του για κάποια «λαθάκια» που μπορεί να’χει μία ακατέργαστη «ζωντανή» ηχογράφηση, ο Μίκης επέμεινε: «Και σε στούντιο να μπείτε, δεν θα μπορέσετε σε καμία περίπτωση ν’ αποτυπώσετε τη συγκεκριμένη δεδομένη στιγμή! Αυτό είναι ντοκουμέντο και έτσι πρέπει να βγει»!

Στο στούντιο τελικά δεν χρειάστηκε καμία επέμβαση. Κρατήθηκε αυτούσια η ηχογράφηση με σκοπό να κυκλοφορήσει, αλλά τους πρόλαβε η κρίση της πανδημίας και η Panik συμφώνησε στο να αναρτηθεί ψηφιακά για την ώρα και αργότερα, κατά τον Σεπτέμβριο, να διατεθεί το CD κανονικά. Θα αρκεστώ κι εγώ για την ώρα να γράψω ότι πέρσι παρακολούθησα την πρώτη παρουσίαση του «Επιταφίου» στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης και έμεινα άναυδος καταρχάς με το πως ένα νέο κορίτσι, η Μανουσάκη, μπόρεσε να «γίνει» η χαροκαμμένη μάνα του έργου και έπειτα με τις πιανιστικές παρεμβάσεις του Κορκολή στις αγαπημένες μελωδίες του Μίκη, που τις ακούγαμε πραγματικά σε ένα πρωτάκουστο επίπεδο «liede».

Παραθέτω την επιστολή που έγραψε ο Μίκης Θεοδωράκης για την, κατά Στέφανο Κορκολή και Σοφία Μανουσάκη, επανεκτέλεση του «Επιταφίου» του, έτσι όπως θα συμπεριληφθεί στη δισκογραφική έκδοση: 

Ο «Επιτάφιος», στον μισό αιώνα της ύπαρξής του, είχε την ευτυχία να τον τραγουδήσουν μεγάλοι τραγουδιστές. Δηλαδή να τον ερμηνεύσουν σωστά. Όμως ακούγοντάς τον «Επιτάφιο» του Στέφανου Κορκολή και της Σοφίας Μανουσάκη, ανακάλυψα ένα καινούριο έργο. Δηλαδή βρέθηκα μπροστά σε μια αναδημιουργία του έργου. Αυτή η αποκάλυψη είχε να κάνει με τον άγνωστο έως σήμερα σκληρό χαρακτήρα του έργου, που είναι ένας άκρατος διονυσιασμός και μια δραματική διαμαρτυρία μπροστά στο φαινόμενο του θανάτου, όπως ακριβώς τον βιώνει η τραγική μάνα, η μήτρα της ζωής. Ζωή και Θάνατος αντιπαλεύουν δημιουργώντας ηχητικούς σεισμούς στα όρια της αντοχής του ανθρώπινου πόνου.

            Ομολογώ ότι η ακρόαση αυτού του αναγεννημένου «Επιτάφιου» με συγκλόνισε. Η Σ. Μανουσάκη ήταν για μένα μια καινούρια μεγάλη αποκάλυψη. Τόσο φωνητικά όσο και ερμηνευτικά. Δείχνει ότι συνέλαβε απολύτως την ιδιοφυή ερμηνευτική σύλληψη του Σ. Κορκολή, ο οποίος με ένα πιάνο δημιουργεί ένα μουσικό – ηχητικό Σύμπαν, αποτέλεσμα μιας μεγάλης συμφωνικής ορχήστρας με τα χιλιάδες χρώματα και ρυθμούς. Και κυρίως με αυτές τις κάθετες δωρικές ηχητικές συγχορδίες που με φέρνουν τόσο κοντά, μιας και αποτελούν το προσωπικό μου στίγμα στη σύνθεση και ερμηνεία της μουσικής.

            Τους ευχαριστώ με όλη μου την καρδιά. Αθήνα, 2.10.2019, Μίκης Θεοδωράκης