Δεν υπάρχει μόνο η ατομική ευθύνη, κ. Μητσοτάκη

Από όλα τα είδη ευθύνης που έπρεπε να έχει αναλάβει κατά την υγειονομική κρίση ο κ. Μητσοτάκης, έχει επιλέξει την πιο ακατάλληλη: την ατομική.  Χρησιμοποιεί, μάλιστα, τον όρο «ευθύνη» με τη νομικίστικη σημασία της, μόνο και μόνο για να παίξει το επικοινωνιακό blame game του. 

Βέβαια, όλα εξηγούνται: η ατομική ευθύνη, αν και λάθος, είναι γι’ αυτόν η βολικότερη καραμέλα. Απαντά στο «ποιον να κατηγορήσουμε», όχι στο «τι πρέπει να γίνει». Δεν περιλαμβάνει εναλλακτικά σχέδια, αλλά αυτοθαυμασμούς, διάχυτο ναρκισσισμό κι ατάκες του στυλ «φταίτε εσείς, γιατί εγώ σχεδίασα μια τέλεια εμβολιαστική διαδικασία».

Η ευθύνη στην πολιτική δεν έχει να κάνει μόνο με τις «καλές προθέσεις» – ούτως ή άλλως ο δρόμος προς την κόλαση είναι στρωμένος με αυτές. Σχετίζεται κυρίως με τα σχέδια -και τα εναλλακτικά- που θα χρησιμοποιηθούν, ώστε οι καλές προθέσεις ή οι στόχοι να υλοποιηθούν. 

Η ουσία εδώ είναι πως, στην περίπτωση της πανδημίας, οι στόχοι των πολιτών δεν είναι ίδιοι με αυτούς της κυβέρνησης Μητσοτάκη:

Ενώ ο λαός θέλει (ή καλύτερα: ωφελείται πολύ περισσότερο από) τη συλλογική πρόσβαση στη δημόσια υγεία, εκείνη προσβλέπει στην απαξίωση του ΕΣΥ και την  ενίσχυση του ιδιωτικού τομέα. Το βασικό διακύβευμα κατά την πανδημία είναι η ενεργοποίηση της συλλογικής ευθύνης για την προστασία του συλλογικού ανθρωπίνου δικαιώματος –  αυτού της ζωής. Κι όχημα είναι η προστασία του δημοσίου αγαθού της υγείας. Αυτό δεν πέτυχε, επειδή η ίδια η κυβέρνηση δεν πιστεύει σε αυτό το διακύβευμα. 

Σε όλο αυτό που βιώνουμε από το Μάρτη του 2020, υπάρχουν τρία κυρίαρχα είδη ευθύνης: η συλλογική, η ηθική και η πολιτική. Τα δύο τελευταία έπρεπε να τα έχει αναλάβει αποκλειστικά η κυβέρνηση.

Γιατί έχει την ηθική ευθύνη να προβλέψει και να διαβλέψει τις προεκτάσεις ή τις συμπεριφορές ατόμων ή κοινωνικών ομάδων, κυρίως αυτών με τις οποίες συνέπραξε ενάντια στη Συμφωνία των Πρεσπών.
Η ηθική ευθύνη για τις προθέσεις, τόσο της ίδιας, όσο και των ομάδων (οικονομικών) συμφερόντων με τις οποίες συμπράττει.
Η ηθική ευθύνη για τη συμπεριφορά των μελών της.

Η κυβέρνηση και ο κ. Μητσοτάκης προσωπικά έπρεπε και πρέπει να έχουν ηθική της πανδημίας: 
Η κυβέρνηση έχει ηθική ευθύνη να ενισχύσει το Δημόσιο Σχολείο. 
Να ενισχύσει το ΕΣΥ.
Να αποσύρει το «50%+ 1» στα σχολεία. 
Να αραιώσει το συνωστισμό στα ΜΜΜ.
Να προστατέψει -ποικιλοτρόπως- τις ΜμΕ.
Να κάνει κάτι για τη ΡΑΕ και την Επιτροπή Ανταγωνισμού – στην οποία, βέβαια, ήξερε να παρέμβει για την αλλαγή Προέδρου.
Να μην κατασκευασθούν ΜΕΘ – μαϊμού.
Να γίνει επίταξη των ιδιωτικών κλινικών, όχι ιδιωτών γιατρών.
Είχε ηθική ευθύνη να ψηφίσει υπέρ της άρσης των πατεντών των εμβολίων.
Είχε ηθική ευθύνη να μην έχει διγλωσσία.
Να ενισχύσει τις οικογένειες, τους εργαζομένους
Να αυξήσει τον κατώτατο μισθό. 
Να λειάνει τις συνέπειες της ακρίβειας, παρεμβαίνοντας όπως έπρεπε, όπου έπρεπε.

Φυσικά φέρει και την πολιτική ευθύνη. Οι πολιτικοί είναι δημόσια πρόσωπα, εκλεγμένα να ενεργούν υπέρ του δημοσίου συμφέροντος. Αυτή αυξάνεται όταν πρόκειται για την κυβέρνηση και τον Πρωθυπουργό.  Ωστόσο κανείς από τους κυβερνώντες πρακτικά δεν την ανέλαβε. Έχει γίνει αναφορά σε αυτήν μόνο μια φορά κι αυτή για επικοινωνιακούς λόγους.

Η συλλογική ευθύνη περιλαμβάνει οτιδήποτε έχει να κάνει με την ενεργό πολιτική συμμετοχή ή ενεργό συμμετοχή στα κοινά. Από αυτήν απορρέει, τόσο το δικαίωμα, όσο και το καθήκον απέναντι στο κοινωνικό σύνολο κι αυτό διότι ο «πολίτης» ήταν αυτός που κυβερνάται, αλλά και που εξίσου μπορεί να κυβερνήσει. 

Μια από τις τεράστιες αποτυχίες του πολιτικού συστήματος είναι η παγίωση της κουλτούρας της «κάστας» και της κομματικής ελίτ (στα περισσότερα κόμματα και ειδικά στα κόμματα εξουσίας), που απομονώνει όλα τα μεγάλα κόμματα από την κοινωνία, αφού καθιστά χαοτικό το χάσμα μεταξύ ατόμου, κοινωνίας και κόμματος, απομακρύνοντας τον πολίτη από την πιθανότητα ανάληψης ευθύνης. Η ανισοκατανομή εξουσίας είναι από τους παράγοντες που ενισχύουν τη δυσπιστία έως και την απέχθεια απέναντι στην πολιτική και τα πολιτικά συστήματα, οπότε η συλλογική ευθύνη στην πορεία χάνεται, όχι λόγω ανευθυνότητας των πολιτών, αλλά λόγω του πρακτικού αποκελισμού τους από τις πολιτικές δομές. 

Η σκέψη ότι «δε θα αναλάβω ποτέ τον ίδιο τύπο εξουσίας» οδηγεί στο «άλλοι είναι περισσότερο υπεύθυνοι», άρα «δεν έχω τόσες υποχρεώσεις απέναντι στο κοινωνικό σύνολο». Θα μπορούσαν εδώ να αναλυθούν πολλά θεωρητικά πλαίσια περί πιλοτικού παίκτη και πιλοτικού ψηφοφόρου, αλλά δεν είναι της παρούσης.  

Εφόσον, όμως, η έννοια της πολιτικής ζωής και της κοινωνίας είναι αναντίρρητα αλληλένδετες, κάθε πολίτης έχει το ίδιο καθήκον απέναντι σε άλλους, όπως και οι πολιτευθέντες. Κι αυτό είναι καμπανάκι ειδικά για την κυβέρνηση.

Διότι δεν μπορεί να σταθεί σε αυτό το αφήγημα:

Μόνο οι φωτογραφίες του κ. Μητσοτάκη στην Πάρνηθα και στα κορονογλέντια της Ικαρίας ή αυτές στις οποίες έχει κατεβασμένη τη μάσκα, είναι αρκετές για να αποδείξουν ότι δεν αντιλαμβάνεται την ευθύνη για την αντιμετώπιση της πανδημίας ως συλλογική, αλλά ως κάτι άλλο. 

Γι’ αυτό εξάλλου έχει υιοθετήσει το (νεοφιλελεύθερο) αφήγημα περί «ατομικής ευθύνης», το οποίο, ενώ το έχει εσωτερικεύσει η κοινωνία, λόγω γενικής επικράτησης του ατομικισμού, δεν έχει καταφέρει να πείσει και ιδιαίτερα, όπως αποδεικνύεται. 

Ο ίδιος ο όρος του πολίτη έχει γίνει πλέον «ατομοκεντρικός», που σημαίνει πως ο καθένας ενδιαφέρεται σχεδόν αποκλειστικά για τον εαυτό του, ενώ η δεκαετής κρίση ενίσχυσε την έννοια του ατομικισμού. Στο εκρηκτικό μίγμα προστίθεται η πανδημία κι ο φόβος. Το μεταναστευτικό- προσφυγικό, δε, μαζί με την υγειονομική κρίση και κάτι πολιτικές περί μη – άρσης πατεντών των εμβολίων διάβρωσαν τη διακρατική αλληλεγγύη και σχεδόν εξαφάνισαν τη διαταξική. Όση τελοσπάντων είχε απομείνει από την οικονομική κρίση των προηγούμενων ετών…

Τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης έδωσαν άλλες διαστάσεις στον ατομικισμό, αφού μετατράπηκαν στο απόλυτο εργαλείο του personal branding και της διαχείρισης φήμης, που  έχουν πάρει πλέον διαστάσεις monetization: Η σωστή διαχείριση της προσωπικής εικόνας και της προσωπικής φήμης μπορεί να αποφέρει μέχρι και χρηματικά οφέλη.

Έτσι, η ανάπτυξη του ατομικισμού αντικατέστησε το καθήκον προς τους άλλους, δηλαδή τους ομοίους (ορισμένοι οριζόντια κι όχι καθετοποιημένα σε μια κοινωνική πυραμίδα), αλλά παράλληλα ανέδειξε ως αναφαίρετο ατομικό δικαίωμα την απαξίωση έως κι ανυπακοή σε ένα πολιτικό σύστημα (ή ορθότερα: κατεστημένο) που ασκεί υπερεξουσία και πρακτικά αποκλείει ή εφαρμόζει πολιτικές ανισότητας ή «δεν ενδιαφέρεται».

Άρα, ενώ η λύση στο πρόβλημα που περιγράφεται είναι η επίκληση της συλλογικής ευθύνης κι όχι της ατομικής, η κυβέρνηση ούτε θέλει ούτε ξέρει ούτε προτίθεται ούτε και μπορεί να την αξιοποιήσει. Δεν έχει ούτε το ιδεολογικό υπόβαθρο ούτε την αισθητική ούτε και τα δημοκρατικά αντανακλαστικά, προκειμένου να το κάνει. 

Ενώ έπρεπε να απευθύνεται στο λαό με όρους συλλογικότητας, αναλαμβάνοντας και με το παραπάνω τη δική της ηθική και πολιτική ευθύνη, δημιούργησε πολλαπλές ατομικές κι αλληλοσυγκρουόμενες ευθύνες, αντιλαμβανόμενη μέχρι και την ίδια ως ατομικότητα, που μιλά στο λαό πάντα ex cathedra.

Στην ταινία «Κυνόδοντας» του Λάνθιμου περιγράφεται -με ωμό τρόπο είναι η αλήθεια- το πώς έχει χαθεί το νόημα των λέξεων, με ό, τι αυτό σημαίνει για την επικοινωνία και τη Δημοκρατία. 

Δεν μπορούμε να βαφτίζουμε το κρέας «ψάρι» (την πολιτική, ηθική και συλλογική ευθύνη, «ατομική») κι ούτε επιτρέπεται να γίνεται τόσο gaslighting για τόσο καιρό σε ολόκληρη κοινωνία από μια κυβέρνηση. Αν μη τι άλλο, η κοινωνία γνωρίζει τη διαφορά ανάμεσα στο ένα και το άλλο.  Το βασικό είναι, αφού γνωρίζει, να μην αδιαφορεί. 

Για όσους αδιαφορούν, υπάρχει μια λέξη, που στην Αττική διάλεκτο περιέγραφε αυτόν που αδιαφορεί για τα κοινά και που στα αγγλοσαξονικά σημαίνει «ανόητος».

Και ίσως τελικά αυτή η λέξη να είναι από τις λίγες που, τόσους αιώνες μετά, δεν έχουν χάσει το νόημά τους.

Τα άρθρα που δημοσιεύονται στην κατηγορία «Απόψεις» εκφράζουν τον/την συντάκτη/τριά τους και οι θέσεις δεν συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη του koutipandoras.gr