Από το ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα στο ΚΙΝΑΛ της Φώφης

Η ανάγκη να συγκροτηθεί στη χώρα ένα προοδευτικό μέτωπο, έτσι όπως διακηρύσσεται τόσο από την κυβέρνηση όσο και γενικότερα από όλες τις δυνάμεις που αποτελούν το φάσμα της λεγόμενης «κεντροαριστεράς», με βασικό εκφραστή το πρώην ΠΑΣΟΚ και τους συμμάχους του στο σημερινό ΚΙΝΑΛ, έχει προκαλέσει ένα ακόμη μεγαλύτερο χάσμα μεταξύ –υποτιθέμενα– όμορων πολιτικών χώρων, που διαγκωνίζονται για το τι και ποιος είναι προοδευτικός!

Η ιστορική εξέλιξη του ΠΑΣΟΚ, πάντως, αποτελεί ένα ακόμη παράδειγμα της κατάρρευσης των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων στην Ευρώπη. Η συνεργασία με τον ιστορικά δεξιό «εχθρό», η εγκατάλειψη θεμελιωδών αρχών και οραμάτων, η εφαρμογή νεοφιλελεύθερων πολιτικών και τα φαινόμενα εκτεταμένης διαφθοράς οδήγησαν τη σοσιαλδημοκρατία, έτσι όπως εκφράστηκε ιστορικά από το ΠΑΣΟΚ στην Ελλάδα, στα όρια της… πολιτικής εξαφάνισης. Και μπορεί η απαξίωση της πολιτικής και των πολιτικών να αποτελεί παγκόσμιο φαινόμενο τα τελευταία χρόνια, για τους γνωστούς λόγους –λιτότητα και ανεργία για τους πολίτες, σκάνδαλα και φαινόμενα διαφθοράς για τους πολιτικούς– ωστόσο είναι προφανές ότι το… μάρμαρο φαίνεται να το πληρώνουν πρωτίστως τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα, με την ελληνική περίπτωση να αποτελεί μάλιστα αρνητικό… οδηγό για ολόκληρη την Ευρώπη! Και αυτό γιατί, πρώτον, αποδείχτηκε στην πράξη ότι η σοσιαλδημοκρατία στην Ελλάδα απέτυχε να εμπνεύσει τα μεσαία και χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα, που αποτελούν διαχρονικά την κοινωνική της βάση. Δεύτερον, ενστερνίστηκε νεοφιλελεύθερες πολιτικές και μάλιστα τις εφάρμοσε στην πράξη ήδη από την περίοδο Κώστα Σημίτη, αλλά και ως κυβερνητικός εταίρος της Δεξιάς επί Ευάγγελου Βενιζέλου. Και ας μην ξεχνάμε, φυσικά, το πρώτο μνημόνιο, στο οποίο μας έβαλε ο Γιώργος Παπανδρέου.

Το πιο σημαντικό, όμως, είναι τα φαινόμενα εκτεταμένης διαφθοράς, που σημάδεψαν το ΠΑΣΟΚ ήδη από την περίοδο του Ανδρέα Παπανδρέου το 1989 και έφτασαν στην κορύφωσή τους κατά τη διακυβέρνηση Σημίτη. Ολα αυτά αποξένωσαν τους παραδοσιακούς ψηφοφόρους του κόμματος και τους οδήγησαν στην αγκαλιά του ΣΥΡΙΖΑ. Ετσι, το ΠΑΣΟΚ, που ήταν διαχρονικά ο βασικός εκφραστής του χώρου της σοσιαλδημοκρατίας και της κεντροαριστεράς, κόντεψε να οδηγηθεί στην αφάνεια, όχι μόνο επειδή κυριάρχησε στην πολιτική ζωή της Ελλάδας για 20 χρόνια, χάνοντας στην πορεία τον προσανατολισμό και τα αρχικά του οράματα και υποκύπτοντας στον λαϊκισμό και σε φαινόμενα διαφθοράς, αλλά και επειδή στις διπλές εκλογές του 2012 δεν… έλαβε το μήνυμα της κάλπης και με πρόσχημα τη διάσωση και το καλό της χώρας προχώρησε σε κυβερνητική συνεργασία με τη ΝΔ του Αντώνη Σαμαρά.

Ο Ανδρέας και το ΠΑΣΟΚ της Αλλαγής

Πολύ πριν από την ίδρυση του ΠΑΣΟΚ ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε αποφασίσει να δημιουργήσει μια ευρεία αριστερή παράταξη, η οποία θα μπορούσε να προσελκύσει όλους τους προοδευτικούς πολίτες που πίστευαν στον σοσιαλισμό. Η Ενωση Κέντρου του πατέρα του δεν του ήταν αρκετή, άλλωστε, ενώ την έβρισκε και ξεπερασμένη. Ηθελε όμως να συγκεράσει όλες τις ιδεολογίες και τα κινήματα που, φαινομενικά, ήταν αντίθετα μεταξύ τους. Και μπροστά σε αυτό τον στόχο δεν υπολόγιζε ούτε καν τις διαφωνίες ακόμη και πολύ στενών του συντρόφων, τους οποίους φόβιζε η λέξη «σοσιαλιστικό» στο αρκτικόλεξο ΠΑΣΟΚ.

Παρά τις αντιρρήσεις, κυρίως παλαιών στελεχών από τον χώρο της Ενωσης Κέντρου, επικράτησε η άποψη του Ανδρέα και ανακοινώθηκε η ίδρυση του νέου φορέα κατά τη διάρκεια συνέντευξης Τύπου που έδωσε ο Παπανδρέου την 3η Σεπτεμβρίου του 1974 στο ξενοδοχείο Κινγκς Πάλλας. Η ημερομηνία που διάλεξε ο Ανδρέας δεν ήταν τυχαία, αφού παρέπεμπε στην επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου του 1843 εναντίον του ξενόφερτου βασιλιά Οθωνα. Η διακήρυξη της ίδρυσης του ΠΑΣΟΚ θέτει τους στόχους του νέου φορέα, που απευθύνονται στην πραγματική ανάγκη αλλά και στο θυμικό της πλειονότητας των Ελλήνων της εποχής: λαϊκή κυριαρχία, εθνική ανεξαρτησία και κοινωνική απελευθέρωση. Παράλληλα, το Κίνημα έχει στόχο τον αμερικανικό ιμπεριαλισμό, με συνθήματα «Εξω για πάντα από το ΝΑΤΟ», «Εξω οι βάσεις του θανάτου», αλλά και «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ, το ίδιο συνδικάτο». Ηταν η εποχή του διάσημου ζιβάγκο του Ανδρέα!

Αυτό που προσέθεσε στο Κίνημα ο ιδρυτής του, όμως, ήταν ένας νέος πατριωτισμός που εκφράστηκε με το σύνθημα «Η Ελλάδα ανήκει στους Ελληνες». Το ΠΑΣΟΚ ήταν το πρώτο κόμμα εξουσίας στην ελληνική ιστορία με μαζική οργάνωση – στα πρότυπα του ΚΚΕ. Το κεντρικό σύνθημα «Αλλαγή» έγινε πράξη στα πρώτα χρόνια του κυβερνητικού του έργου, με την αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης, τον εκδημοκρατισμό του συνδικαλιστικού κινήματος και των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων, τη δημιουργία του Εθνικού Συστήματος Υγείας και του ΑΣΕΠ, αλλά και τη συνταγματική αναθεώρηση του 1985, η οποία καθιέρωσε το σύστημα κοινοβουλευτικής εξουσίας που ισχύει μέχρι και σήμερα, περιορίζοντας δραστικά τις εξουσίες του προέδρου.

Παράλληλα, σημαντικές τομές των κυβερνήσεων του ΠΑΣΟΚ ήταν η νομιμοποίηση του πολιτικού γάμου, η ψήφος στα 18, η εισαγωγή του μονοτονικού συστήματος γραφής, η κατάργηση της σχολικής ενδυμασίας, η θέσπιση κοινωνικών επιδομάτων, οι αλλαγές στο Οικογενειακό Δίκαιο με την καθιέρωση της ισότητας των δύο φύλων, η αναγνώριση της γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου και η παραχώρηση άδειας επιστροφής στην Ελλάδα στους πολιτικούς πρόσφυγες του Δημοκρατικού Στρατού. Η προσπάθεια του Ανδρέα Παπανδρέου να αποκαταστήσει μεγάλα τμήματα της κοινωνίας που είχαν υποστεί διώξεις από το αυταρχικό μετεμφυλιακό καθεστώς και να δημιουργήσει ένα κράτος πρόνοιας αναγνωρίζεται ακόμη και από τους αντιπάλους του. Ωστόσο, η μεγάλη αύξηση των δημόσιων δαπανών και του χρέους στην οικονομική διαχείριση, το γεγονός ότι του καταλόγισαν προσπάθεια επιβολής στη δημόσια διοίκηση και «επικίνδυνη» εξωτερική πολιτική, αλλά και φαινόμενα διαφθοράς με βασικότερο το σκάνδαλο Κοσκωτά συνέβαλαν στην αρχή της πτώσης που οδήγησε στο «βρόμικο ’89» και τελικά στην επάνοδο της ΝΔ στην εξουσία το 1990. Και μπορεί το 1993 να επέστρεψε το ΠΑΣΟΚ στην εξουσία, όμως η φθορά του κόμματος και κυρίως του προφίλ του ηγέτη Παπανδρέου σε συνδυασμό με τη βεβαρυμένη υγεία του και τον θόρυβο γύρω από την προσωπική του ζωή με τη Δήμητρα Λιάνη οδήγησαν στην «αναγκαστική» παραίτησή του μέσα από το Ωνάσειο όπου νοσηλευόταν και στην εκλογή τού –ανέκαθεν συμπαθούς στη Δεξιά– Κώστα Σημίτη, τόσο στην αρχηγία του κόμματος όσο και στην κυβέρνηση για δύο τετραετίες.

Σημίτης: Η Ελλάδα των έργων, τα σκάνδαλα και ο Οτζαλάν

Γιος του αντάρτη του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ Γιώργου Σημίτη, ο καθηγητής Οικονομικών που έβαζε βόμβες στη χούντα, ο τεχνοκράτης και εκσυγχρονιστής Κώστας Σημίτης ταύτισε την οκτάχρονη πρωθυπουργική του θητεία με την είσοδο της Ελλάδας στην ευρωζώνη, τη σύγκρουσή του με την εκκλησία για τη μη αναγραφή του θρησκεύματος στις ταυτότητες, αλλά και με μια σειρά μεγάλων σκανδάλων όπως η φούσκα του χρηματιστηρίου, οι μίζες στα εξοπλιστικά και η παραδοχή στενών συνεργατών του ότι «τα πήραν» από τη Siemens. Ενα ακόμη σημείο καμπής αποτέλεσε η σύλληψη και παράδοση του Κούρδου ηγέτη Οτζαλάν στους Τούρκους το 1999, σε συνεργασία με τους Αμερικανούς, κάνοντας πολλούς οπαδούς του παλαιού ΠΑΣΟΚ –οι οποίοι, θέλοντας και μη, είχαν «καταπιεί» τον «δεξιό» Σημίτη στην αρχηγία του κόμματός τους– να αντιληφθούν ότι το Κίνημα του Ανδρέα είχε χάσει οριστικά την πολιτική του ταυτότητα…

Η δημοτικότητα του Σημίτη έπεσε κατακόρυφα και τον έκανε να πάρει με βαριά καρδιά την απόφαση να παραδώσει το «δαχτυλίδι» της διαδοχής στον Γιώργο Παπανδρέου, αφού η ήττα στις εκλογές του 2004 φαινόταν προδιαγραμμένη 

Γιώργος Παπανδρέου: Ο γιος που διέσπασε το κόμμα του πατέρα και το μνημόνιο 

Αναλαμβάνει πρωθυπουργός το 2009, μετά την ήττα της ΝΔ και την αλματώδη αύξηση του ελλείμματος, αλλά δεν κατορθώνει να πάρει μέτρα που θα αποτρέψουν ή έστω θα απομακρύνουν την οικονομική καταστροφή, την ώρα που η παγκόσμια οικονομική κρίση έχει αρχίσει από το 2008 και εμείς στην Ελλάδα κοιμόμαστε τον… ύπνο του δικαίου! Το περίφημο «λεφτά υπάρχουν», άλλωστε, φαίνεται ότι θα τον σημαδεύει για το υπόλοιπο της ζωής του, παρότι πράγματι παρεξηγήθηκε η αληθινή σημασία αυτής της ατάκας. Το 2010, από το Καστελόριζο, ανακοινώνει την προσφυγή στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, αποδεικνύοντας και με το σύνθημα «Γιώργο, άλλαξέ τα όλα» ότι βασικός στόχος δεν είναι πλέον η αλλαγή, αλλά η σωτηρία της χώρας με όποιον τρόπο.

Το 2011 ουσιαστικά προτείνει στον Αντώνη Σαμαρά της ΝΔ να συγκυβερνήσουν, ενώ η παρέλαση της 28ης Οκτωβρίου εκείνης της χρονιάς μετατράπηκε σε πανελλαδική εξέγερση! Και ενώ είχε ήδη συμφωνήσει τη δανειακή σύμβαση, αποφάσισε να… ρωτήσει και τον λαό κάνοντας δημοψήφισμα! Μέρκελ και Σαρκοζί φτάνουν στα όρια εγκεφαλικού και δείχνουν στην Ελλάδα την πόρτα της εξόδου από την ευρωζώνη. Τελικά, και για πρώτη φορά στην πολιτική ιστορία του τόπου, στις 4 Νοεμβρίου του 2011 η κυβέρνηση Γ. Παπανδρέου ζητά και παίρνει ψήφο εμπιστοσύνης για να… φύγει ο πρωθυπουργός! Από 160 βουλευτές που είχε το ΠΑΣΟΚ το 2009 πέφτει σε 33 και μπαίνει στην κυβέρνηση Λουκά Παπαδήμου μαζί με τη ΝΔ και τον ακροδεξιό ΛΑΟΣ του Γιώργου Καρατζαφέρη.

Ο Παπανδρέου αναγκάζεται να παραιτηθεί και από την αρχηγία του ΠΑΣΟΚ, παραδίδοντας τη σκυτάλη στον βασικό εσωκομματικό αντίπαλο Ευάγγελο Βενιζέλο, που περίμενε σαν έτοιμος από καιρό. Και τελικά διασπά το κόμμα που ίδρυσε ο πατέρας του για να φτιάξει το δικό του ΚΙΔΗΣΟ, η αποτυχία του οποίου τον οδήγησε για πρώτη φορά εκτός Βουλής το 2015…

Το ΠΑΣΟΚ του Βενιζέλου 

Ο Ευάγγελος Βενιζέλος, που βρέθηκε στο ΠΑΣΟΚ όταν βοήθησε ως συνταγματολόγος τον υπόδικο Ανδρέα Παπανδρέου να αποδείξει την αθωότητά του στο σκάνδαλο Κοσκωτά, αποκάλυψε για πρώτη φορά τη βουλιμία του για ηγεσία και εξουσία όταν έσπευσε μετά την ήττα του ΠΑΣΟΚ στις εκλογές του 2007 να διεκδικήσει την αρχηγία του τρέχοντας να το ανακοινώσει στο Ζάππειο, για να χάσει πανηγυρικά από τον Γιώργο Παπανδρέου. Πανεπιστημιακός κύρους και ρήτορας, με πολιτικό λόγο σαφώς ανώτερο του προκατόχου του αλλά και της διαδόχου του, ο Βενιζέλος είναι η απόδειξη πως μπορεί ένας πολιτικός να χάσει από τον… εαυτό του!

Η κατάρρευση του ΠΑΣΟΚ στις διπλές εκλογές του 2012 και η συγκυβέρνηση με τη ΝΔ του Αντώνη Σαμαρά, η υπογραφή του στην απόφαση να πέσει μαύρο στην ΕΡΤ, το δικής του έμπνευσης χαράτσι στη ΔΕΗ που εξελίχθηκε στον ΕΝΦΙΑ των ημερών μας και το κούρεμα των ομολόγων που του χρεώθηκε με το περίφημο PSI, για το οποίο εξακολουθεί να δηλώνει υπερήφανος, τον οδήγησαν στην παραίτηση από την προεδρία του κόμματος και την απόφαση να κρατήσει για τον εαυτό του τον τίτλο τού «εθνικού κεφαλαίου», βάζοντας συχνά πυκνά τρικλοποδιές στο κόμμα και στη Φώφη Γεννηματά.

Η Φώφη Γεννηματά, το παρόν και το μέλλον της παράταξης 

Η δεύτερη τη τάξει «κληρονόμος» του ΠΑΣΟΚ μετά τον Γιώργο Παπανδρέου, η κόρη του Γιώργου Γεννηματά, ο άνθρωπος που συνεργάστηκε με όλους τους προέδρους του κόμματος περιμένοντας υπομονετικά τη σειρά του, ανέλαβε τα ηνία αφού το κόμμα είχε ήδη βρεθεί σε ιστορικά χαμηλό ποσοστό, παίρνοντας τον Ιανουάριο του 2015 μόλις 4,7% των ψήφων! Λίγους μήνες αργότερα, τον Σεπτέμβριο του 2015, με πρόεδρο τη Φώφη Γεννηματά από τον Ιούνιο, το ΠΑΣΟΚ ανεβάζει τα ποσοστά του στο 6,3%.

Η πρώτη γυναίκα πρόεδρος του κόμματος γρήγορα αντιλαμβάνεται ότι το ΠΑΣΟΚ μόνο του πλέον δεν μπορεί. Διακηρύττει την ανάγκη για ενότητα όλων των δυνάμεων του κατακερματισμένου χώρου της κεντροαριστεράς –όρο στον οποίο επιμένει, βάζοντας σε δεύτερη μοίρα εκείνον της σοσιαλδημοκρατίας– καλώντας τους δυσαρεστημένους από το ΠΑΣΟΚ ψηφοφόρους «στο σπίτι τους», ενώ συγκροτεί πρώτα τη Δημοκρατική Συμπαράταξη (ΔΗΣΥ) μαζί με τη ΔΗΜΑΡ και στη συνέχεια το σημερινό Κίνημα Αλλαγής (ΚΙΝΑΛ), επαναφέροντας στους κόλπους του τον Παπανδρέου, πείθοντας τελικά το… ξεφούσκωτο πια Ποτάμι του Σταύρου Θεοδωράκη αλλά και πρόσωπα που ουδεμία σχέση έχουν με το παραδοσιακό ΠΑΣΟΚ, όπως ο Γιώργος Καμίνης.

Τα προβλήματα στον νέο φορέα της κεντροαριστεράς, που πολλοί –και όχι αδίκως– αποκάλεσαν πολιτικό αχταρμά κομμάτων και κινήσεων, αλλά κυρίως προσώπων που έχουν βρει στον νέο φορέα το «σωσίβιο» για να τους επαναφέρει στο προσκήνιο, άρχισαν προτού ακόμη καλά καλά συγκροτηθεί! Η επιμονή των επίδοξων αρχηγών του πρώτα να εκλεγεί επικεφαλής και μετά να συγκροτηθεί ο φορέας ήταν ούτως ή άλλως ανορθόδοξη. Μετά την εκλογή της Φώφης Γεννηματά στην αρχηγία, με τον ευρωβουλευτή Νίκο Ανδρουλάκη να αναδεικνύεται δεύτερος, αποδείχτηκε περίτρανα ότι ο λεγόμενος νέος φορέας είναι καθαρά «υπόθεση ΠΑΣΟΚ».

Επιπλέον, και αφού προηγήθηκε το ιδρυτικό συνέδριο του ΚΙΝΑΛ τον περασμένο Μάρτιο, χρειάστηκαν μόλις τέσσερις μήνες για να αρχίσει το ξήλωμα του… πουλόβερ! Ο Σταύρος Θεοδωράκης και το Ποτάμι αποχώρησαν από τον πολυδιαφημισμένο κεντροαριστερό φορέα, εξαιτίας της αρχηγικής νοοτροπίας της… αρχηγού Φώφης Γεννηματά – με κερασάκι στην τούρτα, βέβαια, την απόλυτη διαφωνία της προέδρου με το κείμενο της συμφωνίας των Πρεσπών, παρότι τόσο ο Θεοδωράκης όσο και οι υπόλοιποι εταίροι, Παπανδρέου και Θεοχαρόπουλος, τάχθηκαν υπέρ.

Δεν πέρασαν επτά μήνες και αποχωρεί και η ΔΗΜΑΡ του Θανάση Θεοχαρόπουλου. Αιτία, η διαγραφή του προέδρου της ΔΗΜΑΡ από την κοινοβουλευτική ομάδα της ΔΗΣΥ επειδή δήλωσε ότι θα υπερψηφίσει τη συμφωνία των Πρεσπών, όπως αποφάσισε άλλωστε η κεντρική επιτροπή του κόμματός του. Και παρότι η ηγεσία του ΚΙΝΑΛ διατείνεται ότι διέγραψε μόνο τον πρόεδρο και όχι το κόμμα, απευθύνοντας προσκλητήριο σε νέο, έκτακτο αυτήν τη φορά, καταστατικό συνέδριο για το τέλος Μαρτίου σε όλα τα κόμματα-εταίρους, συμπεριλαμβανομένης της ΔΗΜΑΡ, ο Θανάσης Θεοχαρόπουλος και τα συλλογικά όργανα του κόμματός του αποφάσισαν να αποχωρήσουν από το ΚΙΝΑΛ. Για όσα στελέχη, μάλιστα, θέλησαν να παραμείνουν στο Κίνημα, όπως ο Θόδωρος Μαργαρίτης, ξεκαθαρίστηκε από τη ΔΗΜΑΡ ότι αποτελεί καθαρά προσωπική τους απόφαση…

Με λίγα λόγια, εάν στο ιδρυτικό συνέδριο του 2018 το ΚΙΝΑΛ αναζητούσε ακόμη το πολιτικό του στίγμα, είναι πλέον σαφές ότι στη διάρκεια αυτής της εκλογικής χρονιάς η Φώφη Γεννηματά και η παράταξη θα δώσουν μάχη πολιτικής επιβίωσης.

*Περιοδικό HOT DOC #171, Προοδευτικό μέτωπο VS μαύρη συμμαχία, 27/01/2019