Αντάρτισσες κατά της πατριαρχίας

Είναι σημαντικό να βρεθεί η συνέχεια μέσα από τον τόπο, την ιστορία του, τις σιωπές του. Η έξοδος των γυναικών στο βουνό τον καιρό του Εμφυλίου αφορά το εδώ και τώρα, αφορά το παρόν μας ως γυναικών, το φεμινιστικό κίνημα σήμερα και πώς διαμορφώνεται.

Σε συνέχεια της δράσης «Νίτσα-Ελένη Παπαγιαννάκη (Ηλέκτρα)» που παρουσιάστηκε στην έκθεση «Blind date. Εκδοχές πολιτισμικής ιθαγένειας» (επιμ. Αντώνης Βολονάκης), έρχεται η καλλιτεχνική πράξη «Μemoria. Γυναίκες στο βουνό» με την οποία αποδίδεται φόρος τιμής στη μνήμη των γυναικών που βγήκαν στο βουνό και έγιναν αντάρτισσες στην «αδύνατη επανάσταση» που ήταν ο Εμφύλιος στη δυτική Κρήτη. Μέσα από τις «δημόσιες αναγνώσεις», κατά τη διάρκεια των οποίων νεαρές γυναίκες από τα Χανιά θα διαβάζουν ιστορίες των ανταρτισσών, και την έκθεση/προβολή των φωτογραφιών τους –όσες βρέθηκαν από τον Τύπο της εποχής– επιχειρείται να συσταθεί ένα ζωντανό μνημείο στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Κρήτης. 

Ηρωίδες, άπαρτα βουνά

Από τις ιστορίες τους, από τη ρημαγμένη ζωή τους έμειναν μόνο θραύσματα και πολλές παρατεταμένες σιωπές και ανείπωτα συναισθήματα. Χρειαζόταν να ενωθούν τα θραύσματα, να ακουστούν οι σιωπές – σιωπές στην οικογένεια, την πόλη. Η δημόσια εκφώνηση των ιστοριών τους αποτελεί ένα είδος εξαγνισμού για εκείνες που αγωνίστηκαν για την ελευθερία ενάντια στον φασισμό, στην αποικιοκρατία και την πατριαρχία. Για εκείνες που αντιστάθηκαν και εξοντώθηκαν με το όπλο στο χέρι σε άνισες μάχες. Που κατηγορήθηκαν ως πόρνες και διαπομπεύτηκαν με χυδαίο τρόπο, μένοντας για χρόνια άταφες ή εξορίστηκαν στα ξερονήσια. Αλλες έφυγαν κρυφά, αλλά όλες τους παρέμειναν στο σκοτάδι της λήθης.

Οι γυναίκες στο βουνό στη δυτική Κρήτη βγήκαν από το ασφυκτικά προδιαγεγραμμένο σύμπαν των συμβάσεων και των διαδρομών που τους επιφύλασσαν η οικογένεια και η κοινωνία. Κι ένας από τους λόγους γι’ αυτή την πράξη τους ήταν η διεκδίκηση της δικής τους χειραφέτησης, της δικής τους ζωής και απελευθέρωσης σε μια ισχυρή πατριαρχική κοινωνία. 

Κάποιες έμειναν στα βουνά ανυπότακτες έως το τέλος, ακόμη και μετά την ήττα του Δημοκρατικού Στρατού. Δεν μπορούσαν και δεν ήθελαν να επιστρέψουν. Αν και μερικές μπορεί να διέθεταν ασθενικό χαρακτήρα και άλλες να ήταν εξοικειωμένες με τις ανέσεις της εποχής τους, ανέπτυξαν ικανότητες ανθεκτικότητας και απροσμέτρητη δύναμη και έδρασαν με ένα ακατανίκητο αίσθημα αλληλεγγύης. Η Βαγγελιώ Κλάδου (Μαρία), η Μαρία Μποράκη, η Νίτσα-Ελένη Παπαγιαννάκη (Ηλέκτρα), η Αργυρώ Κοκοβλή, η Αθηνά Χανταμπή, η Γιωργία Σκευάκη ήταν κάποιες από αυτές.

Τα ανδρείκελα λυσσομανούν 

«Συμμορίτισσες» και «πόρνες» ήταν οι χαρακτηρισμοί που επιδαψίλευσαν σε αυτές τα ανδρείκελα και ο Τύπος της εποχής, οι φασίστες και η θανατοπολιτική εξουσία. Τις θεωρούσαν ένα είδος καταραμένων μαγισσών, ασύμβατες με τα καθιερωμένα πρότυπα κανονικότητας της κοινωνίας. Η φιγούρα της χειραφετημένης αντάρτισσας ήρθε να διαταράξει τα στερεότυπα της εποχής για τη γυναίκα, καθώς η εικόνα του ένοπλου εξεγερμένου ανθρώπου στην Κρήτη και αλλού συνδεόταν αποκλειστικά με τη φιγούρα του άντρα. Οι αντάρτισσες εξοντώθηκαν σε μάχες άνισες ως ηρωίδες, διαπομπεύτηκαν με τον χειρότερο τρόπο καθώς τα απανθρωποποιημένα ανδρείκελα της εξουσίας τις αποκεφάλισαν –τη Μαρία (Βαγγελιώ Κλάδου) και την Ηλέκτρα (Ελένη Παπαγιαννάκη)– περιφέροντας, σύμφωνα με μαρτυρίες, το κεφάλι τους. Σε άλλη περίπτωση κρέμασαν το σώμα τους (Μαρία Μποράκη) στη γέφυρα του Κλαδισσού προς παραδειγματισμό και συμμόρφωση. 

Αξίζει να σημειωθεί ότι τους τελευταίους εννέα μήνες του Εμφυλίου η καθοδήγηση του Δημοκρατικού Στρατού στη δυτική Κρήτη γινόταν από μια γυναίκα, τη Βαγγελιώ Κλάδου (Μαρία), η οποία εξαιτίας των δυσχερών συνθηκών είχε αποκοπεί εντελώς από το Κομμουνιστικό Κόμμα και δρούσε με τους λιγοστούς συντρόφους της σε μια ηρωική, δραματική κατάσταση. Η «Βαγγέλα» έδινε από την αρχή μεγάλη σημασία και παρέμεινε ολοκληρωτικά αφοσιωμένη στο γυναικείο ζήτημα.

Η Αργυρώ Κοκοβλή υπήρξε η μόνη από τις αντάρτισσες που έζησαν η οποία έγραψε για τη ζωή τους στο βουνό. Ηταν δύσκολο να διηγηθούν το ανείπωτο. Ως εκ τούτου, η έρευνα στα αρχεία, τα σκονισμένα τεύχη των εφημερίδων των Χανίων της εποχής, ήταν σημαντική.

Οι γυναίκες στο βουνό, οι αντάρτισσες, σαν άνθη γυρνούν τους κάλυκές τους προς τον ήλιο για να φωτιστούν από την ιστορία προκειμένου να μπορέσουν να ειπωθούν οι ιστορίες τους: ο συμπυκνωμένος χρόνος που έζησαν. 

INF0

Καλλιτεχνική πράξη «Memoria. Γυναίκες στο βουνό» της Ελένης Τζιρτζιλάκη (αρχιτέκτων, community artist).

Δημόσιες αναγνώσεις στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στο Ρέθυμνο.

25 Οκτωβρίου στις 19.00