Αγαπώντας χωρίς αυταπάτες – Ο Γιάνους Κόρτσακ και τα δικαιώματα του παιδιού

Η έκδοση του βιβλίου της Edith Biewend [Έντιτ Μπήβεντ] για τον Κόρτσακ γίνεται σε μια συγκυρία διαρκών συζητήσεων για τον πόλεμο, την προσφυγιά, την αντίσταση, την κατοχή, το Ολοκαύτωμα, τον φασισμό και τα δικαιώματα του παιδιού. Όλα αυτά μαζί – να μια παραδοξότητα.

Η κοινωνική παιδαγωγική στο πρόσωπο του δασκάλου Γιάνους Κόρτσακ καλείται να αναμετρηθεί με την τότε και την τώρα κατάσταση. Και να αποκτήσει νέα πρόσωπα μέσα από τις κλήσεις για μια στράτευση γι’ αυτά που αφορούν τα παιδιά, τους «προλετάριους με τα μικρά πόδια». Ο «Μαρξ» των παιδιών είναι εδώ. Η ταραγμένη ανθρωπότητα είναι ο νους του Κόρτσακ που  διασταυρώνεται μ’ όλες τις δυνατές συγκρούσεις μέσα του: αντίσταση, συνεργασία, προσφυγιά, δικαιώματα. Κι αυτό δεν αφορά μόνο το τέλος της ζωής του. Αλλά τα δικαιώματα ζωής που ο ίδιος τα πλαισίωσε με μια αγάπη που δεν έχει αυταπάτες και σ’ αυτή κάποιος/ κάποια μπορεί να δει τη σκληρότητα, την κοινότητα, τον θάνατο. Ανάμεσα στα άλλα, το δικαίωμα των παιδιών στο παρόν, στην αντίσταση, στο να είναι αυτό που είναι, στον θάνατο, στην κυβέρνηση, στη γνώμη και στην έκφραση.

Ο ίδιος ακαθόριστα χρονολογικά γεννημένος, ακαθόριστα πεθαμένος, χωρίς δικά του βιολογικά παιδιά, με πολλά δικά του παιδιά, στρατευμένος με στρατιωτικά ρούχα στην υπόθεση των παιδιών, με πολιτική ταυτότητα ανάμεσα στον πατριωτισμό και τη διασπορά και ανάμεσα στον σοσιαλισμό και την αστείρευτη αγάπη για τους ανθρώπους που δύσκολα έχει αντιπάλους. Μια κοινωνική παιδαγωγική με πολλή γραφή, δημόσια σφαίρα, ραδιόφωνο, εφημερίδες των παιδιών, υπαρξισμό, κοινότητα, παιδικά δικαστήρια και θεσμούς των παιδιών που τα καθιστά πολίτες – σε μια περίοδο άρνησης της ιδιότητας του πολίτη γι’ αυτά τα παιδιά. 

Η μετάφραση είναι ένας μεγάλος κόπος ετών. «Οι παιδαγωγοί της αλληλεγγύης» από το 2015 απέβλεπαν σ’ αυτό που κρατάμε σήμερα στα χέρια μας. Το πρώτο βιβλίο μιας σειράς βιβλίων που αναδεικνύουν την αλληλεγγύη, αυτό που ασταμάτητα έγινε στη χώρα μας μετά την προσφυγιά που γνωρίζει ο κόσμος, η Ελλάδα και η Ευρώπη. 

Ο Γιώργος Τσιάκαλος είναι αυτός που προλογίζει και επιμελείται το βιβλίο της Edith Biewend για τον Κόρτσακ, σε μετάφραση του Φώτη Κοκαβέση. Ένα βιβλίο που μας περιμένει σε αυτή τη συγκυρία να δοκιμάσουμε την πικρή γεύση των δακρύων των παιδιών καθώς τα δικαιώματα του παιδιού στη χώρα μας είναι σε μεγάλη υποχώρηση. Φτώχεια στο 1/3 των παιδιών, σχολεία που σχεδιάζεται να μη συνάρχουν τα παιδιά, ομάδες που δύσκολα γίνονται, παιδικές χαρές που ακόμη σήμερα είναι ένα αίτημα, συσσίτια χωρίς να φτάνουν στους αποδέκτες τους, βιβλία από βιβλιοθήκες που μένει να γίνουν, τεχνολογία που τα καθιστά ακόμη πιο άνισα, κτίρια χωρίς υπαίθριους χώρους και ουρανό και συνελεύσεις που εκκρεμούν. Στις 20 Νοέμβριου να θυμηθούμε τον δάσκαλο Γιάνους Κόρτσακ. Είναι ο «Μαρξ» των παιδιών, των μικρών προλετάριων που η φτώχεια κι ο πλούτος χρειάζεται αν ιδωθούν ξανά και ξανά – γιατί και στη φτώχεια υπάρχουν αρετές. 

Στον Κόρτσακ μπορούμε να δούμε αυτόν τον διάλογο, ένα από τα καλύτερα μέρη του βιβλίου. Και να δούμε επίσης και τη μεταρρύθμιση στη χώρα μας στη δομή της «Στέγης Ανηλίκων», μια δομή που έχει αντίστοιχα χαρακτηριστικά με τα ορφανοτροφεία του. Όταν λείπουν οι γονείς η αγάπη χωρίς αυταπάτες καθίσταται ακόμη πιο δύσκολη. Η βιογραφία του μας περιμένει ως μια απάντηση στον προβληματισμό μας για το μεγάλωμα των παιδιών. Και για την διάνοιξη ενός νέου πεδίου μαζί με την παιδαγωγική Freinet, αυτού της κοινωνικής παιδαγωγικής. Γιατί η παιδική ηλικία των παιδιών μας λείπει.

Τι σημαίνει λοιπόν μια τέτοια σημερινή παιδαγωγική της ελπίδας;

Πρώτα – πρώτα μια έμφαση στις στέγες ανηλίκων έτσι ώστε να λειτουργήσουν ως κοινότητα; (δημοσιογραφία, αντιπροσώπευση, συνελεύσεις, δικαστήριο, κοινότητα)

Κατά δεύτερο έμφαση στα δικαιώματα ελευθερίας (άρθρα 12 – 17)

Τρίτο, μια διδακτική του Ολοκαυτώματος

Τέταρτο, ένα γραμματοκιβώτιο στα σχολεία για την εξάλειψη της ενδοσχολικής βίας, μια τεχνική που συμπληρώνει τις τεχνικές Freinet

Πέμπτο, μια διαρκή στροφή στην Κοινωνική Παιδαγωγική με έμφαση στους δημόσιους χώρους, τα πάρκα και τις πλατείες
 

Και τέλος χωρίς τέλος ένα κοινοτικό ιδεώδες (ραδιόφωνο, δικαιώματα του παιδιού, ομάδες συνεργασίας, δικαιοσύνη, αγωγή του πολίτη)

* Ο Μπάμπης Μπαλτάς είναι δάσκαλος, μέλος της ομάδας «Το Σκασιαρχείο»