Το μαλακό υπογάστριο του δικαιώματος

Του Κώστα Βαξεβάνη

Tο να υπερασπίζεσαι το δικαίωμά σου είναι κάτι μεγαλειώδες. Δεν υπερασπίζεσαι την ύπαρξή σου και την ελευθερία σου, αλλά είτε το θέλεις είτε όχι υπερασπίζεσαι μια κοινωνία να λειτουργεί με δικαιώματα. Η υπεράσπιση ακόμη και των πιο προσωπικών δικαιωμάτων είναι μια κοινωνική λειτουργία που ξεπερνά τον ιδιωτικό χώρο τον οποίο μπορεί να επιχείρησε να υπερασπίσει. Δεν υπάρχει δικαίωμα που να διεκδικεί ένας, αλλά να αφορά μόνον ένα. Με τον ίδιο τρόπο, κάθε δικαίωμα που χάνει κάποιος, αφαιρείται από την κοινωνία. Αργά ή γρήγορα θα το χάσουν κι άλλοι.

Σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο, που εμφανίζεται όλο και πιο ευαίσθητος στην υπεράσπιση των δικαιωμάτων, εμφανίζεται ταυτόχρονα μια αντίφαση. Μια προτεραιότητα δικαιωμάτων. Όλο και συχνότερα τα δικαιώματα αποχωρίζονται από το δίκιο ή το άδικο και καταλήγουν να διεκδικούνται με βάση την επιλογή, το γούστο, ακόμη και την ιδιότυπη μόδα.

Η κοινωνία γεμίζει με ακτιβιστές που είναι έτοιμοι να προωθήσουν ένα συγκεκριμένο δικαίωμα, το οποίο είναι ταυτόχρονα έτοιμοι να αποκόψουν από κάθε άλλο. Το δικαίωμα δεν είναι η ελευθερία που σου ανήκει, αλλά γίνεται ο βαθμός της ελευθερίας που επιλέγεις, στον τομέα που επιλέγεις.

Μπορεί κάποιος να υπερασπίζεται το δικαίωμά του στη σεξουαλική του επιλογή, αλλά ταυτόχρονα να αδιαφορεί για το αν σε μια κοινωνία πεθαίνουν άνθρωποι; Πόσο ειλικρινής είναι η ζέση για τα δικαιώματα και ο ακτιβισμός, αν τον περιορίζεις στην περιοχή λίγο πάνω και λίγο κάτω από το μαλακό υπογάστριο; Ή, για να αντιστρέψω την ερώτηση, σε μια χώρα που τα κοινωνικά δικαιώματα, το δικαίωμα στη μόρφωση ή την υγεία, καταλύονται, ποιο είναι το στοιχείο που εγγυάται πως κάποιο δικαίωμα θα μείνει τελικώς όρθιο;

Ο νεοφιλελευθερισμός προσπαθεί να πείσει πως υπάρχουν επετηρίδες δικαιωμάτων. Δικαιώματα που αξίζει να προασπίζεσαι και άλλα που η υπεράσπισή τους δεν οδηγεί πουθενά. Ο κατακερματισμός των δικαιωμάτων γίνεται για να μη δημιουργείται κοινωνική συνείδηση και δράση.

Τα δικαιώματα τοποθετούνται στον ιδιωτικό χώρο, στο δωμάτιο του σπιτιού, εκεί που αναπτύσσονται αυστηρές προσωπικές ανάγκες και συμπεριφορές. Στην κρεβατοκάμαρα, στο απόρρητο του τηλεφώνου, ακόμη και στις ανθρώπινες συμπεριφορές που πρέπει να διακατέχονται από πολιτική ορθότητα και καθωσπρεπισμό.

Κάθε άλλο δικαίωμα και πολύ περισσότερο κάθε άλλη διεκδίκηση του δικαιώματος παρουσιάζεται ως γραφική απαίτηση χωρίς αντικείμενο. Σε μια κοινωνία επιλεκτικών δικαιωμάτων, απαγορεύεται να φωνάζεις και να είσαι κακότροπος στον διπλανό σου, αλλά ταυτόχρονα μπορείς να μη δίνεις σημασία στις κραυγές πόνου μιας κοινωνίας που χάνει τα βασικά της δικαιώματα με πρώτο και κύριο αυτό της επιβίωσης.

Η κοινωνία διαμορφώνεται έτσι με βάση το μοντέλο Καμίνη, ο οποίος την περίοδο των Χριστουγέννων έντυσε για αισθητικούς λόγους τους κορμούς των δέντρων με μάλλινα πουλόβερ. Κάτω από τα δέντρα βέβαια κοιμόντουσαν και πέθαιναν γυμνοί άστεγοι.

Στην απαίτηση του δικαιώματος πρέπει να υπάρχει μια συνειδησιακή απολυτότητα και όχι μια αισθητική επιλεκτική επιλογή. Ή είσαι με τα δικαιώματα ή δεν είσαι. Ή τα υπερασπίζεσαι ή όχι. Η διεκδίκηση του δικαιώματος του ευαίσθητου και προσωπικού πεδίου όχι μόνο είναι υποκριτική, αλλά δεν μπορεί να έχει κανένα αποτέλεσμα.

Δυστυχώς τα δικαιώματα είναι σαν το ντόμινο. Την ώρα που θα πέσει το ένα, έχει ξεκινήσει η διαδικασία για να πέσουν όλα. Ακόμη και αυτό που είναι κρυμμένο στην κρεβατοκάμαρα.