"Το Λευκό Πραξικόπημα": Ένα ντοκιμαντέρ για την ιστορία της Χιλής

«Το Λευκό Πραξικόπημα» ερευνά όλα τα γεγονότα που οδήγησαν στο σαμποτάρισμα της πορείας της κυβέρνησης Αλιέντε και την ανατροπή της δημοκρατίας: τις ενορχηστρωμέ­νες μεθόδους της ΣΙΑ και της ντόπιας αντίδρασης για να επιτευχθεί ένα «λευκό πραξικόπημα» με την κινητο­ποίηση τυχόν δυσαρεστημένων μερί­δων του λαού. Εκμεταλλευόμενοι ορι­σμένα οικονομικά προβλήματα, αλλά και λάθη της κυβέρνησης, οι εγκέφα­λοι της αντίδρασης άρχισαν ένα πό­λεμο φθοράς με την απεργία των ιδιο­κτητών φορτηγών αυτοκινήτων που πάγωσε τις μεταφορές, την τεχνητή έλλειψη τροφίμων, τις ουρές στα κα­ταστήματα ή τις «διαδηλώσεις της κα­τσαρόλας» (ευπρεπείς νοικοκυρές κα­τέβαιναν με τα κατσαρολικά τους στους δρόμους και διαδήλωναν κατά της κυβέρνησης). Όταν όμως όλο αυ­τό το σχέδιο απέτυχε και ο Αλιέντε βγήκε ενισχυμένος στις εκλογές δεν έμεινε παρά η έσχατη λύση: το αιμα­τηρό στρατιωτικό πραξικόπημα.

Οι Χαϊνόφσκι και Σόιμαν αποτελούν ένα αχώριστο ντουέ­το γερμανών κινηματογραφι­στών πού έφεραν μια νέα αντίληψη στο πολιτικό ντοκιμαντέρ. Η μέθοδός τους στηρίχτηκε στην κατάχρηση της εμπι­στοσύνης των πολιτικών αντιπάλων τους και στα αποκαλυπτικά ρεπορτάζ γύρω από τις κτηνωδίες του ιμπεριαλισμού. Οι ταινίες τους είναι κατά κανόνα υποδεί­γματα ντοκιμαντέρ, με ιδιαίτερα επε­ξεργασμένο μοντάζ.

Από τη συνεργασία τους προέκυψαν πάνω από 70 ντοκιμαντέρ αποσπώντας αμέτρητα βραβεία.

Από την πληθώρα των ταινιών τους ανα­φέρουμε τις: Ο πόλεμος με τις μούμιες, Η Χιλή μετά το πραξικόπημα, Το λευκό πραξικόπημα, Ενός λεπτού σκοτάδι δε μας τυφλώνει, Μπάυ Μπάυ Χουήλα, Πιλότοι με πυτζάμα, Ομολο­γίες ενός δολοφόνου, Το πρώτο ρύζι, Το νησί του διαβόλου, Κομάντο 52 κ.α.

Λίγα λόγια για την ταινία:

Το ντουέτο των γερμανών σκηνοθετών Χαϊνόφσκι και Σόιμαν εφάρμοσε ιδιαίτερες μεθόδους έρευνας για να ολοκληρώσει αυτήν την ταινία, που αγγίζουν τα όρια του κινηματογραφιστή-αντάρτη-ντετέκτιβ-ηθοποιού, αφού ένα μεγάλο μέ­ρος του υλικού έχει κινηματογραφηθεί είτε κρυφά, είτε ξεγελώντας τις χουντικές αρχές για την ιδιότητα ή τα ιδεολογικά πιστεύω των σκηνοθετώνΔεν ακολουθούν ένα στείρο διδακτισμό αλλά προσπαθούν να αναπτύξουν όσο γί­νεται πιο διαλεκτικά τα επιχειρήματά του, μέσα από το πλούσιο υλικό που έχει στη διάθεσή του και την αντιπα­ράθεση του ιστορικού παρελθόντος της Χιλής με τις μέρες της κυβέρνη­σης Αλιέντε κι εκείνες που θ’ ακο­λουθήσουν το πραξικόπημα της χούν­τας.

«Στην αρχή του 1973, λέει ο Χαϊνόφσκι σε μια συνέντευξή του, αποφα­σίσαμε να επεξεργασθούμε αυτό που συνέβαινε στη Χιλή στον τρίτο χρόνο της κυβέρνησης Αλιέντε. Προσπαθού­με πάντα να πλησιάσουμε τα μεγάλα θέματα της εποχής μας σαν κομουνι­στές κινηματογραφιστές. Αυτό σημαί­νει ότι πρέπει να πλησιάσουμε την πραγματικότητα μέσα σε όλη της την περιπλοκότητα, ότι δεν πρέπει να ασχολούμαστε μόνο με τον φίλο, αλλά και με τον εχθρό, τον ταξικό εχθρό. Και γιατί λοιπόν η Χιλή; Γιατί εκείνο τον καιρό υπήρχε διαδεδομένη μια απατηλή εικόνα για τη χώρα, που δεν έδειχνε τις αντίθετες δυνάμεις που δού­λευαν για την ανατροπή της δημοκρα­τίας. Ακολουθώντας τη δίκιά μας γραμμή, θελήσαμε να βάλουμε μπρο­στά στα μάτια των συντρόφων μας αυ­τές τις δυνάμεις που έμελλαν στις 11 Σεπτέμβρη ν’ αναποδογυρίσουν το ποτήρι με το γάλα.

Έτσι γεννήθηκε το ερώτημα: πώς να τις δείξουμε; Πώς να φτάσουμε πλάι στους ανθρώπους αυτούς που αν­τιπροσωπεύουν τις δυνάμεις της αντί­δρασης; Το σημαντικό σ’ αυτή τη πε­ρίπτωση πιστεύουμε ότι είναι να εκμε­ταλλευτεί κανείς μια ιστορική κατά­σταση όπου αυτά τα πρόσωπα είναι έτοιμα να εκφραστούν, να αυτοπαρουσιαστούν. Αυτή η ευκαιρία παρουσιά­στηκε στη Χιλή το Μάρτη του 1973 κι εμείς πήγαμε εκεί. Στις 4 Μαρτίου έγιναν οι τελευταίες εκλογές. Οι πε­ρισσότεροι δημοσιογράφοι ενδιαφέρονταν για τον Αλιέντε, έτσι οι αντι­πρόσωποι των αντιδραστικών κομμά­των, οι μούμιες, ήταν αληθινά κατευχαριστημένοι που έπεσαν πάνω σ’ ευρωπαίους που έδειχναν κάποιο ενδι­αφέρον για ό,τι έλεγαν. Δεν χρειαζό­ταν καν να τους πείσουμε να τα ξερά­σουν όλα, μιλούσαν καμιά φορά πιο πολύ ακόμη κι απ’ όσο θέλαμε».

Και πραγματικά οι άνθρωποι αυτοί είναι κάτι παραπάνω από γλαφυροί στην ανάλυση των μεθόδων που θ’ ακολουθήσουν για να σαμποτάρουν την πορεία της κυβέρνησης Αλιέντε. Το λευκό πραξικόπημα ερευνά ακρι­βώς αυτό το θέμα: τις ενορχηστρωμέ­νες μεθόδους της ΣΙΑ και της ντόπιας αντίδρασης για να επιτευχθεί ένα «λευκό πραξικόπημα» με την κινητο­ποίηση τυχόν δυσαρεστημένων μερί­δων του λαού. Εκμεταλλευόμενοι ορι­σμένα οικονομικά προβλήματα, αλλά και λάθη της κυβέρνησης, οι εγκέφα­λοι της αντίδρασης άρχισαν ένα πό­λεμο φθοράς με την απεργία των ιδιο­κτητών φορτηγών αυτοκινήτων που πάγωσε τις μεταφορές, την τεχνητή έλλειψη τροφίμων, τις ουρές στα κα­ταστήματα ή τις «διαδηλώσεις της κα­τσαρόλας» (ευπρεπείς νοικοκυρές κα­τέβαιναν με τα κατσαρολικά τους στους δρόμους και διαδήλωναν κατά της κυβέρνησης). Όταν όμως όλο αυ­τό το σχέδιο απέτυχε και ο Αλιέντε βγήκε ενισχυμένος στις εκλογές δεν έμεινε παρά η έσχατη λύση: το αιμα­τηρό στρατιωτικό πραξικόπημα.

Οι Βάλτερ Χαϊνόφσκι και Γκεραρντ Σόιμαν αποτελούν ένα αχώριστο ντουέ­το γερμανών κινηματογραφι­στών πού έφεραν μια νέα αντίληψη στο πολιτικό ντοκιμαντέρ. Η μέθοδός τους στηρίχτηκε στην κατάχρηση της εμπι­στοσύνης των πολιτικών αντιπάλων τους και στα αποκαλυπτικά ρεπορτάζ γύρω από τις κτηνωδίες του ιμπεριαλισμού. Οι ταινίες τους είναι κατά κανόνα υποδεί­γματα ντοκιμαντέρ, με ιδιαίτερα επε­ξεργασμένο μοντάζ όπως η τετραλογία τους για τη Χιλή που τους έκανε πλατιά γνωστούς σ ’ όλη την υφήλιο.

Β.Ραφαηλίδης

ΧΑΪΝΟΦΣΚΙ και ΣΟΪΜΑΝ

Ο Γουόλτερ Χαϊνόφσκι(1927-) και ο Τζέραρντ Σόιμαν(1930-1989), είναι οι πιο αναγνωρισμένοι και δημιουργικοί κινηματογραφιστές της πρώην Λαοκρατικής Δημοκρατίας της Γερμανίας(Λ.Δ.Γ). Δούλευαν πάντα μαζί δημιουργώντας έναν θρύλο γύρω από τον τρόπο δουλειάς τους: ήταν κινηματογραφιστές-αντάρτες-ντετέκτιβς-δημοσιογράφοι-ερευνητές. Το 1969 δημιούργησαν το Heynowski & Scheumann Στούντιο ( H&S). Στο αποκορύφωμα του ψυχρού πολέμου, ξεχώριζαν για την κριτική τους ματιά απέναντι στον Δυτικό ιμπεριαλισμό και τη γενική επιρροή του καπιταλιστικού συστήματος. Μεγάλη επιρροή στο έργο τους άσκησαν οι πρώτες θεωρίες του Τζίγκα Βερτώφ για το πειραματικό σινεμά και το νέο μέσο ενημέρωσης, την τηλεόραση.

Από τη συνεργασία τους προέκυψαν πάνω από 70 ντοκιμαντέρ αποσπώντας αμέτρητα βραβεία.

Από την πληθώρα των ταινιών τους ανα­φέρουμε τις: Ο πόλεμος με τις μούμιες, Η Χιλή μετά το πραξικόπημα, Το λευκό πραξικόπημα, Ενός λεπτού σκοτάδι δε μας τυφλώνει, Μπάυ Μπάυ Χουήλα, Πιλότοι με πυτζάμα, Ομολο­γίες ενός δολοφόνου, Το πρώτο ρύζι, Το νησί του διαβόλου, Κομάντο 52 κ.α.