Υπόθεση Floyd: Ο βαθύς ρατσισμός του συστήματος

Ενας διάσημος φιλόσοφος του Δικαίου, ο H.L.A. Hart, σημείωνε στο κλασικό του έργο «Η έννοια του νόμου», ότι σε μια κοινωνία προβάτων ένα σύστημα δικαίου που καταντά «σφαγείο» παραμένει σύστημα δικαίου. Ο Βρετανός θεωρητικός το φανταζόταν στην εποχή μας ως μάλλον εξαιρετική περίπτωση. Ο σαδιστικός σφαγιασμός του μαύρου Αφροαμερικανού άλλα αποκαλύπτει, όμως. Κατ’ αρχάς η ειδεχθής πράξη τελέστηκε κατά τη συνήθη εκπλήρωση αστυνομικών καθηκόντων. Δεν υπήρξε κατηγορία, δεν εκδόθηκε δικαστική απόφαση. Η βία που ασκήθηκε παραβίασε κατάφωρα κάθε έννοια αναλογικότητας. Ο τρόπος τέλεσης υπήρξε δημόσιος, τρομοκρατικός και ιεροτελεστικός. Ο δράστης, εν είδει δημίου και μέσω μιας αυθαίρετης, αχαλίνωτης και έκνομης κρατικής βίας, εξέφρασε με σαφήνεια τις ακατάλυτες αξίες της λεγόμενης «αμερικανικής δημοκρατίας», τουτέστιν τον αδιαπραγμάτευτο ρατσισμό της και την ολοκληρωτική στράτευση των κατασταλτικών μηχανισμών στην υπεράσπισή του και στην επίδειξή της.

Το έγκλημα έχει όλα τα στοιχεία του κρατικού εγκλήματος: ο φυσικός αυτουργός σφαγιάζει μπροστά στα μάτια των παρευρισκόμενων, θωρακισμένος από τους συνεργούς του, εν γνώσει της καταγραφής των συμβάντων, επιδιώκοντας την πρόκληση φρίκης από την επιθανάτια αγωνία του θύματος και αφήνοντας να γεννηθεί στους θεατές η υποψία ότι η σφαγή τελείται με νηφάλιο και υπολογισμένα θανατηφόρο τρόπο, διότι η ατιμωρησία είναι εγγυημένη.

Δεν πρόκειται για μια παλινδρόμηση σε αυτό που ο Φουκό ανέλυσε ως αιμοσταγείς δημόσιες τιμωρίες της περιόδου των πρωτονεωτερικών απολυταρχιών, αφού εκεί τουλάχιστον εκτελείτο «ποινή» που είχε απαγγελθεί. Το έγκλημα είναι, λοιπόν, συστημικό και συλλογικό και η φιλολογία περί της ψυχοπάθειας του δράστη είναι άδοξη. Εξυπηρετεί την ενστικτώδη διάθεση απενοχοποίησης της ηθικής συνείδησης όσων δεν αντέχουν την επίδειξη της φρικιαστικής αλήθειας. Αλλά και όσοι δεν ονοματίζουν την ιστορικά-συγκεκριμένη ταυτότητα του Κακού, δηλαδή το ολοκληρωτικό καθεστώς των ΗΠΑ, αρκούμενοι στην καταδίκη της βίας γενικά, δεν διαφέρουν από τις θλιβερές «ωραίες ψυχές» που λοιδορούσε ο γερο-Χέγκελ.

Η πράξη εκφράζει όμως επίσης με ανεπανάληπτη γλαφυρότητα και κάτι γενικεύσιμο πέραν του Ατλαντικού και δη την αυτονόμηση της αστυνομίας από τον δημοκρατικό ή δικαστικό έλεγχο. Η δικαστική τύχη του συγκεκριμένου δράστη και των συνεργών του δεν θα εισχωρήσει σε αυτόν τον μετασχηματισμό του αστυνομικού ρόλου, θα εξατομικεύσει πιθανότατα το συμβάν και θα προστατεύσει τη νομική ιδεολογία περί της δήθεν «ισχύος των αρχών δικαίου». Η αυτονόμηση αυτή προστατεύεται επίσης από τη συναίνεση των «νοικοκυραίων», που αποτελούν τη μαχητική εμπροσθοφυλακή του κοινωνικού καθεστώτος υπό συνθήκες εκφασισμού του, ενώ η ηθική οργή των σύγχρονων δουλοπάροικων (π.χ. της μαύρης κοινότητας στις ΗΠΑ) θα συναντήσει αν χρειαστεί την άμεση φονική βία του στρατού προς υπεράσπιση της «ευταξίας» και του «γενικού συμφέροντος».

Υπάρχουν ασφαλώς και οι αφελείς, όσοι πιστεύουν ότι η «νομιμότητα» είναι η σημαία πίσω από την οποία πρέπει να στρατευθεί η ευαίσθητη κοινωνία. Δεν υπάρχει όμως καμία νομιμότητα όταν η πολιτική νομιμοποίηση του καθεστώτος επιβάλλει την παραβίασή της. Αυτή η νομιμοποίηση υποτάσσει στις δικές της ανάγκες κάθε «νομιμότητα». Και είναι αυτή η νομιμοποίηση που επιτρέπει στην αστυνομία να φέρεται σαν ατιμώρητη εγκληματική οργάνωση, όπως ιστορικά καταγράφεται από τον Λουδοβίκο Βοναπάρτη μέχρι το ναζιστικό καθεστώς και τις λατινοαμερικανικές «χούντες».

Αυτό που συνιστά πραγματική εναλλακτική είναι η υλική πραγμάτωση μιας νέας νομιμοποίησης που θα επαγγέλλεται την ολική καταστροφή του υπάρχοντος καθεστώτος. Δεν πρόκειται απλώς για το ρωμαϊκό ρητό «Fiat iustitia et pereat mundus» («Δικαιοσύνη γένοιτο και ας χαθεί ο κόσμος»), αλλά για μια λεπτή ηθική του μετατροπή που η στοιχειώδης, θα λέγαμε «φυσική», πλέον ηθική επιτάσσει: «για να υπάρξει δικαιοσύνη πρέπει να χαθεί ο (παρών) κόσμος». Φυσικά γι’ αυτό δεν υπάρχουν συνταγές. Ο,τι όμως σίγουρα πια επιβεβαιώνεται είναι πως ο Hart δεν είχε, δυστυχώς, δίκιο. Οπως με ανατριχιαστική ευστοχία σημειώνει ο Scott Veitch για ανάλογα φαινόμενα, αυτό που βλέπουμε να εκτυλίσσεται μπροστά μας δεν είναι ένας εξαιρετικός εκτροχιασμός του νόμου, αλλά «αντίθετα: αυτό είναι ένα νομικό σύστημα που λειτουργεί κανονικά» («Law and Irresponsibility. On the legitimation of human suffering», Routledge, Cavendish, 2007, σ. 145).

Ο Χάρης Παπαχαραλάμπους είναι αναπληρωτής καθηγητής Ποινικού Δικαίου στο Τμήμα Νομικής του Πανεπιστημίου Κύπρου

Πηγή: Η Εφημερίδα των Συντακτών

Τα άρθρα που δημοσιεύονται στην κατηγορία «Απόψεις» εκφράζουν τον/την συντάκτη/τριά τους και οι θέσεις δεν συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη του koutipandoras.gr