Υμηττός: Ο τελευταίος πνεύμονας ζωής στην Αττική υπό απειλή

«Τα παθήματα δε γίνονται μαθήματα», το χιλιοακουσμένο σλόγκαν της τελευταίας περιόδου, επιβεβαιώνει την ισχύ του στις προθέσεις του ΥΠΕΧΩΔΕ για τον Υμηττό, που επιδιώκουν να καταστρέψουν με νόμους και προεδρικά διατάγματα, ό,τι γλίτωσε από τις φλόγες.

Ο Υμηττός, ως ένα από τα τελευταία διασωθέντα περιαστικά δάση, δε συνιστά μόνο έναν πνεύμονα ζωής για την πρωτεύουσα αλλά κι ένα χώρο βαρύνουσας οικολογικής και ιστορικής σημασίας. Η έκταση του ανέρχεται στα 81.230 στρέμματα και προστατευόταν θεσμικά μέχρι πρότινος από το Προεδρικό Διάταγμα «Περί Ζωνών Ρύθμισης και Προστασίας του Όρους Υμηττού» (ΦΕΚ 544 Δ’/20.10.1978). Έχει ενταχθεί στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο Φύση 2000/ Natura 2000, προκειμένου να υπάγεται στις προδιαγραφές προστασίας της Κοινοτικής Οδηγίας 92/43 της ΕΟΚ.

Ως οικοσύστημα χαρακτηρίζεται από υψηλή βιοποικιλότητα, καθώς φιλοξενεί σπάνια και προστατευόμενα είδη φυτών και ζώων, μεγάλο αριθμό φυτικών ειδών και αποτελεί ενδιαίτημα για μια πληθώρα ζωικών ειδών από εδαφόβια μέχρι αρπακτικά πτηνά. Επιπλέον παρουσιάζει πλούσιο ιστορικό και αρχαιολογικό ενδιαφέρον και γι’ αυτό οι σημαντικές αρχαιολογικές ζώνες που διαθέτει χαίρουν νομικής προστασίας (Νόμος 5351/1932).

Ωστόσο, η όποια νομοθεσία ακυρώνεται στην πράξη, καθώς ο Υμηττός έχει μετατραπεί σε πεδίο ανάπτυξης επιχειρηματικών δραστηριοτήτων με την ανοχή αν όχι τη συναίνεση των αρμόδιων φορέων. Από το αναψυκτήριο του Μαγγίνα, έως τις εγκαταστάσεις της ΔΕΗ και των Ένοπλων Δυνάμεων, στο εσωτερικό του ανθούν κάθε λογής αυθαιρεσίες και καταπατήσεις, ενώ έχει αναδειχθεί σε προσφιλή στόχο των εμπρησμών και της κυβερνητικής ανικανότητας για πρόληψη και αντιμετώπιση των πυρκαγιών.

Ιδιαίτερα μετά τις τελευταίες καταστροφικές πυρκαγιές στην Ανατολική Αττική και τις συνεπακόλουθες αρνητικές επιπτώσεις για το φυσικό περιβάλλον και την ποιότητα ζωής της πρωτεύουσας, η αναγκαιότητα προστασίας του Υμηττού τοποθετείται ακόμα πιο εμφατικά από τους πολίτες και τους κοινωνικούς φορείς της πόλης. Οι σχεδιασμοί του ΥΠΕΧΩΔΕ όμως κινούνται σε διαφορετική κατεύθυνση.

Στην υπηρεσία της Πολεμικής Αεροπορίας

Στο στόχαστρο των Ένοπλων Δυνάμεων έχει τεθεί το τελευταίο διάστημα το βουνό με το Γενικό Επιτελείο Αεροπορίας να επιχειρεί την «αναχαίτιση» των δέντρων και την αντικατάσταση τους από μεζονέτες. Συγκεκριμένα στη Β’ Ζώνη προστασίας του Υμηττού, στο πρώην στρατόπεδο Σακέτα το ΓΕΑ αποφάσισε να χτίσει 36 κατοικίες, εμβαδού 2000 τμ, μέσα στο δάσος και οι οποίες προορίζονται για τη φιλοξενία αξιωματικών της πολεμικής Αεροπορίας. Οι εργασίες κατασκευής έχουν ξεκινήσει πριν από λίγους μήνες με πυρετώδεις ρυθμούς χωρίς οικοδομική άδεια και έγκριση του Δασαρχείου. Την ίδια στιγμή αντιφατική είναι η στάση των Υπουργείων της κυβέρνησης, με το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας να έχει δώσει το «πράσινο φως» για την περάτωση του έργου και τη Διεύθυνση Δασών που υπάγεται στο Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης να αναφέρεται στις «ολέθριες επιπτώσεις οποιασδήποτε οικοδομικής παρέμβασης στο δασικό οικοσύστημα του Υμηττού».

Πρόκειται για τη δεύτερη απόπειρα τσιμεντοποίησης που φέρει τη σφραγίδα των Ένοπλων Δυνάμεων, αφού έχει προηγηθεί η θεσμοθέτηση κτιρίων 40.000 τμ για τις πολιτιστικές ανάγκες των σωμάτων ασφαλείας. Υπό αυτές τις συνθήκες κάτοικοι, φορείς και δημοτικές αρχές της ευρύτερης περιοχής αντέδρασαν στη συνεχιζόμενη υποβάθμιση του όρους και με διαδοχικές προσφυγές στη δικαιοσύνη πέτυχαν το Συμβούλιο της Επικρατείας να εκδώσει προσωρινή διαταγή απαγόρευσης οικοδομικών εργασιών εντός του πρώην στρατόπεδου Σακέτα. Οι εκδηλώσεις διαμαρτυρίας συνεχίζονται έως ότου τελεσιδικήσει η υπόθεση και διαφανεί η τύχη της εν λόγω δασικής έκτασης.

Όπου ήταν δάσος θα γίνει …δρόμος

Το επόμενο φιλόδοξο σχέδιο του ΥΠΕΧΩΔΕ αναφορικά με τον Υμηττό τιτλοφορείται «Νέοι αυτοκινητόδρομοι Αττικής». Το έργο δημοπρατήθηκε τη Δευτέρα 31/08/2009 με κοινή απόφαση 4 Υπουργείων, θα κοστίσει 1, 8 δις ευρώ και θα ολοκληρωθεί το 2015. Για την εκπόνηση αυτού του σχεδίου δε συντελέστηκε καμία δημόσια διαβούλευση, ως είθισται σε ανάλογες περιπτώσεις και απλώς παρουσιάστηκε στην τελική του μορφή, πυροδοτώντας θύελλα αντιδράσεων επιστημονικών και τοπικών φορέων, οικολογικών κινήσεων και πολιτών.
Οι Νέοι Αυτοκινητόδρομοι θα αφορούν συνολικά 83 χιλ και ένα μεγάλο μέρος της κατασκευής τους θα είναι στον Υμηττό. Συγκεκριμένα το έργο που έχει προγραμματιστεί, εκτός από την επέκταση της δυτικής περιφερειακής Υμηττού μέχρι τη λεωφόρο Ποσειδώνος, που θα είναι υπογειοποιημένη κατά 85%, περιλαμβάνει:

– τη μεγάλη σήραγγα Υμηττού, μήκους 4 χιλιομέτρων, με τις εκατέρωθεν προσβάσεις της που θα συνδέει τη νότια πλευρά του λεκανοπεδίου με τα Μεσόγεια από τον ανισόπεδο κόμβο Σακέτα μέχρι τον ανισόπεδο κόμβο Μεσογείων, μήκους 6,3 χιλιομέτρων.

– τον οδικό άξονα από ανισόπεδο κόμβο Μεσογείων (μετά τη μεγάλη σήραγγα Υμηττού μέχρι τη Ραφήνα, μήκους 18,6 χιλιομέτρων προς την Αττική οδό και το Αεροδρόμιο) όπου θα υπάρξουν και άλλες σήραγγες μήκους 2,6 χιλιομέτρων στο λόφο Έτος.

– τον οδικό άξονα από τον ανισόπεδο κόμβο Μεσογείων μέχρι την Αγ. Μαρίνα μήκους 14,2 χιλιομέτρων, στον οποίο προστέθηκε και ο κλάδος Καλυβίων, μήκους 5,9 χιλιομέτρων.

– την ολοκλήρωση του άξονα Σταυρού-Ραφήνας σε μήκος άλλων 6,1 χιλιομέτρων μέχρι τη λεωφόρο Σπάτων-Λούτσας.

– την ανακατασκευή και υπογειοποίηση της λεωφόρου Ποσειδώνος μήκους 2 χιλιομέτρων.

-συνδετήριο οδικό τμήμα προς το κέντρο της Αθήνας από ανισόπεδο κόμβο Σακέτα μέχρι την Ούλοφ Πάλμε. Μήκος 3,8 χιλιομέτρων του τμήματος αυτού, που θα διέρχεται μέσα από την Πανεπιστημιούπολη, θα είναι υπόγειο.

Όπως αποκαλύπτουν οι επιστημονικές μελέτες, ακόμα και η Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων που διενεργήθηκε για λογαριασμό του ΥΠΕΧΩΔΕ, η υλοποίηση του έργου θα προκαλέσει τεράστια περιβαλλοντική επιβάρυνση, καθώς θα διασαλεύσει την οικολογική ισορροπία του βουνού και θα αλλοιώσει τα φυσικά του χαρακτηριστικά. Το μεγαλύτερο τμήμα των σχεδιαζόμενων οδικών αξόνων θα είναι υπέργειοι και σε ποσοστό 45% θα διέρχονται από την Α’ και Β’ Ζώνη προστασίας του βουνού, εκ των οποίων σχεδόν το 70% αποτελούν χαρακτηρισμένες δασικές εκτάσεις. Για την περάτωση του έργου απαιτούνται εκτεταμένες εκχερσώσεις δασικής βλάστησης, γέφυρες, ανισόπεδοι κόμβοι σύνδεσης με τα τοπικά δίκτυα, σταθμοί διοδίων – αφού το έργο θα γίνει με τη μέθοδο Σύμπραξης Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα. Ενδεικτικά, μόνο για την κατασκευή του αυτοκινητόδρομου Σακέτα θα χρειαστεί να αποψιλωθεί φυσική βλάστηση, που εκτιμάται σε 3800 δένδρα και θάμνους.

Ως προς το επιχείρημα περί περιβαλλοντικής αποσυμφόρησης μέσω των συγκριτικά μειωμένων ρύπων που παράγονται από ΙΧ που κινούνται σε αυτοκινητόδρομους, τα παραδείγματα της Αττικής οδού και των διεθνών αυτοκινητόδρομων , αποδεικνύουν ότι στις περιοχές των κόμβων συγκεντρώνεται όλο το νέφος που παράγεται σε όλο το μήκος των σηράγγων και η ρύπανση που δέχονται οι παρόδιες γειτονιές ξεπερνά κάθε όριο ασφαλείας. Ούτε και τα οξυμένα κυκλοφοριακά προβλήματα των παρακείμενων δήμων αναμένεται να επιλυθούν με τη δημιουργία των νέων οδικών αξόνων στο βαθμό που μέσω των κόμβων σύνδεσης με τα τοπικά δίκτυα, θα ανακύψουν νέα προβλήματα διερχόμενης υπερτοπικής κυκλοφορίας.

Την ίδια στιγμή κατοχυρώνεται και ενθαρρύνεται ως κυρίαρχη μορφή μετακίνησης το αυτοκίνητο, όταν οι αντίστοιχες πολιτικές σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης εναντιώνονται στους αυτοκινητόδρομους και την αυτοκίνηση και προκρίνουν τις δημόσιες συγκοινωνίες. Αντί λοιπόν, της δημιουργίας παράλληλων και δαιδαλωδών δικτύων αυτοκινητοδρόμων για λίγους, μια πολιτική με πραγματικές οικολογικές ευαισθησίες θα επέβαλλε μια διαφορετική διαχείριση του υπάρχοντος οδικού δικτύου, την επέκταση των Δημόσιων Μεταφορικών Μέσων, την ανάπτυξη λεωφορειόδρομων, ποδηλατοδρόμων και πεζοδρόμων.

Νέο Π.Δ.: παράθυρο στην αυθαιρεσία

Τόσο οι προαναφερθείσες δρομολογούμενες αλλαγές όσο και οι χρόνιες παραβιάσεις και καταπατήσεις που συντελούνται στον Υμηττό, βρήκαν το θεσμικό επιστέγασμα που χρειάζονταν στο νέο Προεδρικό Διάταγμα για το όρος, που κατέθεσε το ΥΠΕΧΩΔΕ στον Οργανισμό Ρυθμιστικού Σχεδίου Αθήνας και ψηφίστηκε κατά πλειοψηφία.

Στο νέο Προεδρικό Διάταγμα εξαιρούνται από την προστασία του Υμηττού τμήματα της σημερινής Β’ Ζώνης (Κορωπί, Αγία Παρασκευή). Η Ζώνη Α επεκτείνεται και ονομάζεται «Πάρκο της Φύσης και ιστορικών μνημείων», η Ζώνη Β υποδιαιρείται σε 4 ζώνες, ενώ προβλέπονται η ύπαρξη της Ζώνης Ε1 ως Πάρκο Κεραιών Ραδιοφωνίας – Τηλεόρασης και των Ζωνών Ε2 για την εγκατάσταση νεκροταφείων. Μ’ αυτόν τον τρόπο υπεισέρχεται η έννοια των πάρκων και εκλείπει εντελώς ο δασικός χαρακτήρας της έκτασης. «Νομιμοποιούνται» τα αυθαίρετα δημοτικά αναψυκτήρια και παράτυπες κτιριακές εγκαταστάσεις και χρήσεις όπως είναι το Νεκροταφείο Ζωγράφου και το Κέντρο Υψηλής Τάσης της ΔΕΗ. Ταυτόχρονα διαιωνίζεται το υφιστάμενο καθεστώς δόμησης του Υμηττού με «κοινωφελείς εγκαταστάσεις» στις Ζώνες Β1, Β2, Β3. Είναι αξιοσημείωτο ότι σ’ αυτές τις ζώνες ορίζεται συντελεστής δόμησης και έχουν ήδη αγοραστεί φιλέτα από ιδιώτες κυρίως στη Νοτιοανατολική πλευρά.

Έτσι, προχωρά πλέον και με τις ευλογίες του Υπουργείου η διαδικασία τσιμεντοποίησης και υποβάθμισης του Υμηττού, μετατρέποντας τις δασικές εκτάσεις σε μια «ανέξοδη τράπεζα γης» πρόσφορης για την ανάπτυξη επιχειρηματικών και τεχνικών δραστηριοτήτων, με καταστροφικές συνέπειες για την καθημερινότητα των κατοίκων του λεκανοπεδίου.

Το ξύπνημα όμως που επέφεραν οι πρόσφατες πυρκαγιές στις συνειδήσεις των πολιτών, ίσως κατορθώσει να ανατρέψει αυτή την πορεία. Ο Υμηττός, ως φυσικό τοπίο, ιδιαίτερου μνημειακού βάρους που συνδέεται άρρηκτα με την ιστορική εξέλιξη της πόλης, ως καταφύγιο της αττικής πανίδας και χλωρίδας αλλά και ως χώρος συλλογικής έκφρασης και αναψυχής, είναι διακύβευμα να διασωθεί από την κυβερνητική απερισκεψία και τα οικονομικά συμφέροντα.