Το στρατιωτικό καθεστώς των νησιών: «Στέκει» η τουρκική απαίτηση για αποστρατικοποίηση;

Πολύς λόγος έγινε χθες με αφορμή τη δήλωση του τούρκου υπουργού Άμυνας Χουλουσί Ακάρ, αναφορικά με το στρατιωτικό καθεστώς 16 νησιών του Ανατολικού Αιγαίου.

Η αλήθεια είναι πως η «ιδέα» για την αποστρατικοποίηση δεν ανήκει στον Ακάρ. Αν ανατρέξει κανείς στη μνήμη του (και στην ειδησεογραφία), θα δει το αίτημα της αποστρατικοποίησης των 16 νησιών να αναφέρεται πολύ συχνά από αρμόδια τουρκικά χείλη, ιδιαίτερα σε περιόδους μεγάλης έντασης μεταξύ των δύο χωρών.

Από την πλευρά της η Ελλάδα σε καμία φάση των τελευταίων δεκαετιών δεν έχει αλλάξει τη στρατηγική της στο θέμα, υποστηρίζοντας ότι έχει κάθε δικαίωμα, βάσει του Διεθνούς Δικαίου, στην άμυνα και την προστασία όλης της επικράτειάς της. Σε αυτό το μήκος κύματος κινούνταν άλλωστε και η απάντηση του ελληνικού ΥΠΕΞ στην τελευταία δήλωση του Χουλουσί Ακάρ για την αποστρατικοποίηση των 16 ελληνικών νησιών. «Είναι τουλάχιστον υποκριτικό μια χώρα που παραβιάζει συστηματικά την εδαφική ακεραιότητα, την κυριαρχία και τα κυριαρχικά δικαιώματα σχεδόν όλων των γειτονικών χωρών της, μια χώρα που απειλεί με πόλεμο γείτονα και σύμμαχό της αν ασκήσει τα νόμιμα δικαιώματά του, μια χώρα που διαλαλεί ότι παραβιάζει το εμπάργκο όπλων του ΟΗΕ στη Λιβύη, να επικαλείται το διεθνές δίκαιο», ανέφερε χαρακτηριστικά το υπουργείο Εξωτερικών στην αντίδρασή του προς τις δηλώσεις Ακάρ.

Τι συμβαίνει όμως με τα 16 ελληνικά νησιά του ανατολικού Αιγαίου και πού «πατάει» η Τουρκία ώστε να αξιώνει επισήμως την αποστρατικοποίηση ελληνικού εδάφους που δεν είναι καν μέρος των διεκδικήσεών της; Δεν ισχύει για τα ελληνικά νησιά που «βλέπουν» τα παράλια της Τουρκίας ό,τι και για την υπόλοιπη χώρα αναφορικά με την παρουσία των ενόπλων δυνάμεων της χώρας;

Η απάντηση σε αυτό το κρίσιμο ερώτημα είναι πως το στρατιωτικό καθεστώς των ελληνικών νησιών του Αν. Αιγαίου δεν είναι ενιαίο. Η παρουσία στρατού στα ελληνικά νησιά καθορίζεται μια σεριά Διεθνών Συμφωνιών που θέτουν τους όρους για κάθε περίπτωση:

Το στρατιωτικό καθεστώς της Λήμνου και της Σαμοθράκης διέπεται από τη Σύμβαση της Λωζάννης για τα Στενά του 1923, η οποία αντικαταστάθηκε με τη Σύμβαση του Montreux του 1936, 

Το στρατιωτικό καθεστώς της Μυτιλήνης, της Χίου, της Σάμου και της Ικαρίας ορίζεται από τη Συνθήκη Ειρήνης της Λωζάννης του 1923 και 

Το στρατιωτικό καθεστώς των Δωδεκανήσων καθορίζεται από τη Συνθήκη Ειρήνης των Παρισίων του 1947.

Ας δούμε όμως κάθε περίπτωση εξειδικευμένα:

Λήμνος και Σαμοθράκη

– Η αποστρατικοποίηση της Λήμνου και της Σαμοθράκης προβλεπόταν από τη Σύμβαση της Λωζάννης, όμως καταργήθηκε από τη Σύμβαση του Montreux το 1936. Η Τουρκία έχει αναγνωρίσει ρητά αυτό το δικαίωμα –

Η αποστρατικοποίηση των ελληνικών νησιών Λήμνου και Σαμοθράκης- η οποία μαζί με την αποστρατικοποίηση των Δαρδανελλίων, της Θάλασσας του Μαρμαρά και του Βοσπόρου, καθώς επίσης και των τουρκικών νησιών Ίμβρου (Gokceada), Τενέδου (Bozcaada) και Λαγουσών (Tavcan), αρχικώς προεβλέπετο από τη Σύμβαση της Λωζάννης για τα Στενά του 1923, ωστόσο καταργήθηκε από τη Σύμβαση του Montreux του 1936- η οποία, όπως ρητώς μνημονεύεται στο προοίμιό της, αντικατέστησε στο σύνολό της την προαναφερόμενη Σύμβαση της Λωζάννης.

Το δικαίωμα της Ελλάδας να εξοπλίσει τη Λήμνο και τη Σαμοθράκη αναγνωρίσθηκε από την Τουρκία, σύμφωνα και με την επιστολή που απηύθυνε στον έλληνα Πρωθυπουργό στις 6 Μαΐου 1936 ο τότε Τούρκος Πρέσβης στην Αθήνα Roussen Esref, κατόπιν οδηγιών της Κυβέρνησής του. Η Τουρκική Κυβέρνηση επανέλαβε αυτή τη θέση, όταν ο τότε Υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας, Rustu Aras, απευθυνόμενος προς την Τουρκική Εθνοσυνέλευση με την ευκαιρία της κύρωσης της Συμβάσεως του Montreux, αναγνώρισε ανεπιφύλακτα το νόμιμο δικαίωμα της Ελλάδας να εγκαταστήσει στρατεύματα στη Λήμνο και τη Σαμοθράκη, με τις εξής δηλώσεις του: “Οι διατάξεις που αφορούν τις νήσους Λήμνο και Σαμοθράκη, οι οποίες ανήκουν στη γειτονική μας και φιλική χώρα Ελλάδα και είχαν αποστρατικοποιηθεί κατ’ εφαρμογήν της Σύμβασης της Λωζάννης του 1923, επίσης καταργήθηκαν με τη νέα Σύμβαση του Montreux και αυτό μας ευχαριστεί ιδιαίτερα” (Εφημερίδα των πρακτικών της Τουρκικής Εθνοσυνέλευσης, τεύχος 12, Ιούλιος 31/1936, σελ. 309). Παρόμοιες διαβεβαιώσεις εδόθησαν σχετικώς, κατά την ίδια περίοδο, εκ μέρους της Τουρκίας προς τις Κυβερνήσεις τρίτων ενδιαφερομένων χωρών.

Το καθεστώς των νησιών Μυτιλήνης, Χίου, Σάμου και Ικαρίας

– Η Συνθήκη Ειρήνης της Λωζάννης υποχρεώνει την Ελλάδα να μην εγκαταστήσει σε αυτά τα νησιά ναυτικές βάσεις ή οχυρωματικά έργα, διάταξη η οποία έχει τηρηθεί –

Όσον αφορά στα νησιά αυτά, πουθενά στη Συνθήκη Ειρήνης της Λωζάννης δεν προβλέπεται ότι αυτά θα τελούν υπό καθεστώς αποστρατικοποιήσεως.

Η Ελληνική Κυβέρνηση ανέλαβε μόνον την υποχρέωση, σύμφωνα με το Aρθρο 13 της Συνθήκης Ειρήνης της Λωζάννης, να μην εγκαταστήσει εκεί ναυτικές βάσεις ή οχυρωματικά έργα. Ειδικότερα, το ανωτέρω άρθρο προβλέπει τα εξής:

“Προς εξασφάλισιν της ειρήνης, η Ελληνική Κυβέρνησις υποχρεούται να τηρή εν ταις νήσοις Μυτιλήνη, Χίω, Σάμω και Ικαρία τα ακόλουθα μέτρα:

• Αι ειρημέναι νήσοι δεν θα χρησιμοποιηθώσιν εις εγκατάστασιν ναυτικής βάσεως ή εις ανέργερσιν οχυρωματικού τινος έργου.

• Θα απαγορευθεί εις την Ελληνικήν στρατιωτικήν αεροπλοίαν να υπερίπταται του εδάφους της ακτής της Ανατολίας. Αντιστοίχως, η Οθωμανική Κυβέρνησις, θα απαγορεύση εις την στρατιωτικήν αεροπλοϊαν αυτής να υπερίπταται των ρηθεισών νήσων.

• Αι ελληνικαί στρατιωτικαί δυνάμεις εν ταις ειρημέναις νήσοις θα περιορισθώσι εις τον συνήθη αριθμόν των δια την στρατιωτικήν υπηρεσίαν καλουμένων, οίτινες δύνανται να εκγυμνάζωνται επί τόπου, ως και εις δύναμιν χωροφυλακής και αστυνομίας ανάλογον προς την εφ΄ ολοκλήρου του ελληνικού εδάφους υπάρχουσαν τοιαύτην”.

Ενώ η Ελλάδα έχει μέχρι σήμερα εφαρμόσει με συνέπεια τις παραπάνω διατάξεις, η Τουρκία, παρά το γεγονός ότι υποχρεούται σύμφωνα με το ίδιο άρθρο να μην επιτρέπει στα στρατιωτικά της αεροσκάφη να υπερίπτανται του εναερίου χώρου των εν λόγω ελληνικών νησιών, έχει επανειλημμένως παραβιάσει και συνεχίζει να παραβιάζει τις σχετικές νομικές της υποχρεώσεις.

Από την άλλη πλευρά, το ίδιο άρθρο επιτρέπει στην Ελλάδα να διατηρεί συνήθη αριθμό καλουμένων για τη στρατιωτική θητεία στρατιωτών, οι οποίοι δύνανται να εκπαιδεύονται επί τόπου, καθώς επίσης και δυνάμεων Χωροφυλακής και Αστυνομίας.

Το καθεστώς των Δωδεκανήσων

– Η Σύμβαση Ειρήνης των Παρισίων που ορίζει την αποστρατικοποίηση των Δωδεκανήσων δεν έχει υπογραφεί από την Τουρκία. Το καθεστώς της αποστρατικοποίησης που απορρέει  από αυτή έχει πάψει να εφαρμόζεται σε νησιά της Ιταλίας, στη Γερμανία, τη Βουλγαρία, τη Ρουμανία, την Ουγγαρία και τη Φινλανδία. Πρακτικά, η συμφωνία για την αποστρατικοποίηση περιοχών σε όλες αυτές τις χώρες έπαυσε με τη δημιουργία των συνασπισμών του ΝΑΤΟ και του Συμφώνου της Βαρσοβίας –

Τα Δωδεκάνησα παραχωρήθηκαν στην Ελλάδα “κατά πλήρη κυριαρχία” από τη Σύμβαση Ειρήνης των Παρισίων, μεταξύ Ιταλίας και Συμμάχων, τον Απρίλιο του 1947. Περαιτέρω, οι διατάξεις της εν λόγω Συνθήκης προβλέπουν την αποστρατικοποίηση των νήσων αυτών: “Αι ανωτέρω νήσοι θα αποστρατιωτικοποιηθώσι και θα παραμείνωσιν αποστρατιωτικοποιημέναι”. Στα Δωδεκάνησα υφίστανται ορισμένες δυνάμεις εθνοφυλακής, οι οποίες έχουν δηλωθεί σύμφωνα με τα προβλεπόμενα από τις διατάξεις της συμφωνίας CFE.

Όσον αφορά τους τουρκικούς ισχυρισμούς για αποστρατικοποίηση των Δωδεκανήσων, σημειώνεται ότι:

• Η Τουρκία δεν αποτελεί συμβαλλόμενο μέρος σε αυτήν τη Συνθήκη του 1947, η οποία, επομένως, αποτελεί “res inter alios acta” γι’ αυτήν, δηλαδή ζήτημα που αφορά άλλα κράτη. Σύμφωνα δε με το άρθρο 34 της Συνθήκης της Βιέννης για το Δίκαιο των Συνθηκών, “μια συνθήκη δεν δημιουργεί υποχρεώσεις ή δικαιώματα για τρίτες χώρες” εκτός των συμβαλλομένων.

• Όπως υποστηρίζει το υπουργείο Εξωτερικών, η πρόβλεψη περί αποστρατικοποίησης των Δωδεκανήσων έγινε μετά από αποφασιστική παρέμβαση της Σοβιετικής Ένωσης και απηχεί τις πολιτικές σκοπιμότητες της Μόσχας εκείνη τη χρονική περίοδο. Θα πρέπει ωστόσο να επισημανθεί ότι τα καθεστώτα αποστρατικοποίησης έχασαν το λόγο ύπαρξής τους με τη δημιουργία των συνασπισμών του ΝΑΤΟ και του Συμφώνου της Βαρσοβίας, ως ασύμβατα με τη συμμετοχή χωρών σε στρατιωτικούς συνασπισμούς. Στο πλαίσιο αυτό, το καθεστώς της αποστρατικοποίησης έπαψε να εφαρμόζεται για τα ιταλικά νησιά Panteleria, Lampedusa, Lampione και Linosa, καθώς και για τη Δ. Γερμανία από τη μια πλευρά, και τη Βουλγαρία, Ρουμανία, Αν. Γερμανία, Ουγγαρία και Φιλανδία από την άλλη πλευρά.

Πέραν των ανωτέρω, η Ελλάδα, όπως και κάθε άλλο κυρίαρχο κράτος στον κόσμο, δεν μπορεί να παραιτηθεί από το φυσικό και νόμιμο δικαίωμά της για άμυνα σε περίπτωση απειλής στρεφομένης κατά των νησιών της ή οποιουδήποτε άλλου μέρους της επικράτειάς της. Πόσο μάλλον, τη στιγμή που η Τουρκία, παραβιάζοντας κατάφωρα τον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, την απειλεί με πόλεμο σε περίπτωση που ασκήσει ένα νόμιμο και κυριαρχικό δικαίωμα που της παρέχει το διεθνές δίκαιο.

Με πληροφορίες από το υπουργείο Εξωτερικών