Σωτήρης Μπαράτσης: Αποχαιρετισμός σε έναν γιατρό-πρότυπο

Πριν από λίγες μέρες έφυγε από τη ζωή ένας ξεχωριστός άνθρωπος που συνδύαζε την υψηλή επιστημοσύνη με τα κοινωνικά ιδανικά και τους συνδικαλιστικούς αγώνες. Ο λόγος για τον γιατρό και χειρούργο Σωτήρη Μπαράτση, που υπήρξε για πολλά χρόνια διευθυντή της Α’ Χειρουργικής Κλινικής του Ευαγγελισμού. Η ζωή και η πορεία του γιατρού Σωτ. Μπαράτση υπήρξαν άρρηκτα συνδεδεμένες με την ιστορία της ελληνικής αριστεράς, τις διώξεις του μετεμφυλιακού κράτους και τους αγώνες για δημόσιο σύστημα υγείας με ισότιμη πρόσβαση για όλους, φτωχούς και πλούσιους. Υπήρξε συνδικαλιστής και εκλεγμένος εκπρόσωπος του ΚΚΕ στον Ιατρικό Σύλλογο, γι’ αυτό και στην πολιτική κηδεία του τον αποχαιρέτησαν το ΚΚΕ και ο δήμαρχος της Πάτρας, επίσης γιατρός και φίλος του, Κώστας Πελετίδης.

Ωστόσο η εμβέλεια του επιστημονικού έργου που κατέθεσε ο επιστήμονας και κοινωνικός άνθρωπος Σωτ. Μπαράτσης, προς όφελος της παγκόσμιας επιστημονικής κοινότητας των χειρουργών και πάνω από όλα των ασθενών, αντιπροσώπευε κάτι ευρύτερο. Το ειδικό βάρος του επιστήμονα Σωτ. Μπαράτση αναδεικνύει το κείμενο που ακολουθεί από τον Απόστολο Μπαράτση, πρώην προέδρο του ΙΣΤΑΜΕ Ανδρέας Παπανδρέου και εξάδελφο του Σωτ. Μπαράτση.

Ειδικά σήμερα, που η κυβέρνηση της ΝΔ προωθεί την κατάργηση του δημοσίου συστήματος υγείας με κάθε μέσο –μη κάνοντας προσλήψεις, απαξιώνοντας τις δημόσιες δομές, θεσπίζοντας τα επί πληρωμή απογευματινά χειρουργεία και δικαιολογώντας τα με το ανερυθρίαστο επιχείρημα ότι αποτελούν νομιμοποίηση για τα «φακελάκια»– αξίζει να τονιστεί το φωτεινό παράδειγμα του γιατρού αγωνιστή Σωτ. Μπαράτση, που πάλεψε για δημόσιο σύστημα υγείας, έσωσε ζωές, αναγνωρίστηκε παγκοσμίως και έκανε 5.000 δύσκολα χειρουργεία χωρίς ποτέ να πάρει «φακελάκι» ενώ ο ίδιος έμενε στο νοίκι.

Με αφορμή τον θάνατο του Σωτήρη Μπαράτση, ο Απόστολος Μπαράτσης έγραψε το παρακάτω άρθρο.

Το πρότυπο του αγωνιστή γιατρού

Ένας υπέροχος άνθρωπος, ένας σύγχρονος ήρωας, ένα πρότυπο αγωνιστή ενάντια στα κακά και άδικα μιας κοινωνίας σε συνεχή παρακμή μας άφησε πρόσφατα. Ο χειρουργός γιατρός Σωτήρης Μπαράτσης απεβίωσε την Κυριακή 17 Μαρτίου και ενταφιάστηκε την Πέμπτη 21 Μαρτίου, 2024 σε μια σεμνή τελετή. Ακριβώς όπως θα την ήθελε και ο ίδιος. Αυτό το μικρό κείμενο πιστεύω να χρησιμεύσει περισσότερο για παράδειγμα προτύπου παρά σαν ένας επικήδειος. Ο Σωτήρης με τη ζωή του μας απέδειξε ότι υπάρχει ακόμη ελπίδα αυτή η κοινωνία μας που ευρίσκεται σε συνεχή παρακμή εδώ και κάποιες δεκαετίες να ανακάμψει. Γιατί υπάρχουν άγνωστα μεταξύ μας μέλη της που εργάζονται αέναα για αυτό το σκοπό.

Η κηδεία του Σωτήρη ήταν προγραμματισμένη για τη 1:30 μ.μ. Πήγα μια ώρα πιο μπροστά για να καθίσω λίγο μόνος στην ησυχία εγώ και αυτός και να θυμηθώ τις πολλές και πολύτιμες ώρες που περάσαμε μαζί. Μπαίνει μία κυρία με αναφιλητά και άρχισε να φιλάει το φέρετρο αναφέροντας το όνομα του Σωτήρη και πως την είχε σώσει από βέβαια θάνατο. Σε λίγο μια άλλη, ηλικιωμένη με τη βοήθεια πιθανώς της κόρης της, το ίδιο. Αναφιλητά, φιλιά στο φέρετρο, το οποίο ήταν κλειστό, και ευχές για τον Σωτήρη να πάει στον παράδεισο. Υγράνθηκαν και τα δικά μου μάτια.

Κατά τη διάρκεια της ιατρικής του καριέρας πραγματοποίησε περί τις 5.000 δύσκολες εγχειρήσεις με πρακτικά μηδενικές απώλειες χωρίς ποτέ να πάρει «φακελάκι». Πολύ πιθανόν έσωσε δεκάδες ασθενείς από βέβαιο θάνατο και σε πολύ περισσότερους τους έδωσε μια κανονική ζωή, αντί μιας ζωής σε συνεχή ταλαιπωρία. Εκπαίδευσε εκατοντάδες νέους γιατρούς, εφηύρε και καθιέρωσε τη «Μέθοδο Μπαράτση» στη χειρουργική θεραπεία ορισμένων δύσκολων περιστάσεων του παχέος εντέρου, η οποία χρησιμοποιείται σε φημισμένες και μη κλινικές ανά τον κόσμο και σώζει ζωές.

Στην εξορία 7 χρόνων με τη μητέρα του

Ο Σωτήρης γεννήθηκε στον Αλμυρό Μαγνησίας το 1942. Ο πατέρας του, Γιάννης, μαζί με τα δύο αδέλφια του, Γιώργο και Νίκο, διατηρούσαν γαλακτοπωλείο στον Αλμυρό από το 1925. Ήταν βλάχος στην καταγωγή. Και σαν τέτοιος μεγάλωσε με θετικά πρότυπα και προσλαμβάνουσες, όπως, π.χ., την εργατικότητα, ολιγάρκεια, σεμνότητα και ταπεινότητα. Αξίες που εφάρμοσε με το παραπάνω στη ζωή του. Η οποία όμως δεν του φέρθηκε καλά σχεδόν από την ώρα που γεννήθηκε. Ο πατέρας του συλλαμβάνεται το 1944 και φυλακίζεται στις γερμανικές φυλακές του Βόλου. Εκεί άφησε και την τελευταία του πνοή αφήνοντας τον Σωτήρη ορφανό σε ηλικία 2 ετών. Σαν να μην έφθανε αυτό, ο μικρός Σωτήρης αναγκάζεται, λίγα χρόνια μετά τον θάνατο του πατέρα του, να ακολουθήσει το 1949 τη μητέρα του στην εξορία της στο νησί Τρίκερι. Ορφανός και κατατρεγμένος μεγαλώνοντας σε μία επαρχιακή πόλη της δύσκολης μετά τον εμφύλιο εποχής, κατόρθωσε όχι μόνο να τελειώσει το δημοτικό και γυμνάσιο στον Αλμυρό, αλλά και να περάσει στην ιατρική σχολή Θεσσαλονίκης, από την οποία μεταγράφηκε στην ιατρική Αθηνών απ’ όπου και αποφοίτησε το 1967. Με τον ερχομό της χούντας μετακομίζει στην Αγγλία, από ανάγκη, απ’ όπου σε σύντομο διάστημα πήρε την ειδικότητα του γενικού χειρουργού, αποδεικνύοντας το ταλέντο του στη χειρουργική.

Μετά την πτώση της χούντας επιστρέφει στην Ελλάδα και κάνει το αγροτικό του στον Βόλο. Μετά το αγροτικό διορίσθηκε στον Ευαγγελισμό, όπου και υπηρέτησε το ιατρικό λειτούργημα μέχρι τη συνταξιοδότησή του ανερχόμενος σε όλες τις βαθμίδες μέχρι και την ανάληψη της Διευθύνσεως της Β’ (αν δεν κάνω λάθος) χειρουργικής κλινικής. Ήταν το σημείο αναφοράς μέσα στον Ευαγγελισμό. Για το ταλέντο του στην χειρουργική, αλλά κυρίως για τον ακέραιο χαρακτήρα του. Παράδειγμα τρανό η εκτίμηση που έτρεφαν για αυτόν οι νοσοκόμες, από τις καλύτερες, με το κότσο στα μαλλιά των χριστιανικών οργανώσεων της ΖΩΗΣ ή του ΣΩΤΗΡΑ, οι οποίες τον υπέρ αγαπούσαν. Οι «θεούσες» τον άθεο! Ένα μικρό δείγμα και αυτό του χαρακτήρα του και της αύρας που εξέπεμπε στους γύρω του. Μετά τη συνταξιοδότησή του εξακολούθησε να εργάζεται στον ιδιωτικό τομέα προσφέροντας, σχεδόν αφιλοκερδώς για τον ίδιο, τις υπηρεσίες του σε όσους είχαν ανάγκη. Πάντα έτοιμος να βοηθήσει, να τρέξει σε ώρα ανάγκης, να παρατήσει ένα γεύμα, μια συντροφιά, τις διακοπές, οτιδήποτε και να τρέξει να μπει στο χειρουργείο και να βγει μετά από ώρες κάθιδρος και εξαντλημένος, αλλά με ένα χαμόγελο στο πρόσωπό του. Για άλλη μια φορά είχε κάνει το καθήκον του. Και αργότερα, όταν έρχονταν η ώρα για το «φακελάκι», ελαφρά κοκκινίζοντας αλλά απόλυτος, ευχαριστούσε τον συγγενή του ασθενούς για τα καλά του λόγια και τον ξεπροβόδιζε από το γραφείο του, πάντα με ευγένεια και χωρίς φυσικά να δεχθεί την αμοιβή, γιατί «είχε δουλειά και δεν είχε χρόνο». Θα μπορούσε να είχε κάνει μεγάλη περιουσία όπως τόσοι και τόσοι (μεγάλο-μικροί) γιατροί, και μάλιστα πολλοί με αμφίβολη επιστημοσύνη και πτυχίο από κάποια χώρα του πρώην ανατολικού μπλοκ. Με το σπίτι στη Φιλοθέη, το εξοχικό στην Πάρο, ίσως ένα κότερο, κτλ., κτλ. Και όχι να ζει στο ενοίκιο. Προτίμησε το δύσκολο δρόμο της αρετής, της προσφοράς και της θυσίας, χωρίς φανφάρες και τυμπανοκρουσίες. Όπως, π.χ., σαν μερικούς δισεκατομμυριούχους και πάντα κρατικοδίαιτους ολιγάρχες, που διαφημίζουν μέσω των δικών τους ΜΜΕ κάτι δωρεές της πλάκας μερικών δεκάδων χιλιάδων ευρώ, που για αυτούς είναι ψίχουλα και τους κοστίζουν όσο το πετρέλαιο για μια βόλτα με το κότερο.

Ο χαρακτήρας του μαχητικός, χειμαρρώδης και ακατάβλητος. Η ψυχή του φλογερή, γεμάτη σφρίγος νεανικό, φωτιζόταν από τη λάμψη ανώτερων ιδανικών. Το στόμα του ασίγαστος κήρυκας αρχών και αξιών. Από πολύ νωρίς, διάλεξε τη δύσκολη πλευρά της ζωής, να πορεύεται όχι με το ρεύμα, αλλά με πυξίδα τα ιδανικά του καθοδηγούμενος, αλλά και έχοντας σαν παρακαταθήκη, τους αγώνες των γονιών του για μια καλύτερη Ελλάδα. Από τα φοιτητικά του χρόνια μέχρι που τον βρήκε ο θάνατος συμμετείχε ενεργά στους κοινωνικούς αγώνες για μια καλύτερη Ελλάδα, για ένα καλύτερο Εθνικό Σύστημα Υγείας και για μια καλύτερη κοινωνία. Ανεξάρτητος στη σκέψη και στον χαρακτήρα δεν μπήκε ποτέ σε μικροκομματικά καλούπια, αν και πολλοί προσπάθησαν να τον προσεταιρισθούν, να τον χρησιμοποιήσουν και να τον καπελώσουν. Δεν έγινε ποτέ μέλος σε κανένα κόμμα. Ήταν πολύ μικρά για να τον χωρέσουν…

Η Παρακαταθήκη του

Πριν από πολλά χρόνια, σε μία εκδήλωση-δείπνο των Ελληνοαμερικανών, νομίζω για την 25η Μαρτίου, στο Σικάγο, καθόμουν σε ένα τραπέζι, ροτόντα, των 10 ατόμων. Εκεί συνηθίζεται σε τέτοιες εκδηλώσεις το κάθε μέλος του τραπεζιού να συστήνεται, να λέει τι δουλειά κάνει, από ποιο μέρος της Ελλάδας κατάγεται, κτλ. Έφτασε η σειρά μου, ανέφερα το επίθετό μου και αμέσως με διακόπτει ένα άλλο μέλος του τραπεζιού ρωτώντας με τι σχέση έχω με τον γιατρό Μπαράτση. Του απαντώ ότι είναι πρώτος μου εξάδελφος. Μου συστήνεται ότι ο ίδιος είναι χειρουργός στο πανεπιστημιακό νοσοκομείο Johns Hopkins στη Βαλτιμόρη και ότι εκεί χρησιμοποιούν με τεράστια επιτυχία τη «μέθοδο Μπαράτση» σε πολύ δύσκολες εγχειρίσεις του παχέος εντέρου και όχι μόνο αλλά, επειδή η συγκεκριμένη μέθοδος είναι αρκετά πιο φθηνή από άλλες, μπορούν και τη χρησιμοποιούν σε άπορους ασθενείς που δεν θα μπορούσαν να πληρώσουν για να τους εγχείριζαν με τις άλλες μεθόδους. Η μέθοδος του εξαδέλφου σας σώζει ζωές, ήταν το επιμύθιο του γιατρού.

Αντίστοιχη περίπτωση στη Βοστώνη. Είχα πάει να παρουσιάσω την εταιρεία για την οποία εργαζόμουν εκείνη την εποχή σε υποψηφίους επενδυτές. Αφού κάναμε τρεις παρουσιάσεις μέχρι το μεσημέρι, οι τραπεζίτες που μας συνόδευαν είχαν κανονίσει να πάμε για φαγητό σε μια ψαροταβέρνα της Βοστώνης, Nick’s Fishmarket, που την είχε ένας Έλληνας, ο Νίκος. Μετά θα ακολουθούσαν άλλες τρεις παρουσιάσεις. Κάποια στιγμή, εκεί που τρώγαμε, ο ένας τραπεζίτης απευθύνει μία ερώτηση σε εμένα χρησιμοποιώντας το «κύριε Μπαράτση». Του απάντησα, τελειώσαμε το γεύμα και σηκωθήκαμε να φύγουμε. Την ώρα που σηκωνόμουνα με σταματά ένας κύριος που κάθονταν στο διπλανό τραπέζι και αφού μου συστήνεται, ήταν χειρουργός στο Massachusetts General Hospital, με ρωτά τι σχέση έχω με τον γιατρό Μπαράτση. Του απαντώ και πάλι ότι είμαστε ξαδέλφια. Η μέθοδος του εξαδέλφου σας σώζει ζωές! Και όχι μόνο, αλλά βοηθά τους ασθενείς να ζήσουν μια κανονική ποιοτική ζωή χωρίς τα προβλήματα που θα είχαν με «παρά φύσιν έδρα», αν δεν εφαρμόζαμε τη μέθοδο του εξαδέλφου σας, μου απάντησε. Και αφού μου έδωσε την κάρτα του με παρακάλεσε να τη δώσω στον γιατρό Μπαράτση για να επικοινωνήσει μαζί του και να κανόνιζαν μία παρουσίαση στους χειρουργούς στη Βοστώνη σε εύθετο χρόνο.

Τρίτη, και τελευταία για να μη σας κουράσω, περίπτωση που μου τη διηγήθηκε πρόσφατα ένας φίλος, γιατρός. Ένας συνάδελφός του είχε τεράστιο πρόβλημα με μία κοντινή συγγενή του, η οποία είχε δύσκολο καρκίνο στο παχύ έντερο. Αφού πήγε στην Αγγλία και απευθύνθηκε στα πιο εξειδικευμένα νοσοκομεία, όλοι του είπαν να γυρίσει στην Ελλάδα και να βρει τον γιατρό Μπαράτση, αφού και αυτοί στην Αγγλία εφαρμόζουν με απόλυτη επιτυχία τη μέθοδό του. Επέστρεψε στην Ελλάδα, βρήκε τον Μπαράτση, έγινε η εγχείρηση και ο συγγενής της εγχειριζομένης πήγε να δώσει το γνωστό «φακελάκι» με αποτέλεσμα ο γιατρός να βάλει τις φωνές και σχεδόν να τον πετάξει έξω από το ιατρείο, κατά τα λεγόμενα του συγγενή. Σήμερα, 17 χρόνια μετά την εγχείρηση, η εγχειριζόμενη είναι μια χαρά έχοντας μία φυσιολογική ζωή, αν και πριν από την εγχείρηση της έδιναν λίγες πιθανότητες επιβίωσης.

Ο Σωτήρης αγαπούσε τους ανθρώπους, τη δουλειά του, τη ζωή. Ήταν αψύς και απόλυτος, χωρίς στρογγυλεμένες γωνίες και με ένα ιδιότυπο χιούμορ. Πάντα κοντά στους μικρούς και απέναντι στους «μεγάλους». Μέσα από τη δουλειά του χάριζε ζωή στους ανθρώπους. Μέσα από τους αγώνες του προσπαθούσε να βελτιώσει τις ζωές των συνανθρώπων του. Φεύγοντας, μέσα από το έργο του και τους αγώνες του, μας άφησε μία μεγάλη παρακαταθήκη. Επαλήθευσε κατά κάποιο τρόπο την πίστη ότι καθένας από εμάς τους απλούς ανθρώπους που δεν έχουμε κάποια φήμη ή πλούτη ή μεγάλη κληρονομιά ή ισχύ μπορούμε με τον τρόπο του ο καθένας μας, με τη ζωή μας και το παράδειγμά μας να αμφισβητήσουμε το status quo και όλοι μαζί να αποφασίσουμε ότι είναι στο χέρι μας στο χέρι της κοινωνίας των απλών ανθρώπων να την κάνουμε καλύτερη για εμάς και κυρίως για τους απογόνους μας. Μας έδειξε με τη ζωή του ότι ένα μικρό παιδί ορφανό και κατατρεγμένο ξεκινώντας από μια ασήμαντη επαρχιακή πόλη μπορεί να γίνει κάποιος και να σταθεί όρθιος μπροστά στη κάθε εξουσία και να πει με παρρησία ότι αυτό δεν είναι σωστό ή δεν είναι δίκαιο, ή δεν είναι αληθινό. Με τεράστια προσωπική θυσία. Έκανε μεγάλο αγαθοεργό έργο, βοηθώντας τους συνανθρώπους φτωχούς και πλούσιους, γνωστούς και αγνώστους, δεξιούς και αριστερούς δίνοντας όλο του το είναι. Ακόμη και αυτούς που δεν του φέρθηκαν σωστά. Και πολλοί δεν φέρθηκαν σωστά στον Σωτήρη.

Οδηγός της κοινωνίας στο δύσκολο δρόμο της αρετής

 Ο Σωτήρης ανήκει στη λεγόμενη φυσική ηγεσία μιας κοινωνίας. Σε αυτούς που την καθοδηγούν με το παράδειγμά τους, με τη ζωή τους στο δύσκολο δρόμο της αρετής. Χωρίς να είναι επώνυμοι ή πλούσιοι ή ισχυροί ή να ανήκουν στις λεγόμενες ελίτ εν τούτοις είναι αυτοί που κρατάν το ηθικό ανάστημα των συμπολιτών μας ψηλά. Αυτοί που τους ακολουθούνε οι συμπολίτες μας γιατί το θέλουν και όχι γιατί αναγκάζονται. Αυτοί που προσπαθούν να ανορθώσουν την κοινωνία από τη συνεχή παρακμή που ευρίσκεται τα τελευταία δεκάδες χρόνια. Και το κάνουν με τεράστιο προσωπικό και οικογενειακό κόστος.

Αρκετοί πιστεύουν ότι τίποτα από αυτά που μπορεί να κάνει ένας άνδρας ή μία γυναίκα δεν μπορεί να σώσει τον κόσμο, έστω την κοινωνία μας, από τις παθογένειές της. Ο Σωτήρης όμως, που έμεινε ορφανός στα δύο και πήγε εξορία στα επτά, απέδειξε ότι ο καθένας μας μπορεί να εργασθεί και να αλλάξει ένα μικρό μόνο μέρος και όλοι μαζί με το λίγο που θα προσφέρει ο καθένας μας μπορούμε να γράψουμε την ιστορία της γενιάς μας. Γιατί κάθε φορά που ένας Σωτήρης πολεμά για ένα ιδανικό ή εργάζεται για να καλυτερεύσει τις ζωές συνανθρώπων του ή αγωνίζεται ενάντια στις αδικίες της κοινωνίας στέλνει ένα μικρό μήνυμα ελπίδας. Και μαζί όλα αυτά τα μηνύματα από χιλιάδες ανθρώπους σαν τον Σωτήρη δημιουργούν ένα ρεύμα που μπορεί να παρασύρει και τα ισχυρότερα τείχη της καταπίεσης και του κατεστημένου. Για τους περισσότερους, τυχερούς, από εμάς, που είχαν την ευκαιρία να σπουδάσουν και να πάρουν κάποιο πτυχίο υπάρχει ο πειρασμός να ακολουθήσουμε τα εύκολα και γνωστά μονοπάτια της προσωπικής ανέλιξης και της οικονομικής επιτυχίας που ξανοίγονται μπροστά στον καθένα μας. Αλλά όλοι μας στο τέλος θα κριθούμε και όσο περνάνε τα χρόνια θα κρίνουμε τους εαυτούς μας, πάνω στην προσπάθεια και στη συνεισφορά μας για τη δημιουργία μιας καλύτερης κοινωνίας. Αφήσαμε θετικό ή αρνητικό αποτύπωμα;

Θα μπορούσαμε να γράψουμε σελίδες για τον Σωτήρη και πάλι λίγες θα ήταν. Γνωρίζοντάς τον, μάλλον θα στεναχωριόνταν ή και εκνευρίζονταν με αυτή τη δημοσιότητα. Θα σταματήσουμε λοιπόν εδώ. Είχα το προνόμιο ο Σωτήρης να με κατατάσσει στους φίλους του. Οι συζητήσεις μαζί του θα μου μείνουν αξέχαστες. Θα σου είμαι για πάντα ευγνώμων που με βοήθησες μέσα από το έργο σου και τους αγώνες σου να γίνω ένας καλύτερος άνθρωπος και να αγωνίζομαι με τις μικρές μου δυνάμεις για μια καλύτερη κοινωνία.

Αιωνία σου η μνήμη ξάδελφε.