Περπατώντας στις μυστικές φυλακές της Στάζι στο Βερολίνο – Ανατριχιαστικές ιστορίες από φυλακισμένους (εικόνες)

Πέμπτη 9 Νοεμβρίου του 1989. Είκοσι οχτώ χρόνια μετά την κατασκευή του, το τείχος του Βερολίνου ή αλλιώς το «τείχος της ντροπής», πέφτει. Η ένωση Δυτικής και Ανατολικής Γερμανίας από όνειρο θα γίνει πράξη. Γονείς σμίγουν με παιδιά. Παππούδες και γιαγιάδες με εγγόνια. Φίλοι με φίλους. Ένα νέο κεφάλαιο ανοίγεται στην ιστορία της χώρας. Το τέλος του «ψυχρού πολέμου» είναι προ των πυλών και όλα δείχνουν να αλλάζουν ραγδαία σε παγκόσμιο επίπεδο.

Αρκετές δεκαετίες μετά, το Τείχος με τα πανέμορφα γκράφιτι που κοσμεί το ανατολικό Βερολίνο, στέκει όρθιο. Έμπρακτο κομμάτι της ιστορίας. Το γκράφιτι με το «αδελφικό φιλί» των συντρόφων Λέονιντ Μπρέζνιεφ και Έρικ Χόνεκερ, χαρακτηριστικότερο όλων. Λίγα χιλιόμετρα πιο μακριά, στην περιοχή Χοενσενχάουζεν, δεσπόζουν οι μυστικές φυλακές της Στάζι. Κομμάτι της πιο σκοτεινής ιστορίας της Ανατολικής Γερμανίας. Χιλιάδες κρατούμενοι πέρασαν από αυτές και σάπιζαν στα κελιά για μήνες ή και για χρόνια, καταρρέοντας ψυχολογικά ημέρα με την ημέρα. Άνθρωποι που ήθελαν να περάσουν το Τείχος ή να διαφύγουν σε άλλες χώρες καθώς και όσοι βοηθούσαν άλλους να το πράξουν, αποτελούσαν την πλειοψηφία των φυλακισμένων, από τη δεκαετία του 1960 και μετά. Το Documento επισκέφτηκε τις φυλακές του Υπουργείου Κρατικής Ασφάλειας της Λαοκρατικής Δημοκρατίας της Γερμανίας (DDR), περπάτησε ανάμεσα στα κελιά και μέσα από φωτογραφίες αλλά και ανατριχιαστικές ιστορίες πρώην φυλακισμένων σας παρουσιάζει μία από τις μελανότερες πτυχές της δράσης της Στάζι.

Το χρονικό

Μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, οι Σοβιετικοί, στα χέρια των οποίων είχε περάσει η άλλοτε βιομηχανική περιοχή του Χοενσενχάουζεν, κατέλαβαν τα κτίρια στην οδό Genslerstrasse 66 μετατρέποντάς τα σε στρατόπεδο κράτησης, γνωστό ως «Special Camp No.3.». Εκεί, πάνω από 20.000 άνθρωποι, εκ των οποίων οι περισσότεροι Ναζί ή φερόμενοι ως «εχθροί», φυλακίζονταν προσωρινά σε άθλιες συνθήκες μέχρι να τους στείλουν, αν κατάφερναν να επιβιώσουν, σε άλλα σοβιετικά στρατόπεδα. Μέχρι τον Νοέμβριο του 1946, περίοδο κατά την οποία το στρατόπεδο κράτησης έκλεισε, στοιβάχτηκαν ανά διαστήματα ταυτόχρονα κάπου στα 4.200 άτομα. Περίπου 1.000 πέθαναν εκεί μέσα.

Το χειμώνα του 1946/47 οι Σοβιετικοί μετέτρεψαν το στρατόπεδο κράτησης σε κύριες φυλακές της μυστικής σοβιετικής αστυνομίας, επονομαζόμενη εκείνη την περίοδο MGB. Τότε ήταν που κατασκευάστηκε το υγρό και χωρίς φυσικό φως υπόγειο, γνωστό ως «υποβρύχιο». 

Τα παράθυρα κατασκευάστηκαν χρόνια μετά, όταν οι φυλακές διαμορφώθηκαν και έγιναν επισκέψιμες ως μουσείο. Χώρο που επισκέφτηκε κατά την προεκλογική της εκστρατεία το 2017 και η γερμανίδα καγκελάριος, Άνγκελα Μέρκελ. «Η αδικία που συνέβη στη ΛΔΓ, την οποία πολλοί άνθρωποι αναγκάσθηκαν να βιώσουν με φρικτό τρόπο, δεν πρέπει να λησμονηθεί», δήλωσε τότε. Οι φυλακές ήταν «κρυφές» καθώς όντας στρατιωτική βάση πρακτικά, δεν υπήρχαν στους χάρτες και δεν τις ήξερε ο κόσμος.

Περπατώντας στο υπόγειο βλέπεις με τα μάτια σου τα κρύα και ανατριχιαστικά κελιά. Μικρά, σκοτεινά σαν μαύρες τρύπες και ολόγυρά τους ξεφτισμένοι τοίχοι. Όπως μας εξήγησε διδάκτωρ στην ιστορία των μυστικών υπηρεσιών της Ανατολικής Γερμανίας με χρέη ξεναγού στις φυλακές, καθένα από τα απάνθρωπα κελιά στο υπόγειο του κτιρίου με τα κόκκινα τούβλα, στοίβαζε μέχρι το 1951 από έξι μέχρι και δέκα άτομα, ανεξαρτήτως μάλιστα φύλου. Χωρίς νερό, χωρίς τουαλέτα, χωρίς καθαρό αέρα και ήλιο. Οι τοίχοι έπιαναν μούχλα με αποτέλεσμα αρκετοί κρατούμενοι να αρρωσταίνουν. Τους έδιναν πολύ λίγο φαγητό.

Ως τουαλέτα χρησιμοποιούσαν έναν κουβά. Χωρίς καπάκι και κάθισμα. Αυτά τα «εκλεπτυσμένα», τα πρόσθεσε αργότερα κατά τη δεκαετία του 50’ η Στάζι. Δεν υπήρχε χαρτί υγείας. Τα όσα ανέφερε πρώην κρατούμενος την εποχή των Σοβιετικών, που μετέπειτα εργάστηκε ως ξεναγός στις φυλακές, συγκλονίζουν. «Δεν είχαμε χαρτί υγείας. Δεν υπήρχε φως και καθαρός αέρας. Δεν ήξερες αν ήταν μέρα ή νύχτα. Πόσο καιρό βρισκόσουν φυλακισμένος. Οι τοίχοι έπιαναν μούχλα και έπεφταν. Κάθε φορά που μας έδιναν καθαρά ρούχα, περίπου κάθε δέκα ημέρες ή τρεις εβδομάδες, έβγαζα τη μπροστινή και την πίσω τσέπη του παντελονιού και την χρησιμοποιούσα ως χαρτί. Στο κελί δεν είχες τίποτα. Ούτε εφημερίδα. Ούτε βιβλία. Ούτε και δουλειά να κάνεις». Είχε φυλακιστεί γιατί μοίραζε φυλλάδια στο ανατολικό Βερολίνο κριτικάροντας την πολιτική των Σοβιετικών.

Ανατριχιαστική λεπτομέρεια στο «υποβρύχιο», τα μικρά κελιά που γέμιζαν με παγωμένο νερό, με τους φύλακες να αφήνουν τους κρατουμένους για μέρες εκεί μέσα. Ένα είδος και αυτό βασανιστηρίων. Ένα είδος σκληρής απομόνωσης. Υπήρχαν και κελιά με 40 βαθμούς Κελσίου. Σε άφηναν και εκεί με τις ώρες. Τα σωματικά βασανιστήρια ήταν καθημερινότητα για τους κρατούμενους. Φάκελοι δεν υπάρχουν από τη σοβιετική εποχή. Κατέστρεψαν ό,τι στοιχεία κρατούσαν πριν φύγουν.

Οι φυλακές στα χέρια της Στάζι

Το 1951, έναν χρόνο μετά την ίδρυση του Υπουργείου Κρατικής Ασφαλείας της Λαοκρατικής Δημοκρατίας της Γερμανίας, οι φυλακές έπειτα και από την αποχώρηση των Σοβιετικών, παίρνουν στα χέρια της Στάζι. Το υπόγειο εξακολουθεί να έχει κρατουμένους σε λίγο πιο «εκλεπτυσμένες συνθήκες». «Υπήρχε στρώμα πάνω στο ξύλινο κρεβάτι. Προστέθηκε καπάκι και κάθισμα στον κουβά – τουαλέτα. Κάθε κελί είχε μέχρι 4 κρατούμενους. Διαχωρίστηκαν οι άνδρες με τις γυναίκες», επισήμανε η ξεναγός. Στο πάτωμα υπήρχε χαλί ώστε κρατούμενοι να μην ακούν τους φύλακες να φτάνουν. Τα σωματικά βασανιστήρια συνεχίστηκαν και από τη Στάζι τη δεκαετία του ’50.

Όπως αναφέρει φάκελος μιας 19χρονης κρατουμένης την περίοδο εκείνη, τιμωρήθηκε γιατί τραγουδούσε στο κελί της. Αργότερα σφύριζε. Και τα δυο δεν επιτρέπονταν. Έβαλαν νερό στο κελί της και όταν πήγαν να της δώσουν φαγητό, πέταξε στους φρουρούς τα παπούτσια της. Για τιμωρία της στέρησαν το μισό φαγητό και το στρώμα από το ξύλινο κρεβάτι. Η ατίθαση που ζούσε πριν φυλακιστεί στον αμερικανικό τομέα στο δυτικό Βερολίνο, συνέχισε να βγάζει και να πετά τα παπούτσια της. Κατόρθωσε να επιζήσει και αποφυλακίστηκε.

 

Έβγαζα τη μπροστινή και την πίσω τσέπη του παντελονιού και την χρησιμοποιούσα ως χαρτί

 

Στα τέλη της δεκαετίας του 1950, κυρίως με την καταναγκαστική δουλειά κρατουμένων, η Στάζι έχτισε το νέο κτίριο φυλακών της. Από το 1960 και μετά, θέλοντας να φανεί πιο «πολιτισμένη» από τους φίλους της τους Σοβιετικούς, η Στάζι εγκαταλείπει τα σωματικά βασανιστήρια και περνά κυρίως στα ψυχολογικά. Περισσότερα από 200 κελιά κατασκευάστηκαν. Μαζί αίθουσες ανάκρισης, γραφεία, χώροι υποδοχής, αίθουσες αναγνωρίσεων κ.α.

Τα νέα κελιά είχαν παράθυρα και υπήρχαν καλύτερες συνθήκες διαβίωσης των κρατουμένων. Νέες τεχνικές σκληρής απομόνωσης χρησιμοποιήθηκαν για να κάνουν τους κρατουμένους να μιλήσουν. Να ομολογήσουν την «ενοχή» τους. Μετά την πτώση του τείχους του Βερολίνου, έγγραφα χιλιομέτρων της Στάζι αποκαλύφτηκαν φέρνοντας στη δημοσιότητα εκατομμύρια φωτογραφίες, ηχητικές κασέτες από ανακρίσεις αλλά και βίντεο.

Ακολουθώντας τα βήματα ενός κρατούμενου

 

 

 

Στην ξενάγηση στις φυλακές ακολουθείς τα ακριβή βήματα ενός φυλακισμένου. Κατεβαίνεις από το φορτηγάκι που απ΄έξω ήταν ένα καθημερινό όχημα αλλά μέσα ειδικά τροποποιημένο για μεταφορά κρατουμένων. Το πρώτο που αντικρύζεις είναι τα έντονα φώτα neon. Από το απόλυτο σκοτάδι, στο απόλυτο φως. Φρουροί σου φωνάζουν εντολές. Δεν έχεις ιδέα που βρίσκεσαι και που πας. Ξέρεις μονάχα ότι σε συνέλαβε η Στάζι. Τίποτα άλλο. Αν θες να λάβεις απαντήσεις, τότε πρέπει και εσύ να δώσεις κάτι.

Μπαίνεις στο κτίριο. Όλα έχουν παραμείνει ίδια. Κελιά, δωμάτια, έπιπλα και στολές. Πίσω σου δυο φύλακες θα σε ακολουθούσαν. Οι φύλακες παρακολουθούσαν 24ώρες το 24ωρο τους φυλακισμένους στο κελί. Δεν ήξεραν τα ονόματα των κρατουμένων. Μόνο αριθμούς σε κελιά. Είχαν εκπαιδευτεί ειδικά. Αξιωματικοί κοιτούσαν τους φύλακες και κατ’ επέκταση τους κρατούμενους οι οποίοι δεν έβλεπαν ποτέ ο ένας τον άλλον στο διάδρομο. Σου έβγαζαν τα ρούχα, σε έψαχναν, σε εξέταζαν εξονυχιστικά. Σε έβγαζαν φωτογραφία πάνω σ’ ένα περιστρεφόμενο ξύλινο σκαμπό. Υπήρχαν περιπτώσεις που κρατούμενοι έμεναν εκεί για ώρες. Άκουγαν έναν δυνατό ήχο και αισθάνονταν ξαφνική αλλαγή στην υγεία τους. Καταθέσεις κρατουμένων αναφέρουν πως εσκεμμένα τους ακτινοβολούσαν με ραδιενέργεια για να αρρωστήσουν με καρκίνο. Χρόνια μετά την αποφυλάκισή τους, αρκετοί πέθαναν από καρκίνο σε σύντομο χρονικό διάστημα ο ένας με τον άλλο. Στο δωμάτιο εντοπίστηκε το Μάιο του 1990 οδηγός για χρήση ραδιενέργειας.

 

 

 

Αφού σε ταυτοποιούσαν, σε οδηγούσαν στο κελί σου. Ακολουθούσε ανάκριση. Πολλές φορές διαρκούσε μέχρι και είκοσι ώρες. Ανά ώρες ερχόταν και διαφορετικός ανακριτής. Άλλος πιο σκληρός, άλλος πιο φιλικός. Αυτό μπορεί να κρατούσε και μήνες. 

«Ήξεραν τα πάντα για σένα. Δεν είχες δικηγόρο. Σου ασκούσαν έντονη ψυχολογική πίεση για να σπάσεις. Δεν μπορούσες να αποκτήσεις κάποια “σχέση” με τον ανακριτή σου καθώς άλλαζε συνέχεια. Μπορεί να έπαιρνε μπροστά σου τηλέφωνο και να απειλούσε την οικογένειά σου», ανέφερε πρώην κρατούμενος των φυλακών και νυν ξεναγός στις εγκαταστάσεις της. 

«Έπαιζαν ψυχολογικά παιχνίδια με το μυαλό σου. Μπορεί να σου έδιναν μια σημερινή εφημερίδα και μετά μια με την ημερομηνία γέννησης του παιδιού σου. Έχανες μέρα με την ημέρα το χρόνο».

 

 

 

«Η απομόνωση ήταν αρκετά σκληρή για να σε λυγίσουν. Ένας κρατούμενος κάποτε κατάπιε επίτηδες ένα κουτάλι ώστε να πάει στο νοσοκομείο των φυλακών που είχε ακούσει πως υπήρχε. Ήθελε να δει κόσμο. Έστω να μιλήσει με το γιατρό ή κάποιον νοσοκόμο. Απέτυχε όμως καθώς και εκεί υπήρχε απομόνωση. Πέρα από τη βασική φροντίδα ο γιατρός δεν έλεγε κουβέντα. Τρελαινόσουν», συνέχισε. 

Ο κρατούμενος επέστρεψε αργότερα πάλι σε κελί. Αυτή τη φορά όμως διπλό. Συνήθως ο συγκρατούμενος ήταν κατάσκοπος. Είτε για να σου πάρει πληροφορίες, είτε για να προσέχει μην επιχειρήσεις να αυτοκτονήσεις. 

 

 

 

Το προαύλιο των φυλακών εξίσου γκρίζο και τρομακτικό. Δεν κοιτούσες τους φρουρούς στα μάτια. Ένας κρατούμενος κάποτε, βρήκε μια αράχνη εκεί. Την έβαλε στην τσέπη του και την πήρε στο κελί του για κατοικίδιο.

Δείτε και άλλες φωτογραφίες:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

* Ρεπορτάζ, φωτογραφίες: Νίκος Σπυρόπουλος / Δημοσιεύτηκε στο τεύχος #78 της εφημερίδας Documento