Ουκρανία – Ρωσία: Μια σχέση γόρδιος δεσμός στο ρου της ιστορίας

Με την ένταση στο Donbass να έχει φτάσει στο ζενίθ, η Ευρώπη βρίσκεται για άλλη μια φορά στα πρόθυρα μιας μεγάλης κλίμακας ένοπλη σύρραξη, μετά και τους γιουγκοσλάβικους πολέμους.

Ο μόνος τρόπος να κατανοήσουμε τα βαθύτερα αίτια αυτής της σύγκρουσης, είναι να μελετήσουμε το ευρύτερο ιστορικο-πολιτικό πλαίσιο και τις γεωπολιτικές εξελίξεις των τελευταίων δεκαετιών που μας οδήγησαν σε αυτό το σημείο.

Είναι σημαντικό να επισημάνουμε ότι αυτοί οι δύο λαοί συνδέονται με μια χιλιετία κοινής ιστορίας, με κοινές ρίζες που ξεκινούν από το μεσαιωνικό σλαβικό κράτος των Ρως με πρωτεύουσα το Κίεβο. Μετά την κατάρρευση του κράτους των Ρως από μογγολική Χρυσή Ορδή, τα απομεινάρια του ανασυγκροτήθηκαν γύρω από την πόλη της Μόσχας σε ένα κρατίδιο πρόδρομο του Τσαρικού βασιλείου της Ρωσίας. Σταδιακά, το βασίλειο της Ρωσίας κατάφερε να εκδιώξει τους Μογγόλους από την Ευρώπη και με την συνεχή του εδαφική επέκταση, ιδίως επί βασιλείας του Μεγάλο Πέτρου, εξελίχθηκε σε αυτοκρατορία. Από τα μέσα λοιπόν του 17ου αιώνα, η πλειονότητα των εδαφών της σημερινής Ουκρανίας είχαν ήδη προσαρτηθεί στην Ρωσική αυτοκρατορία, η οποία την θεωρούσε νευραλγικό κομμάτι της, αποκαλώντας την χαρακτηριστικά «Μικρά Ρωσία».

Έτσι, μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα, ο ουκρανικός εθνικισμός ουσιαστικά δεν υφίστατο ούτε τάσεις απόσχισης από την αυτοκρατορία και εξεγέρσεις, όπως συνέβαινε στην γειτονική ρωσοκρατουμενη Πολωνία και τις βαλτικές χώρες, παρά μόνο αντιδράσεις απέναντι σε πολιτικές ρωσοποίησης του πληθυσμού και περιορισμού της ουκρανικής γλώσσας. Η Ουκρανία αναδύεται ως ανεξάρτητο κράτος με την επικράτηση των Μπολσεβίκων μέσω της Οκτωβριανής επανάστασης το 1917. Πρώτη μεριμνά του Λένιν είναι η έξοδος της Ρωσίας από τον καταστροφικό Α Π.Π. με την υπογραφή της συνθήκης του Μπρεστ – Λιτόφσκ, με την οποία παραχωρείται ανεξαρτησία στην Ουκρανία και τις βαλτικές χώρες. Οι Γερμανοί θέλουν να χρησιμοποιήσουν την Ουκρανία σαν κράτος δορυφόρο ανάχωμα απέναντι στο μπολσεβικισμό, όμως η ήττα τους στο Α Π.Π, αλλάζει τα δεδομένα και τα επόμενα χρόνια η Ουκρανία μετατρέπεται σε βασικό προπύργιο των φιλοτσαρικων δυνάμεων του λευκού στρατού και των αγγλογάλλων συμμάχων τους στο ρωσικό εμφύλιο. Ο εμφύλιος τελικά λήγει με την οριστική επικράτηση των μπολσεβίκων και την ένταξη της Ουκρανίας στην ΕΣΣΔ.

Τα χρόνια του μεσοπολέμου που ακολουθούν οι βάναυσες πολιτικές διώξεις του Στάλιν σε βάρος κάθε μη ρωσικής εθνοτικής ομάδας που θεωρείται απειλή για την εδαφική ακεραιότητα της ΕΣΣΔ και η μεγάλη επισιτιστική κρίση του 30’, πλήττουν βαθύτατα την ουκρανική κοινωνία αφήνοντας πίσω εκατόμβη νεκρών και μνήμες νωπές ως σήμερα. Το σκηνικό έρχεται να συμπληρώσει η Γερμανική εισβολή στην ΕΣΣΔ το 1941. Η στρατηγική θέση της Ουκρανίας ως βιομηχανικό κέντρο και σιτοβολώνας της ΕΣΣΔ, την καθιστούν βασικό στόχο της Γερμανικής προέλασης. Οι απώλειες σε υποδομές και έμψυχο δυναμικό είναι ανυπολόγιστες, ενώ εξαιτίας των πρότερων σταλινικών εκκαθαρίσεων σημαντική μερίδα του πληθυσμού υποδέχεται τους Γερμανούς ως απελευθερωτές και ορισμένοι εντάσσονται και σε μονάδες της Βέρμαχτ. Ωστόσο οφείλουμε να τονίσουμε ότι η πλειονότητα του πληθυσμού αντιστέκεται με κάθε μέσο στους κατακτητές.

Επόμενος σταθμός είναι το 1954 όταν ο Ουκρανικής καταγωγής νέος ηγέτης της ΕΣΣΔ Νικίτα Χρουστσόφ θέλοντας να ανταμείψει τον Ουκρανικό λαό για τις θυσίες του στο Β Π.Π., μεταφέρει συμβολικά την χερσόνησο της Κριμαίας στην επικράτεια της σοβιετικής δημοκρατίας της Ουκρανίας παρότι η συντριπτική πλειονότητα του πληθυσμού είναι εθνικά Ρώσοι. Μετά την βίαιη διάλυση της ΕΣΣΔ το 1991, η Ουκρανία ξαναγίνεται ανεξάρτητο κράτος με σημαντική όμως ρωσική μειονότητα στα εδάφη της. Η Ρωσία υπό την τότε κωμικοτραγική ηγεσία του Γιέλτσιν βρίσκεται στα πρόθυρα της οικονομικής χρεοκοπίας και αδυνατεί να επαναδιαπραγματευτεί το εδαφικό καθεστώς περιοχών εκτός της επικράτειας της που η συντριπτική πλειοψηφία είναι Ρώσοι. Αρκείται στην μίσθωση για κάποιες δεκαετίες της κομβικής ναυτικής βάσης της Σεβαστούπολης για το στόλο της και στις διαβεβαιώσεις που έλαβε από την ηγεσία των ΗΠΑ το 1993 ότι το ΝΑΤΟ δεν θα διευρυνθεί περαιτέρω ανατολικά στην Ευρώπη.

Η ένταξη των βαλτικών χωρών στο ΝΑΤΟ το 2004 προβλημάτισε ιδιαίτερα την ρωσική ηγεσία καθώς η δύση αθέτησε τις δεσμεύσεις της και πλέον ρωσικά στρατεύματα βρίσκονταν σε απόσταση αναπνοής από την Αγιά Πετρούπολη. Ωστόσο δεν υπήρξε δυναμική απάντηση. Όμως η προοπτική ένταξης της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ έφερνε τρόμο και μόνο στην σκέψη του Πούτιν καθώς οδηγούσε την Ρωσία σε στρατηγικό αδιέξοδο. Το διαχρονικό πλεονέκτημα της Ρωσίας απέναντι σε κάθε εισβολέα, η «άμυνα βάθους», θα ακυρωνόταν αυτόματα αφού νατοϊκά στρατεύματα θα βρίσκονται σε απόσταση μικρότερη των 500χλμ από κάθε σημαντικό αστικό και βιομηχανικό κέντρο (Μόσχα, Ροστόφ, Βόλγκογκραντ, Πετρούπολη). Παράλληλα απειλούνταν η κυριαρχία της Μόσχας στην ζωτικής εμπορικής σημασίας Μαύρη θάλασσα καθώς όλες οι σημαντικές βάσεις του πολεμικού της ναυτικού ήταν μισθωμένες και βρίσκονταν στην Ουκρανική Κριμαία.

Το EUROMAIDEN to 2014 με την πραξικοπηματική ανατροπή της νόμιμα εκλεγμένης κυβέρνησης με την εμπλοκή του δυτικού παράγοντα σε συνδυασμό με την άνοδο του ουκρανικού εθνικισμού της ακροδεξιάς, ήταν η αφορμή που η Ρωσία έψαχνε για να επέμβει. Έτσι η αστραπιαία προσάρτηση της Κριμαίας από την Ρωσία οι εξεγέρσεις των ρωσοφωνων πληθυσμών στην ανατολική Ουκρανία με την αρωγή του ρωσικού στρατού μας οδήγησαν στην σημερινή εκρηκτική κατάσταση.

Σίγουρα κάθε κυρίαρχο κράτος έχει δικαίωμα να επιλέξει σε ποιες συμμαχίες θα ενταχθεί όμως βλέποντας την νευραλγικότητα της Ουκρανίας για την άμυνα της Ρωσία αναρωτιόμαστε πως θα αντιδρούσαν οι ΗΠΑ αν ο Καναδάς ή το Μεξικό αποφάσιζαν να συνάψουν μια συμμαχία με την Κίνα η την Ρωσία. Την στιγμή μάλιστα που το εμπάργκο στην Κούβα είναι ακόμα σε ισχύ από την εποχή του ψυχρού πολέμου, γιατί οι ΗΠΑ τρομάζουν και μόνο στην ιδέα ύπαρξης μιας κομμουνιστικής μη ελεγχόμενης χωράς στην άυλη τους.

Εν τέλει αυτό που επείγει στο σήμερα είναι η άμεση αποκλιμάκωση της κρίσης με αμοιβαία μείωση στρατιωτικών δυνάμεων, επίτευξη συναινέσεων και αμοιβαίων υποχωρήσεων σε ΝΑΤΟ-Ρωσία και συμπερίληψη της Ρωσίας σε μια πανευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφάλειας.

** Ο Δημήτρης Λούκας είναι μέλος του Κεντρικού Συμβουλίου της Νεολαίας ΣΥΡΙΖΑ και Φυσικός.
 

Τα άρθρα που δημοσιεύονται στην κατηγορία «Απόψεις» εκφράζουν τον/την συντάκτη/τριά τους και οι θέσεις δεν συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη του koutipandoras.gr