Ο Δημήτρης Καρράς μελοποίησε Παύλο Σιδηρόπουλο και το αποτέλεσμα έχει ενδιαφέρον!

Ήμουν εξ αρχής επιφυλακτικός απέναντι σ’ αυτό το project. Το ίδιο επιφυλακτικός ήμουν και για το βιβλίο με τα ποιήματα του Παύλου Σιδηρόπουλου, που κυκλοφόρησε με την επιμέλεια της αδερφής του, Μελίνας Σιδηροπούλου. Το σκεπτικό, φυσικά, ήταν ένα: Για να μην εξέδιδε τα ποιήματα του ο Σιδηρόπουλος όσο ήταν εν ζωή θα’χε τους λόγους του. Απ’ την άλλη, «έφυγε» πολύ νέος, μόλις 42 ετών (χθες, 6/12, συμπληρώθηκαν 29 χρόνια από το θάνατο του), οπότε κανείς δεν ξέρει την πορεία που θα έπαιρνε σαν μουσικός, σαν άνθρωπος της τέχνης με την ευρύτερη έννοια, όπως και κανείς δεν ξέρει τις σχέσεις που μπορεί να είχε αναπτύξει με τους εκπροσώπους του λεγόμενου «έντεχνου», όλων δηλαδή αυτών που τον τραγουδούν σήμερα στην «Εξακρίβωση». Εξαιρούνται η Δήμητρα Γαλάνη, οι Χάρης & Πάνος Κατσιμίχας, ο Δημήτρης Ζερβουδάκης και η κόρη του Νικόλα Άσιμου, Λίλιαν Χαριτάκη – Άσιμου. Θα εξηγήσω παρακάτω τους λόγους.

Είναι σίγουρο πως τουλάχιστον το άλμπουμ «Φλου» του Σιδηρόπουλου με τη Σπυριδούλα θα υπήρχε στις δισκοθήκες των περισσότερων από τους συμμετέχοντες ερμηνευτές. Ασχέτως αν τον ίδιο καιρό που δρούσε ο μακαρίτης, καλλιτέχνες της γενιάς του, σαν την Ελένη Βιτάλη και τον Βασίλη Παπακωνσταντίνου, έκαναν μία τελείως διαφορετική καριέρα. Όσο για τους νεότερους, τη Βιολέτα Ίκαρη, την Angelika Dusk, ακόμα και τον Φοίβο Δεληβοριά, επίσης είναι σίγουρο πως προσεγγίζουν σήμερα τον αδικοχαμένο Έλληνα rocker με όλο τον δέοντα σεβασμό. Στο σημείο αυτό να πω μια μικρή ιστορία, όχι και τόσο άσχετη μ’ αυτό το κείμενο: Το 1987, που ακόμη υπήρχαν στεγανά στο ελληνικό τραγούδι, ο Μάνος Χατζιδάκις είχε καλέσει να εμφανιστούν στον «Σείριο», στο ZOOM, τον Τζίμη Πανούση με τη Μαρίζα Κωχ. Η ιστορία λέει πως μία στενή συνεργάτιδα του Χατζιδάκι, προερχόμενη απ’ το λόγιο τραγούδι, τον πλησίασε και του είπε το φοβερό: «Τι δουλειά έχουν μαζί μας το φρικιό και η χίπισσα;» Ο Χατζιδάκις, φυσικά, μάλλον θα γέλασε με την παρατήρηση αυτή και δεν έδωσε καμία σημασία, επιτρέποντας στον Πανούση να παρουσιάσει τα δικά του και στην Κωχ τις μελοποιήσεις της στον Κώστα Βάρναλη. Φανταστείτε, λοιπόν, πόσο παράταιρος θα ήταν και ο Παύλος Σιδηρόπουλος την εποχή εκείνη σε μία παράσταση του Χατζιδάκι, όταν ο ίδιος έπαιζε σε μικρά κλαμπάκια και μουσικές σκηνές των Εξαρχείων ή συμμετείχε σε κοινωνικές δράσεις και σε φεστιβάλ της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς. Τέλος πάντων, the times they-are-a-changin’ που’λεγε κι ο Bob Dylan, οπότε καλό είναι να μην κολλάμε στον παρελθόντα χρόνο.

Από την «Εξακρίβωση» που υπογράφει συνθετικά ο Δημήτρης Καρράς, λίγοι είναι οι καλλιτέχνες που είχαν πραγματική σχέση με τον εκλιπόντα, όχι απαραιτήτως φιλική, όσο συγκυριακή. Πρώτη απ’ όλους η Δήμητρα Γαλάνη, η φωνή της οποίας υπάρχει στην «Ώρα του stuff» και τα φωνητικά της στους «Σοβαρούς κλόουν», δύο τραγούδια μέσα από το «Φλου» του 1978. Η Γαλάνη αυτοπροσώπως, σε παλιότερη συνέντευξη που μου’χε δώσει, χαρακτήρισε «φιλαράκι μου» τον Παύλο Σιδηρόπουλο, αναφερόμενη ευθαρσώς και στα drugs, απ’ τα οποία πέρασε «ξυστά». Και μόνο, όμως, που για χρόνια, ως πιτσιρικάδες, ακούγαμε «μια γυναικεία φωνή», τη δική της, να συμπλέει μαζί μ’ αυτή του Σιδηρόπουλου δίχως να γνωρίζουμε σε ποια γυναίκα ανήκε, είναι κάπως συγκινητικό να την ακούμε εν έτει 2019 σε κάτι καινούργιο του Σιδηρόπουλου («του Σιδηρόπουλου» κατά το ήμισυ βέβαια).

Οι Κατσιμιχαίοι, επίσης, υπήρξαν σύγχρονοι του Σιδηρόπουλου από τη δεκαετία του ’70, εποχή πρώιμων Αγάπανθος κλπ. Είναι καλλιτέχνες που σαφώς άνοιξαν το δρόμο για τη λεγόμενη «έντεχνη» τραγουδοποιΐα του Θηβαίου και του Πασχαλίδη, γαλουχήθηκαν όμως με το rock που οι άλλοι δεν πρόλαβαν να ζήσουν από τα γεννοφάσκια της ηλεκτρικής σκηνής στην Ελλάδα. Όσο για τον Θεσσαλονικιό Δημήτρη Ζερβουδάκη, είναι γνωστό πως συνεργάστηκαν με τον Σιδηρόπουλο ως τραγουδιστές κάτω από την ομπρέλα του συνθέτη Γιάννη Μαρκόπουλου στη δεκαετία του ’80, «Ηλεκτρικός Θησέας» κλπ. Ειδική περίπτωση θα χαρακτήριζα τη Λίλιαν Χαριτάκη – Άσιμου, αφού οι λόγοι ακριβώς της συμμετοχής της είναι συναισθηματικοί. Ως γνωστόν, παρότι κινούνταν στις ίδιες ακριβώς περιοχές, καλλιτεχνικά και χωροχρονικά, καμία σχέση δεν είχαν ο Νικόλας Άσιμος με τον Παύλο Σιδηρόπουλο. Παρόλα αυτά, το ποίημα που απαγγέλλει η Λίλιαν Χαριτάκη – Άσιμου με μία φωνή, η οποία παραπέμπει στα τελευταία spoken word έργα της Λένας Πλάτωνος, μπορεί να διαρκεί λίγα δευτερόλεπτα, συγκινεί όμως με την αλήθεια που κουβαλά η ίδια και το DNA της, αν θέλετε. 

Πάμε τώρα και στον συνθέτη Δημήτρη Καρρά που είχε την ιδέα να μελοποιήσει τα ποιήματα του Σιδηρόπουλου, μία ομολογουμένως πιασάρικη ιδέα, που όσο σίγουρο είναι ότι θα αποκτήσει θαυμαστές, άλλο τόσο σίγουρο είναι πως θα προξενήσει και αρνητικά σχόλια. Από μένα όχι, πάντως, διότι βρίσκω από συμπαθητικό έως καλό το συνολικό αποτέλεσμα, το λέω και πιο πάνω. Αν εξαιρέσεις τις ατμόσφαιρες που έχτισε για να ακουστούν τα ποιήματα από τις φωνές του Γιώργου Κιμούλη (εξαιρετικός στον εναρκτήριο «Κρυμμένο»), της Λίλιαν Χαριτάκη – Άσιμου, της Αγγελικής Σεΐδου στην «Αθήνα» (επίσης καλή στην απόδοση ενός ποιήματος που μιλάει για την αγωνία της πρέζας), του Σωτήρη Καλυβάτση στην «Ακινησία» (αυτή τη συμμετοχή δεν την καταλαβαίνω ειλικρινά, πέραν της αναγνωρισιμότητας του Καλυβάτση, ο οποίος απαγγέλλει σχολικά θα μου επιτρέψετε), της Στεφανίας Φιλιπποπούλου (δυο φράσεις απαγγέλλει όλες κι όλες ως intro στο τραγούδι «Απόψε πάλι» με τον Λεωνίδα Μπαλάφα) και του ραδιοφωνικού παραγωγού Δημήτρη Βραχνού στο εξόδιο «Θα’ρθει» (η δεύτερη καλύτερη απαγγελία μετά απ’ αυτή του Κιμούλη), ο Δημήτρης Καρράς ήξερε καλά, πολύ καλά, τι έκανε με το κυρίως μέρος, τα τραγούδια δηλαδή!

Πιστεύω πως αξιοποίησε τους συμμετέχοντες ερμηνευτές του, γράφοντας γι’ αυτούς σαν να μελοποιούσαν οι ίδιοι τον Παύλο Σιδηρόπουλο. Το «Χαμένο αγόρι» με τη Δήμητρα Γαλάνη θα μπορούσε, λόγου χάριν, να έχει βγει μέσα από το άλμπουμ «Μετά-», προϊόν της συνεργασίας της με τον Κ. Βήτα, τότε που είχε «πειράξει» ηλεκτρονικά και την «Ώρα του stuff» με samples απ’ την αυθεντική ηχογράφηση. Είναι μία όμορφη ηλεκτρική μπαλάντα που ταιριάζει στον Σιδηρόπουλο! Ομοίως και το τραγούδι «Ο φράχτης ήτανε ανοιχτός», μία εξίσου όμορφη κατσιμιχαίικη μπαλάντα, ίδιας «ντυλανικής» αισθητικής με την, προ λίγων ετών, μελοποίηση των διδύμων στο ποίημα «Πάμε όμορφη μου» της Κατερίνας Γώγου. Η «Εξακρίβωση» με την Ελένη Βιτάλη, το ομότιτλο τραγούδι, ανήκει στις καλύτερες στιγμές του δίσκου με την ίδια να μεταφέρει μία ακριβή και σπάνια συγκίνηση στο λυγμό της φωνής της. Ο Δημήτρης Ζερβουδάκης ερμηνεύει το κομμάτι «Στην Σαλονίκη» με λαϊκότροπα στοιχεία στην ενορχήστρωση. Είναι ένα τραγούδι που με παρέπεμψε στη δεκαετία του ’90 και στην παντοδυναμία του «έντεχνου» στα ραδιόφωνα, κάτι που δεν αποτελεί μομφή, πόσο μάλλον όταν ο Ζερβουδάκης παραμένει ένας καλός ψυχωμένος τραγουδιστής. «Του Αη Γιαννιού» με τον Μίλτο Πασχαλίδη είναι ακόμη μία μπαλάντα που μοιάζει να έχει γραφτεί από τους Κατσιμιχαίους. Μου άρεσε η προσθήκη του σαντουριού της Σταυρούλας Σπανού και θεωρώ πως ακριβώς γι’ αυτό ο συνθέτης Καρράς είχε σαφέστατο «στόχο» όταν έγραφε τα τραγούδια. Όπως και στην «Αναφορά στον Ετερόφωτο» με τη Βιολέτα Ίκαρη, τελευταίο κομμάτι της πρώτης πλευράς του βινυλίου, ένα ωραίο ακουστικό δημοτικοφανές blues. 

Στη δεύτερη πλευρά του δίσκου, τα πράγματα δεν βαίνουν τόσο καλώς όσο στην πρώτη. «Απόψε πάλι θα σουρθώ κάργα μαστουρωμένος» τραγουδάει ο Μπαλάφας στο «Απόψε πάλι» με απόλυτη συνείδηση του τι περιγράφουν οι στίχοι, πρόκειται όμως για ένα συμβατικό τραγούδι που θέλει να είναι rock και που «σώζεται» ενορχηστρωτικά, ως πρόταση τουλάχιστον, με το βιολί της Δήμητρας Μπουλούζου. Το «Μικρό παιδί στα δώδεκα» με τον Χρήστο Θηβαίο επίσης δεν κομίζει καμία πρωτοτυπία. Είναι μία ρυθμική μπαλάντα, που «μπλουζίζει», και που θα μπορούσε να έχει βγει από κάποιο προσωπικό του δίσκο με τους Συνήθεις Ύποπτους. Ενδιαφέρον είναι το επόμενο τραγούδι, το «Εν αρχή ην ο άνθρωπος» με την Angelika Dusk, αφού ο Καρράς έφτιαξε μία κελαρυστή pop-rock σύνθεση, εντελώς ταιριαστή με την περσόνα και το ύφος της ερμηνεύτριας. Το «Εσύ μετράς με λόγια» το ερμηνεύει ο ίδιος ο Δημήτρης Καρράς και πρόκειται για ένα καθαρόαιμο rock τραγούδι, λίγο παλαιομοδίτικο η αλήθεια είναι, προφανώς λόγω της επιθυμίας του να «πιάσει» τον κλασικοροκάδικο ήχο του Σιδηρόπουλου, που επίσης «σώζεται» όμως από την καλόγουστη ενορχήστρωση. Η «Άπονη ζωή», όχι του Ξαρχάκου και του Λευτέρη Παπαδόπουλου, αλλά του Παύλου Σιδηρόπουλου και του Δημήτρη Καρρά, δεν μου «είπε» κάτι ιδιαίτερο. Είναι σαν να ακούς τον, πάντα καλό ερμηνευτικά, Βασίλη Παπακωνσταντίνου απλώς να τραγουδάει ένα οποιοδήποτε άλλο «εντεχνορόκ» τραγούδι, απόλυτα στα νερά του δηλαδή. Θα ξεχώριζα, ωστόσο, κάποια πιο lounge στοιχεία στην ενορχήστρωση, σαν την τρομπέτα του Βαγγέλη Κατσαρέλη. Το ίδιο ισχύει και για το επόμενο κομμάτι, το «Διανοούμενοι της Πέρα Χώρας» με τον Ορφέα Περίδη. Ναι μεν τη μουσική έγραψε ο Καρράς, το ακούς όμως σαν πολύ απλά ο Ορφέας Περίδης να μελοποίησε και να τραγούδησε Παύλο Σιδηρόπουλο. Εκείνο το κομμάτι, όμως, που μαζί με την «Εξακρίβωση» με τη Βιτάλη, αποτελούν τα καλύτερα τραγούδια της δουλειάς, είναι οι «Άγνωστοι εσείς» με τον Φοίβο Δεληβοριά! Εδώ ο Καρράς συνέθεσε μια πανέμορφη μπαλάντα με αρμονίες και με τα πλήκτρα του Γιώργου Θεοδωρόπουλου και του Κώστα Κυριακίδη ν’ ακούγονται σαν mellotron, ένα στοιχείο σύνδεσης τόσο με το ηχητικό κλίμα του εκλιπόντος καλλιτέχνη, όσο και με το rock των χρόνων του. Δεν υπάρχει όμως καμία παλαιομοδίτικη αίσθηση και σ’ αυτό βοηθούν ο χαμηλότονος ρυθμός και η εξίσου χαμηλότονη εξαιρετική ερμηνεία του Δεληβοριά.

Εν κατακλείδι, θα μπορούσε να γκρινιάξει κανείς και να ισχυριστεί πως από’να tribute στον ποιητή Παύλο Σιδηρόπουλο απουσιάζουν οι δικοί του συνοδοιπόροι μιας ολόκληρης ζωής στην τέχνη: Οι Σπυρόπουλοι από τη Σπυριδούλα, οι Απροσάρμοστοι, ο Πουλικάκος, ο Βαγγέλης Γερμανός, ίσως και αυτοί της επόμενης γενιάς, σαν τον Γιάννη Αγγελάκα, που είχαν σίγουρα πολύ μεγαλύτερη αισθητική συγγένεια μαζί του απ’ ότι έχουν ο Θηβαίος, ο Πασχαλίδης, ο Περίδης κλπ. Κι όμως ο δίσκος αυτός είναι καλοδεχούμενος! Αν οι σημερινοί εικοσάρηδες, που ξεβρακώνονται απ’ τους μπάτσους χωρίς λόγο στα πέριξ των Εξαρχείων, ανακαλύψουν τον Παύλο Σιδηρόπουλο μέσω του Δημήτρη Καρρά και των δημοφιλών ερμηνευτών του, θα’ναι ευχής έργον! Τα περισσότερα τραγούδια, είπαμε, είναι καλά, επιτυχημένα από καλλιτεχνικής άποψης και ως εκ τούτου εύχομαι ν’ ακουστούν από τα ραδιόφωνα, που συνήθως μεταδίδουν τα ίδια και τα ίδια. Δεν ξέρουμε πως θα του φαινόταν του μακαρίτη το όλο εγχείρημα, θέλω να τον φαντάζομαι όμως σήμερα, στα 71 του, να ακούει τη Γαλάνη να τραγουδάει «Είχες τα χείλια σου κλειστά κι όμως μου έλεγες πολλά» και να χαμογελάει. Να θυμάται ξανά τη σκηνή που ήταν κι οι δυο κλεισμένοι σ’ ένα στούντιο, εκείνος με το «Φλου» κι εκείνη με τον Χατζηνάσιο. Τότε που της είπε: «Δήμητρα, έρχεσαι λίγο μέσα;» Κάπως έτσι ηχογραφήθηκε η «Ώρα του stuff»…  

* Η «Εξακρίβωση» του Δημήτρη Καρρά σε ποίηση Παύλου Σιδηρόπουλου κυκλοφορεί σε CD και σε περιορισμένο αριθμό βινυλίων και είναι μια συμπαραγωγή του ogdoo music group και της B-OTHERSIDE.