Το Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης σβήνει φέτος 60 κεράκια. Είναι πια ένας πετυχημένος θεσμός με ανοιχτούς ορίζοντες, καλλιτεχνικά οράματα και επιτεύγματα, διεθνή ακτινοβολία και με ένα πιστό και αφοσιωμένο κοινό. Ενας θεσμός-κόσμημα για την πόλη της Θεσσαλονίκης αφού έφερε στο προσκήνιο τα πιο νεωτεριστικά ρεύματα του παγκόσμιου κινηματογραφικού πολιτισμού όντας ταυτόχρονα και μια ζωντανή γιορτή του σινεμά, έτσι που θα θέλαμε να θριαμβεύει όλο τον χρόνο και όχι μόνο για ένα δεκαήμερο ετησίως.
Ομως, όταν σχεδόν τριάντα χρόνια πίσω, το 1991, ανέλαβα τα ηνία του τότε Φεστιβάλ Ελληνικού Κινηματογράφου –με σαφή αποστολή από το υπουργείο την προοπτική της διεθνοποίησής του– ζοφερή ήταν η εικόνα που παρουσίαζε: ο θεσμός βρισκόταν σε πλήρη παρακμή, βαριά ασθενής, ανυπόληπτος σε κοινό και επαγγελματίες, χωρίς καμιά διεθνή απήχηση, μια οργάνωση που ομφαλοσκοπούσε με συντεχνιακή αντίληψη και έδινε την εντύπωση ενός ξεφτισμένου μικρού πανηγυριού.
Ενα συνολικό σχέδιο αναδιοργάνωσης και αναδόμησης του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης ήταν βέβαια αναγκαίο και επείγον, αλλά το τοπίο ήταν ακόμη δύσβατο με αναρίθμητες δυσκολίες και παγίδες. Για πολλά χρόνια αντιμετωπίσαμε τις αγκυλώσεις και τις παθογένειες μιας παρωχημένης προστατευτικής νοοτροπίας που θεωρούσε ότι η διεθνοποίηση απειλούσε τον εγχώριο κινηματογράφο.
Πόσο ξεπερασμένη μοιάζει σήμερα μια τέτοια αντίληψη κι όμως την αντιμετωπίζαμε σε κάθε μας βήμα. Φάνηκε όμως τελικά -και αυτό τεκμηριώθηκε μέσα στον χρόνο- ότι χάρη στη διεθνοποίηση (που επιτελέστηκε το 1992 με το 33ο Φεστιβάλ) και μ’ ένα βλέμμα πάντα σε εγρήγορση στραμμένο στις πιο γόνιμες καλλιτεχνικές ζυμώσεις καταφέραμε να ξεπεράσουμε τις βολικές για μερικούς εσωστρέφειες του παρελθόντος και να αποδείξουμε και στους πιο δύσπιστους ότι το γκέτο δεν είναι ποτέ λύση.
Ο ελληνικός κινηματογράφος επικοινώνησε με τα παγκόσμια ρεύματα της 7ης τέχνης, συγκρίθηκε, επιλέχτηκε, εμπλουτίστηκε, γνώρισε και γνωρίζει σημαντικές διακρίσεις. Παράλληλα, επεκτείνοντας τις επιλογές μας προς όλες τις κατευθύνσεις του πλανήτη με κριτήριο πάντα την αντίληψη του σινεμά ως πολύμορφης τέχνης εδραιώσαμε ένα σύγχρονο προφίλ για το φεστιβάλ κινηματογράφου και μέσα σε μερικά χρόνια το εκτινάξαμε, χτίσαμε τη διεθνή ταυτότητά του, του δώσαμε κύρος και προσανατολισμό.
Το πιστοποιούν άλλωστε οι αμέτρητοι φημισμένοι δημιουργοί, ηθοποιοί, καλλιτέχνες, σταρ, άνθρωποι του σινεμά απ’ όλο τον κόσμο που ήρθαν να παρουσιάσουν τις ταινίες τους στη Θεσσαλονίκη. Και φυσικά η μεγαλύτερη επιβεβαίωση αυτής της πρωτοβουλίας ήρθε από το κοινό που διευρυνόταν από χρόνο σε χρόνο, από φεστιβάλ σε φεστιβάλ, παραμένοντας μέχρι σήμερα πάντα πιστό και ενθουσιώδες.
Οι φανατικοί σκαπανείς των πρώτων χρόνων συνεχίζουν να το παρακολουθούν με ευλάβεια ενώ σ’ αυτούς προστέθηκε ένα καινούργιο και μαζικό κοινό, άνθρωποι νέοι και λιγότερο νέοι, που ανακαλύπτουν τον κινηματογραφικό πολιτισμό (ακόμη και στις πιο απίθανες και απομακρυσμένες εκφράσεις του) ως ένα σύμπαν απόλαυσης και σκέψης, το οποίο αναπτύσσεται έξω από κλισέ και εμπορικές σκοπιμότητες.
Με τον Δημήτρη Εϊπίδη, ο οποίος υπήρξε στο καλλιτεχνικό μέρος ο βασικότερος και ουσιαστικότερος συνεργάτης μου, είχαμε ως φιλοδοξία, ως όραμα όχι μόνο την ανακάλυψη νέων δημιουργών και την ανίχνευση νέων τάσεων αλλά να γίνει το φεστιβάλ σταυροδρόμι και σεισμογράφος της δημιουργικής ανησυχίας της τέχνης του κινηματογράφου. Γι’ αυτό δώσαμε τη μάχη της διεθνοποίησης με ιδιαίτερο πάθος και ενθουσιασμό και την κερδίσαμε…
* Ο Μισέλ Δημόπουλος είναι τέως καλλιτεχνικός διευθυντής του ΦΚΘ
* Περιοδικο Hot Doc #191, «60 χρόνια Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης», 3/11/2019
