Νεοφιλελευθερισμός και οικολογία τύπου Ελλενίτ

Η οικολογία στην Ελλάδα είναι δυστυχώς το πιο σύντομο ανέκδοτο. Καταφέραμε για πάνω από τέσσερις δεκαετίες να υποβαθμίσουμε, να απαξιώσουμε και να εκχυδαΐσουμε ένα από τα πιο σημαντικά ζητήματα, που απασχολούν την παγκόσμια κοινωνία. Η οικολογική συνείδηση στο μέσο Έλληνα είναι άλλο ένα εξίσου σύντομο ανέκδοτο. Η οικολογική συνείδηση στον Έλληνα, στην καλύτερη εκδοχή της, περιορίζεται στην ανακύκλωση, διαχωρισμό των σκουπιδιών και τοποθέτησή τους σε ειδικούς κάδους.

Το οικολογικό ζήτημα, όπως και όλα τα άλλα ζητήματα, ανατέθηκε όλες αυτές τις δεκαετίες σε ανθρώπους, οι οποίοι όχι μόνο δεν ενδιαφέρονταν πραγματικά για την προστασία του περιβάλλοντος, αλλά αντιθέτως ενεργούσαν ιδιοτελώς με μόνο γνώμονα το ατομικό τους συμφέρον. Η αντίληψη που καλλιεργήθηκε, ήθελε τους οικολόγους, είτε να θεωρούνται γραφικοί ακτιβιστές είτε εντελώς γραφικοί πολιτικάντηδες, οι οποίοι ταύτιζαν την οικολογία με την «επιστροφή στη φύση». Όσο όμως οι γραφικοί και τυχοδιώκτες «οικολόγοι» παρουσιάζονταν στα μέσα μαζικής ενημέρωσης διασκεδάζοντας τον κόσμο, τόσο το πρόβλημα γιγαντώνονταν, επιτρέποντας τον νεοφιλελεύθερο καπιταλισμό να καταστρέφει το περιβάλλον αποβλέποντας μόνο στο εφήμερο κέρδος. Ακόμη και υποκριτικές κινήσεις για αναδασώσεις καμένων δασικών εκτάσεων, ανακύκλωσης ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών συσκευών και άλλες δήθεν οικολογικές κινήσεις, όχι μόνο δεν βοηθούσαν στο να διαμορφωθεί μια ουσιαστική οικολογική συνείδηση, αλλά αποδείχτηκε, ότι τα αφεντικά των διοργανωτών αυτών των «δράσεων» αναζητούσαν ηθικά και νομικά άλλοθι για τις μεγάλες οικολογικές καταστροφές, που προκάλεσαν οι επιχειρήσεις τους σε άλλες χώρες.

Το διεφθαρμένο πολιτικό και επιχειρηματικό «οικοσύστημα», σε περιπτώσεις μεγάλων περιβαλλοντικών καταστροφών, ενεργοποιούσε το εξίσου διεφθαρμένο ακαδημαϊκό «οικοσύστημα», ώστε είτε να καθησυχάσει, είτε να τρομοκρατήσει με τον επιστημονικό του λόγο τον κόσμο. Με άλλα λόγια… παρουσιάζει τις καταστροφές μέσα από αφηρημένες και δυσνόητες αναλύσεις για την κλιματική αλλαγή και το φαινόμενο του θερμοκηπίου, θεωρώντας τα μια πραγματικότητα, την οποία ο άνθρωπος αδυνατεί να αντιμετωπίσει. Επίσης, στην περίπτωση που το ακαδημαϊκό «οικοσύστημα» έχει βλέψεις πολιτικής καριέρας, με την αντιστρόφως ανάλογη επιστημονικότητα, προσπαθεί να πείσει την κοινή γνώμη, ότι η οικολογική συνείδηση είναι και αυτή «ψυχική νόσος» καθώς αντίκειται στην «υγιή επιχειρηματικότητα» και στην ανάπτυξη.

Τα πρόσφατα περιστατικά στο Μάτι και στη Χαλκιδική, οι ταραχές στην Κερατέα και τις Σκουριές, παρουσιάζουν την ανελέητη μανία του νεοφιλελευθερισμού να επικρατήσει και να επιβληθεί με κάθε μέσο, αδιαφορώντας τόσο για το περιβάλλον όσο και για τους ανθρώπους. Η ευθύνη βαραίνει κυρίως τους πολιτικούς, τους δημοσιογράφους, τους επιχειρηματίες και την ακαδημαϊκή κοινότητα, αλλά και την κοινωνία η οποία περιορίζει το ενδιαφέρον και την «επαναστατικότητά» της σε στενό τοπικό επίπεδο και σε ό,τι εντελώς άμεσα και εφήμερα επηρεάζει τη ζωή της. Τι μπορεί όμως να κάνει ο απλός άνθρωπος και για ποιο λόγο η κοινωνία δεν μπορεί να ελέγξει με ορθολογικό τρόπο τόσο την έλλειψη οικολογικής πολιτικής, επιστημονικής περιβαλλοντολογικής εμβάθυνσης και σύνδεσης της οικολογίας με άλλες επιστήμες, όσο και την αυθαιρεσία του νεοφιλελεύθερου καπιταλιστικού κεφαλαίου, το οποίο είναι έτοιμο να θυσιάσει τα πάντα εν ονόματι όχι μόνο του εφήμερου κέρδους, αλλά και της εφήμερης εξουσίας που του παρέχει η ίδια η κοσμοθεωρία του δυτικού πολιτισμού;

Τον Φεβρουάριο του 1980 στη Louvain-la-Neuve του Βελγίου διεξήχθη μια συζήτηση με θέμα «Αντιπυρηνικός αγώνας, οικολογία και πολιτική» με εισηγητές τον Κορνήλιο Καστοριάδη και τον Ντανιέλ Κον-Μπεντίτ. Στην εισηγητική του ομιλία ο Καστοριάδης εντοπίζει το πρόβλημα και επιχειρεί μια εναλλακτική σύνδεση της οικολογίας και της τεχνολογίας/επιστήμης με την αυτονομία. Αρχικά, πρέπει να συμφωνήσουμε, ότι κάθε εποχή διέθετε την επιστήμη και την τεχνολογία, που είναι απαραίτητη στην κάθε κοινωνική και ιστορική στιγμή του ανθρώπινου πολιτισμού. Ο Καστοριάδης βλέπει την επιστήμη και την τεχνική ως βαθιά ριζωμένες και ενταγμένες έννοιες μέσα στις συγκεκριμένες και ήδη υπάρχουσες θεσμισμένες κοινωνίες. Με τον ίδιο τρόπο και η σύγχρονη κοινωνία δεν αποτελεί εξαίρεση, αλλά και ταυτόχρονα αυτό δεν σημαίνει, ότι δεν μπορεί να τεθεί υπό αμφισβήτηση και διερεύνηση η σύγχρονη καπιταλιστική πραγματικότητα, την οποία γέννησε ο δυτικός πολιτισμός.

Κάθε κοινωνία λοιπόν γεννά το δικό της τύπο γνώσης και με βάση αυτόν μπορούμε να διαπιστώσουμε, ότι ο σύγχρονος καπιταλισμός διαθέτει μια ιδιαιτερότητα, η οποία δεν υπήρχε στο παρελθόν ή τουλάχιστον σε τόσο μεγάλο βαθμό. Η επιστημονική γνώση και η ανάπτυξή της πέτυχε να εισχωρήσει σε όλες τις δραστηριότητες της κοινωνικής ζωής και έτσι προσδόθηκε στην επιστήμη και την τεχνολογία μεγαλύτερη αξία από αυτή που πραγματικά έχει. Ποιος δεν θα πίστευε και δεν θα υιοθετούσε την άποψη ενός επιστήμονα, μόνο και μόνο επειδή φέρει τον τίτλο του επιστήμονα, χωρίς να χρειαστεί η ίδια η άποψη ή η έρευνα να αμφισβητηθεί αλλά και να εκφραστούν επιφυλάξεις για την εγκυρότητά της; Γνωρίζοντας μάλιστα ότι κάθε νέα έρευνα είναι μια ημιτελής διαδικασία, η οποία είναι συνέχεια κάποιας προηγούμενης και δεδομένο ή υπό εξέταση δεδομένο για μια επόμενη έρευνα. Η εργαλειοποίηση της γνώσης επομένως δημιουργεί αυταπάτες, τις οποίες δύσκολα μπορούμε να ελέγξουμε και ακόμη πιο δύσκολα μπορούμε να αποβάλουμε, καθώς αποτελεί ήδη μέρος του κοινωνικού φαντασιακού της σύγχρονης εποχής.

Η δυσκολία, επομένως, την οποία εντοπίζει ο Καστοριάδης, είναι ότι το κοινωνικό φαντασιακό στοιχείο αφορά τη βασική επιδίωξη της κοινωνικής ζωής, η οποία επιβάλλεται να είναι η απεριόριστη εξάπλωση του ορθολογικού ελέγχου, ανεξάρτητα αν είναι μια ψευδαίσθηση, μια αυταπάτη ή ένας παραλογισμός. Αρκεί να νιώθει η κοινωνία, ότι είναι δυνατός ένας τέτοιος ορθολογικός έλεγχος. Έτσι είναι πολύ εύκολο η κοινωνία να συνδέσει την απειρότητα του ορθολογικού ελέγχου με την απειρότητα των ιδιοτήτων και την εξάπλωση των παραγωγικών δυνάμεων, αφού είναι εκείνα τα στοιχεία, που δημιουργούν πλούτο και κυριαρχία. Με άλλα λόγια, η εξάπλωση καλύπτει και αναπτύσσει εκείνες τις γνώσεις, που είναι απαραίτητες, για την ανάπτυξη της παραγωγής, δηλαδή των τύπων της επιστήμης και της τεχνολογίας. Έχει γίνει κουλτούρα μας πια το γεγονός, ότι όποια αναδιαμόρφωση και αναδιοργάνωση των στόχων της γνώσης θα πρέπει πάντα να συνδέεται με την παραγωγή και το κεφάλαιο, χωρίς ωστόσο να αμφισβητείται εσωτερικά το υπάρχον θεσμισμένο σύστημα και οι άλλες κοινωνικές δραστηριότητες. Αυτό θα συμβεί, όταν συσσωρευτούν στο εσωτερικό τόσες αντιφάσεις και αντιπαλότητες, που το ίδιο το σύστημα θα αδυνατεί να προσδώσει σ’ αυτές νέα νοήματα και αναπόφευκτα… θα επέλθει η σύγκρουση. Αυτό φάνηκε με τον πλέον αποκαλυπτικό τρόπο τόσο στην περίπτωση της Κερατέας όσο και στις Σκουριές.

Τοπικές και πιο γενικευμένες κοινωνικές συγκρούσεις, είτε για θέματα οικολογίας είτε και για άλλα κοινωνικά ζητήματα, δείχνουν αυτή την αμηχανία της κοινωνίας μπροστά στις εσωτερικές αντιφάσεις, που δημιουργεί ο καπιταλισμός στη σύγχρονη νεοφιλελεύθερη έκφανσή του. Ακόμη σήμερα φαίνεται πιο καθαρά ο ανταγωνισμός των δυνατών, ο οποίος σε σχέση με τις ταξικές ανισότητες εκφράζεται όχι μόνο όπως παραδοσιακά και διαχρονικά μέσα από την εκμετάλλευση και καταπίεση, αλλά κυρίως μέσα από την ασυλόγιστη καταστροφή του περιβάλλοντος. Η κοινωνία αδυνατεί, να αντιμετωπίσει και να αντιταχθεί άμεσα στις δομές της θεσμισμένης κοινωνίας ανεξαρτήτως των συγκρούσεων και της απόγνωσης, που συχνά οδηγείται αλλά παρόλα αυτά κατορθώνει, να διατηρεί τη συνοχή της. Μήπως είναι η απάθεια, η άρνηση, το μικροαστικό ατομικό συμφέρον, η έλλειψη δύναμης και θέλησης, που παρά τις μεγάλες καταστροφές, ο άνθρωπος δεν μπορεί να κάνει κάτι, για να προστατέψει το περιβάλλον και το οικοσύστημα, χωρίς το οποίο θα αδυνατούσε να επιβιώσει;

Πρέπει να δούμε την αλήθεια κατάματα. Να εντοπίσουμε ο καθένας ξεχωριστά από που πηγάζει αυτή η αδράνεια της κοινωνίας. Πολύ περισσότερο πρέπει, να εντοπίσουμε τους πραγματικούς λόγους, που σκόνταψαν όλα τα αριστερά και οικολογικά κινήματα. «Το σύστημα», λέει ο Καστοριάδης, «κρατάει γιατί καταφέρνει να δημιουργήσει την προσχώρηση των ανθρώπων στην υφιστάμενη κατάσταση». Έτσι η μετριότητα κατορθώνει να επιβάλλεται στο σύνολο και ο άνθρωπος να αρκείται στα περισσεύματα της ζωής. Είναι δηλαδή η επίφαση της επανάστασης και η ιδιοτέλεια των μερών, που διατηρούν το καπιταλιστικό σύστημα.

Παρόλο που είναι ένα πραγματικά προβληματικό, αντικοινωνικό και καταστροφικό σύστημα, η κοινωνία αδυνατεί να το αλλάξει, διότι αυτή η προσχώρηση είναι το ίδιο δομικό στοιχείο της ζωής μας. Με άλλα λόγια… πώς μπορεί κάποιος να αμφισβητήσει συθέμελα όλες τις ανάγκες, τις ελευθερίες, τις επιδιώξεις, τα όνειρα, τη νοοτροπία, την κοινωνία, τον πολιτισμό, την ίδια του τη ζωή μόνο και μόνο επειδή γνωρίζει τα αρνητικά αποτελέσματα του καπιταλισμού στο οικοσύστημα; Ο νεοφιλελευθερισμός σήμερα δεν κρύβεται και δεν προσπαθεί καν να πείσει την κοινωνία. Επιβάλλεται χωρίς δισταγμό και χωρίς καμιά ντροπή και παρά τις αντιδράσεις έχει τις εφεδρείες του ετοιμοπόλεμες.

Ας αναρωτηθούμε, πώς ο ακραίος νεοφιλελευθερισμός, που προσπαθεί να επιβληθεί σήμερα στην Ελλάδα με την νέα κυβέρνηση, θα μπορούσε, να διαχειριστεί τις αντιδράσεις στο εργοστάσιο της εταιρίας Ελλενίτ στη Χαλκίδα τη δεκαετία του 1980; Πόσες εκπομπές θα παρουσίαζε ο Παπαχελάς για τις ευεργετικές ιδιότητες του αμίαντου; Με τι οίστρο θα μιλούσε ο Πορτοσάλτε και ο Παπαδημητρίου για την υγιή επιχειρηματικότητα και με πόσο μένος θα προπαγάνδιζαν εναντίον της αριστεράς και των οικολογικών κινημάτων, τα οποία αντιμάχονται την «ανάπτυξη»;

Τα άρθρα που δημοσιεύονται στην κατηγορία «Απόψεις» εκφράζουν τον/την συντάκτη/τριά τους και οι θέσεις δεν συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη του koutipandoras.gr