«Κοχυλάκι εσύ δεν φταις»: Ένα παραμύθι για την παιδική σεξουαλική κακοποίηση

Μόλις τον προηγούμενο μήνα και στην καρδιά μιας αποτρόπαιης πραγματικότητας, κυκλοφόρησε απ΄ τις εκδόσεις Μεταίχμιο το εξαιρετικό εκπαιδευτικό παραμύθι που βάζει στο επίκεντρο την παιδική σεξουαλική κακοποίηση. Ο βυθός της θάλασσας, «φιλοξενεί» τον βυθό της ψυχής των πλασμάτων εκείνων που το κέλυφος τους μοιάζει άλλοτε εύθραυστο κι άλλοτε σκληρό, πάντα όμως ευάλωτο απέναντι στην ασχήμια.

Αυτή, είναι μια τρυφερή κουβέντα με τις θεατροπαιδαγωγούς της ομάδας «Άγγιγμα και Όρια», Μάγια Μύριαμ Παπαγεωργίου, Φιλίππη Ρούβαλη, Γκλόρια Χόντιακαι καθώς και την ψυχολόγο Λυκομήτρου Λίνα που εργάστηκαν για το «Κοχυλάκι εσύ δεν φταις», για το πόσο εύκολο είναι να απευθύνεσαι στα παιδιά θέλοντας να τους γνωρίσεις την ιδιωτικότητα, την επιλογή στο «όχι», τη δυνατότητα της εξομολόγησης.

Η Λίνα παραδέχεται ότι το βιβλίο έρχεται σε μια εποχή με ανάμεικτα συναισθήματα, όπως είναι και τα συναισθήματα που αφορούν την δημιουργία της ομάδας. «Από τη μια πλευρά κυριαρχούν η λύπη και ο θυμός για την ύπαρξη αυτού του κοινωνικού προβλήματος, ενώ από την άλλη βρίσκεται η χαρά, συνδυασμένη με την ελπίδα. Ελπίζουμε, πως το βιβλίο αλλά και όλο το έργο μας, θα βοηθήσουν έτσι ώστε να μην υπάρχουν θύματα αλλά πρωτίστως θύτες». Η Μάγια συμπληρώνει: «Λόγω της ενασχόλησής μας με το αντικείμενο γνωρίζουμε πως ανά πάσα στιγμή μπορεί κάπου κοντά μας να συμβαίνει ένα αντίστοιχο γεγονός και αυτός είναι και ο λόγος που προσπαθούμε γινόμαστε μέρος της λύσης. Η χώρα μας τα τελευταία χρόνια αρχίζει επιτέλους να «μιλάει» για όλα αυτά που πολλά χρόνια την ταλανίζουν σε απόλυτη σιωπή».

Ξεκινώντας με τη Λίνα, τη ρωτάω απ’ τη μέχρι τώρα εμπειρία της, πόσο ευδιάκριτα είναι στα παιδιά τα όρια του αγγίγματος. «Η σεξουαλική κακοποίηση έχει πολλές πτυχές και πολλές μορφές συνεπειών που ακολουθούν το θύμα στην υπόλοιπη ζωή του και αυτές μπορούμε να τις προλάβουμε. Είναι διαφορετικό το παιδί να ακούει «Μην αφήσεις κανέναν να σε αγγίζει στα γεννητικά σου όργανα» και πολύ διαφορετικό να ακούσει «Κανείς δεν επιτρέπεται να σε αγγίξει στα γεννητικά σου όργανα». Το πρώτο έχει ένα αίσθημα ευθύνης για το τι επέτρεψε το παιδί και τι όχι. Ένα παιδί ποτέ δεν φταίει. Κανένα θύμα βιασμού δεν φταίει! Η ολοκληρωτική ευθύνη είναι στο άνθρωπο που διαπράττει αυτό το έγκλημα.

Επίσης, τις περισσότερες φορές στη σεξουαλική κακοποίηση των παιδιών ο θύτης δεν αγγίζει τα γεννητικά όργανα του παιδιού. Αυτό δεν παύει να είναι σεξουαλική κακοποίηση. Μπορεί να είναι ένα ερωτικό χάδι στην κοιλιά και στα πόδια ή τα χέρια. Εκεί λοιπόν το παιδί δεν γνωρίζει ότι μπορεί να πει όχι.

Ένας από τους λόγους που η ΠΣΚ (Παιδική Σεξουαλική Κακοποίηση) παραμένει ακόμα ταμπού, είναι γιατί αφορά το σεξ, το οποίο μας είναι απαγορευμένο να μιλάμε ανοιχτά, πόσο μάλλον όταν σε αυτό εμπλέκεται με βίαιο τρόπο ένα παιδί. Δεν έχει αποτυπωθεί ακόμα πως το σεξ δεν είναι ταμπού, αλλά δικαίωμα, ανάγκη και κυρίως προσωπικό όριο που μπορεί και πρέπει να το ορίζει το ίδιο το άτομο και ΜΟΝΟ αυτό.

Το ταμπού λοιπόν στην ουσία δεν είναι η ΠΣΚ αυτή καθαυτή, αλλά το να μιλάμε για αυτή. Και αυτό συμβαίνει γιατί εμπλέκει δυο σοβαρά κομμάτια. Το ένα είναι το σεξ το οποίο προείπαμε και το άλλο είναι το σεξ με ένα παιδί, το οποίο όλοι ξέρουμε πως είναι η κατακρεούργηση της αθωότητας και της παιδικής ηλικίας. Είναι η βαθύτερη και χειρότερη κακοποίηση που μπορεί να υποστεί ένας άνθρωπος.

Η κουβέντα μας φτάνει στην αφόρητα βάρβαρη είδηση των ημερών. Σκέφτομαι κατά πόσο ο τρόπος που τα Μέσα Ενημέρωσης χειρίζονται την υπόθεση του 12χρονου παιδιού στον Κολωνό, λειτουργεί επανατραυματικά. «Αυτή την περίοδο εκπαιδεύομαι στην τραυματοθεραπεία EMDR, όπου μαθαίνουμε πως το δευτερογενές τραύμα, δηλαδή αυτό που περιγράφεις, κάποιες φορές είναι πολύ πιο ισχυρό από το πρωτογενές.

Δυστυχώς τα θύματα βιασμού ή οποιασδήποτε άλλης μορφής σεξουαλικής κακοποίησης, εκτός από το ίδιο το γεγονός, έχουν να αντιμετωπίσουν και πολλά άλλα ζητήματα. Όπως την απόδειξη. Για να σε πιστέψουν, πρέπει πρώτα να αποδείξεις την ηθική σου αξία. Ότι δεν προκάλεσες. Κάτι το οποίο (δυστυχώς προλάβαμε και το ακούσαμε) ισχύει και στην παιδική σεξουαλική κακοποίηση, ειδικά όταν το παιδί (αγόρι ή κορίτσι) βρίσκεται στην προεφηβεία και την εφηβεία. Όταν κάποιος λοιπόν κακοποιείται σεξουαλικά, δεν είναι μόνο θύμα ενός εγκλήματος. Είναι θύμα εξευτελισμού, ατίμωσης και λύπησης. Και χρειάζεται δυστυχώς να έρθει αντιμέτωπος και με τέτοιες έννοιες τόσο προσωπικά όσο και κοινωνικά».

Τη ρωτάω αν το τραύμα της σεξουαλικής κακοποίησης επουλώνεται ποτέ. «Όπως όλα τα τραύματα, έτσι και αυτό, χρειάζεται αρκετή ψυχοθεραπευτική δουλειά. Υπάρχει ένα πολύ βαθύ αίσθημα προδοσίας, το οποίο χρειάζεται πρωτίστως να δουλευτεί και αυτό γιατί τις περισσότερες φορές ο θύτης είναι ένας άνθρωπος που το παιδί αγαπάει και εμπιστεύεται. Οπότε το πρώτο κομμάτι που έχει τραυματιστεί είναι η εμπιστοσύνη του προς τους ανθρώπους.

Μέσα από την ψυχοθεραπεία, δεν ξεχνάμε ποτέ τι μας έχει συμβεί. Μαθαίνουμε όμως να ζούμε με αυτό, με ένα διαφορετικό τρόπο σε σχέση με πριν. Έχοντας αλλάξει το βάρος και την σημαντικότητα του για εμάς, ως πλέον ενήλικες».

Επιστρέφω στη συζήτηση με τις θεατροπαιδαγωγούς και το πόσο εύκολο είναι να μιλήσεις στα παιδιά για τη σεξουαλική κακοποίηση, μέσα από ένα παραμύθι. «Οι ενήλικες το κάνουμε να φαίνεται δύσκολο διότι κυριαρχούν ακόμη τα ταμπού γύρω από την σεξουαλική διαπαιδαγώγηση.Αρκεί να υπάρχει ο τρόπος και να έχει γίνει η κατάλληλη έρευνα, βιβλιογραφική αλλά και στο πεδίο. Για παράδειγμα οι ήρωες μας δεν είναι άνθρωποι αλλά ζώα, κάτι το οποίο δίνει αμέσως μια απόσταση ασφαλείας στα παιδιά χωρίς όμως να χάνεται η ουσία» σημειώνει η Γκλόρια.

Αναρωτιέμαι αν ο βυθός στον οποίο διαδραματίζεται η ιστορία του παραμυθιού έχει κάποιο συγκεκριμένο συμβολισμό. Η Φιλίππη εξηγεί ότι ο βυθός κρύβει πράγματα που δε γνωρίζουμε. «Έχει μια υπόγεια διάσταση, μακριά από τη δημόσια κοινή θέα. Ενώ κολυμπάμε χαρούμενοι στην επιφάνεια, αγνοούμε τι συμβαίνει λίγα μέτρα πιο κάτω, «στο σκοτάδι το βαθύ». Υπάρχει μια αναλογία με τη στιγμή κακοποίησης, καθώς συμβαίνει μέσα στην καθημερινότητα του παιδιού από ανθρώπους που πιθανόν υπάρχουν στη ζωή του και «κολυμπούν μαζί στην επιφάνεια» αλλά τη στιγμή της κακοποίησης όλα σκεπάζονται από μυστικότητα. Πρόκειται για ένα μέρος σκοτεινό, απομονωμένο, απροστάτευτο από την δημόσια ματιά».

Τα κορίτσια διαπιστώνουν ότι η σχέση με το σώμα βρίσκεται σε αποσύνδεση και συχνά δεν «ακούμε» τις επιθυμίες και τις ανάγκες του. «Όσον αφορά τα σημεία όπως τα γεννητικά μας όργανα καλύπτονται ακόμα από το πέπλο της μυστικότητας και του ταμπού. Η αμηχανία των μεγάλων όταν συζητάνε γι αυτά, γίνεται αμέσως αντιληπτή από τα παιδιά, τα οποία συνδέουν τα γεννητικά όργανα με την ντροπή και αποφεύγουν με τη σειρά τους να μιλούν γι’ αυτά και για οτιδήποτε σχετίζεται μαζί τους. Τα παιδιά δυστυχώς έχουν μάθει να αποκαλούν γεννητικά τους όργανα όχι με τις ελληνικές λέξεις που τους έχουν δοθεί αλλά με υποκοριστικά όπως πιπί κλπ. Το να αποκαλούν τα σημεία όπως οι όρχεις και το αιδοίο όπως αποκαλούν το χέρι τη μύτη και το γόνατο, πέρα από φυσιολογικό είναι κάτι που θα τα κάνει να μπορούν να σέβονται, να προστατεύουν και να συναινούν ή όχι στο άγγιγμα των σημείων αυτών».

Το ερώτημα ποιανού υποχρέωση είναι να γνωρίσει στα παιδιά τα όρια και πόσο σημαντική είναι η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση, φέρνει δυστυχώς μέχρι και σήμερα αμηχανία. «Τα όρια χρειάζεται να διδάσκονται συνδυαστικά από τους γονείς, τους φροντιστές και το σχολικό περιβάλλον. Δεν αφορά μόνο ότι έχει να κάνει με την σεξουαλική επαφή αλλά με την οποιαδήποτε επαφή. Από το να είναι κατανοητό πως δεν μπορείς να τραβήξεις τα μαλλιά κάποιου μέχρι το ότι δεν μπορείς να ακουμπάς ή να δείχνεις γεννητικά όργανα χωρίς συναίνεση. Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση δυσκολεύεται να ενταχθεί στα σχολεία πρώτον γιατί το σεξ και ό, τι σχετίζεται μαζί του αποτελεί ακόμα θέμα ταμπού για μεγάλο μέρος του πληθυσμού και δεύτερον γιατί η «ηθική» (π.χ διάφορες θρησκευτικες αντιλήψεις) γύρω από το σεξ αναγνωρίζεται ως προσωπική υπόθεση. Συνεπώς υπάρχει ένας φόβος, που βασίζεται στην άγνοια, ότι το παιδί μου θα επηρεαστεί για κάτι τόσο προσωπικό από έναν κεντρικό μηχανισμό όπως είναι η δημόσια εκπαίδευση, ενώ εγώ θέλω να επηρεαστεί από εμένα. Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση όμως αποτελεί μέρος της γενικότερης κοινωνικής διαπαιδαγώγησης του παιδιού και ασχολείται με το να γνωρίσει το παιδί το σώμα του και τις λειτουργίες του (επιστημονική γνώση), να αναπτύσσει τις δεξιότητες και τις αξίες της συναίνεσης και του σεβασμού (κοινωνική συμπεριφορά) και συνεπώς να ενδυναμωθεί να εναντιώνεται σε οποιαδήποτε κακοποίηση του».

Διαβάζοντας το παραμύθι σκέφτηκα να το κάνω δώρο στην ανιψιά μου, στο παιδί της καλύτερης μου φίλης, αλλά και να το κρατήσω για εμένα, για να θυμάμαι ότι παντού μπορεί να υπάρχει ένα παιδί που ζητά σιωπηλά βοήθεια. «Το βιβλίο αυτό μακάρι να το διαβάσουν όλα τα παιδιά και να τους γίνουν κατανοητά τα μηνύματα που θέλουν περάσουμε. Όλοι ανεξαιρέτως πρέπει να μάθουμε να υπερασπιζόμαστε το σώμα και την ψυχή μας».