Ηλίας Ανδριόπουλος: «Είναι καπηλεία ένα τραγούδι να ταυτίζεται με κόμμα»

Και μόνο για τα «Λαϊκά προάστια» του 1980, που περιλάμβαναν το «Μην κλαις» έτσι όπως το τραγούδησε η Σωτηρία Μπέλλου, αξίζει στον Ηλία Ανδριόπουλο μια περίοπτη θέση στο πάνθεον των Ελλήνων συνθετών που μας κληροδότησε η γενιά της μεταπολίτευσης. Αρρηκτα συνδεδεμένος με τον ποιητικό λόγο, από το ξεκίνημά του μέχρι σήμερα (Κάλβος, Σεφέρης, Ελύτης, Γκάτσος, Ελευθερίου) ο Ανδριόπουλος είχε την τύχη να ερμηνευτεί από λίγους αλλά τους πιο σημαντικούς Ελληνες τραγουδιστές (Ξυλούρης, Μπέλλου, Πρωτοψάλτη, Μητσιάς, Βενετσάνου κ.ά.). Και όμως, η δεύτερη πρόταση που κατέθεσε στο Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου πρόσφατα για μια εορταστική συναυλία στο Ηρώδειο απορρίφθηκε. Η συναυλία τελικά θα γίνει εκτός φεστιβάλ την Πέμπτη 5 Οκτωβρίου. Στη συζήτηση που ακολουθεί μας δόθηκε η ευκαιρία να συνομιλήσουμε για όλους και για όλα. Ο σπουδαίος δημιουργός δηλώνει παραγωγικός και καλλιτεχνικά δραστήριος, στην απόλυτη ωριμότητά του.

Η συναυλία στο Ηρώδειο γίνεται εκτός Φεστιβάλ Αθηνών. Το ίδιο συνέβη και με τη συναυλία του Χρήστου Λεοντή. Είναι λέτε μια απόπειρα παροπλισμού σας να το μη «δίνεται» το Ηρώδειο σε συνθέτες της γενιάς σας;

Είναι ανεπίτρεπτο. Είναι μια εκτοξευμένη ασέβεια από τη διευθύντρια του Φεστιβάλ Αθηνών. Οχι μόνο προς το πρόσωπο του Ανδριόπουλου ή του Λεοντή, αλλά απέναντι στο τι εκπροσωπούμε εμείς ως συνθέτες και το τι σήμαινε και σημαίνει η μουσική μας –αφού είμαστε εν ζωή– για μεγάλο κομμάτι του λαού. Είναι η δεύτερη φορά που η κ. Ευαγγελάτου απορρίπτει πρότασή μου και δηλώνω πως δεν θα ξανακαταθέσω πρόταση όσο είναι διευθύντρια με το παρόν διοικητικό συμβούλιο του φεστιβάλ.

Ο Λεοντής έστειλε επιστολή στον Τύπο κατακεραυνώνοντας την Ευαγγελάτου. Εσείς πάλι δεν το κάνατε. Είναι κι αυτό δείγμα μάλλον του ήπιου χαρακτήρα σας.

Εγραψα κάτι στο Facebook χωρίς να το κοινοποιήσω στις εφημερίδες. Το θεώρησα κάπως σαν χαμένο αγώνα να στέλνω δημόσιες επιστολές. Και στο Facebook, όμως, το διάβασαν πάνω από 40.000 άνθρωποι. Σωστά είπατε πριν για κινήσεις παροπλισμού μας. Δεν ξέρω από τι ενοχλούνται… Απ’ όσα κουβαλάμε ως συνθέτες; Απ’ τη μουσική μας, που θα την προτιμούσαν να είναι κάπως διαφορετική, πιο εμπορική δηλαδή; Ξέρουμε ότι αυτός ο μεταμοντερνισμός διέπει την καινούργια κατάσταση στο Φεστιβάλ Αθηνών.

Το 1976 κάνετε το δισκογραφικό σας ντεμπούτο με τον «Κύκλο Σεφέρη» για τις φωνές του Νίκου Ξυλούρη και της Αλκηστης Πρωτοψάλτη. Θέλατε να δώσετε στίγμα με το καλημέρα;

Οπωσδήποτε. Ενα στίγμα που διαμορφωνόταν από το κλίμα της εποχής, το οποίο μας οδηγούσε στον ποιητικό στίχο, στο μελωδικό τραγούδι και στις πολύ καλές ερμηνείες. Βέβαια, ο κάθε συνθέτης, μαζί κι εγώ, έπρεπε να κατοχυρώσει τη μουσική του γλώσσα και ν’ αποφύγει τις έντονες επιρροές του πρωτοεμφανιζόμενου καλλιτέχνη. Οταν είσαι νέος δεν έχεις προλάβει να αφομοιώσεις και να αναπλάσεις πράγματα.

Ισχύει ότι ήσασταν περισσότερο θεοδωρακικός και λιγότερο χατζιδακικός;

Οχι, αγαπούσα και θαύμαζα και τους δύο. Τον Χατζιδάκι τον είχα γνωρίσει πολύ νέος, το 1973, πιο πριν από τον Θεοδωράκη. Τον επισκέφτηκα ένα απόγευμα στο σπίτι του και ήταν ο πρώτος που άκουσε τις πρώτες μου συνθέσεις. Μάλιστα τις είχα γράψει σε μια κασέτα και μου λέει: «Παιδί μου, να μην ακούσω από το μαγνητόφωνο. Δεν μου παίζεις καλύτερα;». «Εχω τρακ, κύριε Χατζιδάκι…» του απαντώ. «Να μην έχεις καθόλου τρακ. Ολοι υπήρξαμε νέοι» με καθησύχασε. Του έπαιξα στο πιάνο τα κομμάτια. Τον Θεοδωράκη τον γνώρισα λίγο αργότερα, το 1976-77. Είχαμε πιο στενή σχέση, τα καλοκαίρια κατέβαινε στην πατρίδα μου, την Ολυμπία. Συναντιόμασταν και συζητούσαμε ατελείωτα για χίλια δυο πράγματα.

Εχω παρατηρήσει ότι δεν υπήρξατε ποτέ «προϊόν» μιας δισκογραφικής εταιρείας.

Ισχύει αυτό. Μέχρι να πάω από την Columbia στη Lyra κυκλοφόρησα ορισμένα έργα σε κάτι μικρές εταιρείες που ήθελαν απλώς να μας έχουν στον κατάλογό τους και μας έβγαζαν πράγματα που ήταν αντιεμπορικά για τους άλλους. Δεν έφυγα στην ουσία από την Columbia, γιατί ήμουν πολύ νέος και δεν πρόλαβα να κάνω πολλά πράγματα. Ολοι όμως οι συνθέτες έφευγαν και πήγαιναν στη Lyra: ο Μούτσης, ο Λάγιος, ο Κηλαηδόνης, ο Μικρούτσικος, ακόμη κι οι Χατζιδάκις – Θεοδωράκης. Ο Λαμπρόπουλος μαζί με τον Πατσιφά ήταν οι βασικοί πυλώνες του ελληνικού τραγουδιού, δεν νομίζω αυτό να το αμφισβητεί κανείς.

«3 του Σεπτέμβρη να περνάς» έλεγε το τραγούδι «Θα σε ξανάβρω στους μπαξέδες», που βέβαια δεν αναφερόταν στην ημερομηνία ίδρυσης του ΠΑΣΟΚ (3 Σεπτεμβρίου 1974) αλλά στo αίτημα του λαού, με πρωτοστάτη τον στρατηγό Μακρυγιάννη, να παραχωρηθεί από τον Oθωνα σύνταγμα στους Eλληνες (3 Σεπτεμβρίου 1843). Καμία σχέση δηλαδή με την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία.

Και χωρίς να υπάρχει καμία σκέψη από μένα ή τον Ελευθερίου για την ταύτιση του στίχου με την ίδρυση του ΠΑΣΟΚ. Πού να ξέραμε τι παραλληλισμός θα γινόταν και τι διάσταση θα έπαιρνε το τραγούδι. Μέχρι και το 2000 πρέπει να ξέρετε ότι όλα τα κόμματα κατέφευγαν σε τραγούδια Ελλήνων συνθετών. Από τη στιγμή όμως που ένα τραγούδι ταυτίζεται με ένα κόμμα ή ότι τάχα μου γράφτηκε για το κόμμα είναι άσχημο και καπηλεία.

Τον Ανδρέα Παπανδρέου, αλήθεια, τον είχατε γνωρίσει;

Ο Παπανδρέου ήταν σπουδαία πολιτική μορφή που δεν την προσπερνούσες. Είχαμε πάει μια φορά σε εκδήλωση του ΠΑΣΟΚ στη Φιλαδέλφεια και τραγούδησε η Μπέλλου. Σηκώθηκε ο Ανδρέας, φίλησε την Μπέλλου και της είπε: «Να πεις κι αυτό το τραγούδι με τις 3 του Σεπτέμβρη». Απάντησε αυτή: «Δεν το ξέρω, πρόεδρε». (γέλια)

Ερήμην σας, όμως, ταυτιστήκατε και ως συνθέτης με το ΠΑΣΟΚ. Σας θυμίζω εκείνο το άκρως υποτιμητικό «Ο Μπαχ της Αλλαγής» που ακουγόταν για εσάς.

Αυτά ήταν φαιδρότητες υποκινούμενες από μια δεξιά εφημερίδα της εποχής. Καμιά φορά πρέπει να είμαστε κι εμείς επιφυλακτικοί στα πολιτικά παιχνίδια. Δεν λέω να μην έχει πολιτική θέση ο καλλιτέχνης, ίσα ίσα, αλλά τώρα που βλέπω τα πράγματα με μια απόσταση, η συχνή και αδικαιολόγητη παρουσία στα πολιτικά θέματα είναι άσχημη και φθοροποιός. Εγώ, όμως, είδατε τι έκανα όταν χρειάστηκε. Το 2011 απαγόρευσα στο ΠΑΣΟΚ να χρησιμοποιεί το τραγούδι όταν έβαλε την Ελλάδα στα μνημόνια. Δεν είναι ωραίο να απαγορεύουμε εμείς που είμαστε σήμερα απαγορευμένοι, αλλά εγώ δεν απαγόρευσα το τραγούδι σε κανέναν άνθρωπο παρά μόνο στην κομματική ηγεσία. Τι να έκανα όταν μια κυβέρνηση επέδειξε ασέβεια απέναντι στον ελληνικό λαό και υποτάχθηκε στις ξένες ευρωπαϊκές πιέσεις; Θεωρώ μέχρι σήμερα καταστροφικά τα μνημόνια, όπως και την πορεία που πήρε η χώρα.

Το 1980 γράψατε με τον Μιχάλη Μπουρμπούλη το «Μην κλαις» που σφράγισε η Μπέλλου με την ερμηνεία της. Σήμερα, 43 χρόνια μετά, δεν υπάρχει παρέα που να μην τραγουδήσει το συγκεκριμένο κομμάτι, ειδικά αν είναι διαθέσιμη και μια κιθάρα στα χέρια κάποιου.

Θεωρώ ότι η μουσική μου όλη είναι λαϊκή, ακόμη κι αυτή που παίζεται από συμφωνικές ορχήστρες. Πολλές φορές προσανατολίζεται ο συνθέτης σε συνεργασία με τον στιχουργό. Πρέπει ο στίχος να έχει αντιστοιχία με τη μουσική και η μουσική με τον στίχο. Με τον Μπουρμπούλη αποζητούσαμε να εκφράσουμε το παράπονο των λαϊκών ανθρώπων που εκείνα τα χρόνια, το 1980, υπήρχε ακόμη στις γειτονιές. Τα «Λαϊκά προάστια» ήταν η καταγραφή ενός κλίματος όπως το είχαμε βιώσει με τον Μπουρμπούλη ως νέοι και όπως έρχονταν στη φαντασία μας οι παλιότερες εποχές.

Τι είναι αυτό που έκανε τα «Λαϊκά προάστια» τόσο διαχρονικά; Η εποχή; Οι στίχοι; Η μουσική; Η ερμηνεία;

Ολα αυτά που λέτε, η εποχή που γράφτηκαν πρωτίστως τα τραγούδια, διότι ο εκάστοτε καλλιτέχνης είναι γέννημα της εποχής του. Εκφράζει ή προσπαθεί να εκφράσει την εποχή του. Αν αυτά που γράφει έχουν επιτυχία, πάει να πει ότι πράγματι το πέτυχε σ’ ένα βαθμό. Κι επειδή τότε ήμουν πολύ νέος, μόλις 30 ετών, διαισθητικά βαδίζαμε με τον Μπουρμπούλη.

Η συμμετοχή της Μπέλλου δεν ήταν ιδέα του Πατσιφά; Την ωθούσε πολύ εκείνα τα χρόνια προς το έντεχνο ρεπερτόριο.

Ο Πατσιφάς μου έλεγε: «Πού πας να μπλέξεις τώρα με την Μπέλλου; Δώσ’ της το πολύ ένα τραγούδι, όχι όμως ολόκληρο δίσκο». Καθόλου δεν την ήθελε την Μπέλλου ο Πατσιφάς. Αντίθετα, ήθελε τη Βίκυ Μοσχολιού, η οποία είχε τραγουδήσει πρώτη μερικά τραγούδια από τα «Λαϊκά προάστια» σε μια συναυλία μου στο γήπεδο του Παναθηναϊκού. Μην ξεχνάμε πως η Μοσχολιού ήταν σπουδαία τραγουδίστρια και σούπερ σταρ τότε. Η Μπέλλου ήταν όχι ακριβώς περιθωριοποιημένη, αλλά εξέφραζε ένα κοινό που τη θυμόταν από τα ρεμπέτικα. Ελα όμως που η ίδια ήθελε πάρα πολύ να λέει τέτοια τραγούδια έντεχνα. Ερχόταν απ’ το σπίτι κάθε απόγευμα ως αργά το βράδυ. Ηταν κι ο μπουζουξής Κώστας Παπαδόπουλος και όλοι μαζί προβάραμε τα κομμάτια. Ο Πατσιφάς ήταν αρνητικός ως το τέλος, έστειλε μια κοπέλα ως παραγωγό και μπήκαμε στο στούντιο. Σε μια συναυλία που δώσαμε τον Σεπτέμβρη του ’80, λίγο πριν βγει ο δίσκος, η Μπέλλου έπαθε τρακ και δεν μπορούσε να τραγουδήσει. Μόνο το ρεφρέν του «Μην κλαις» κατάφερε να πει. «Πώς το ’παθες αυτό, βρε Σωτηρία, εσύ;» τη ρώτησα και μου απάντησε: «Ρε Ανδριόπουλε, με μπέρδεψαν εκείνα τα βιολιά». (γέλια)

Ας αφήσουμε τώρα το παρελθόν. Στο Ηρώδειο πρόκειται να σας τραγουδήσουν ο Μανώλης Μητσιάς και δύο νεότερες ερμηνεύτριες, η Νατάσσα Μποφίλιου και η Παυλίνα Βουλγαράκη.

Κοιτάξτε, εγώ δούλεψα με λίγους αλλά κορυφαίους τραγουδιστές. Αυτοί οι λίγοι στήριξαν τα τραγούδια μου στον βαθμό που μπορούσαν. Η Μπέλλου έλεγε τρία τραγούδια στο «Χάραμα», το δικό μου, του Μούτση και του Σαββόπουλου, κάθε βράδυ, μην αφήνοντας κανέναν να σηκωθεί να χορέψει. Ο Μητσιάς επίσης είναι κλασικός πια τραγουδιστής ρεπερτορίου. Ηθελα τώρα να συνδεθώ με τους νέους καλλιτέχνες, μ’ αυτά τα κορίτσια που τα εκτιμώ και τα παρακολουθώ, γιατί έχουν ένα ήθος και μια ποιότητα. Μπαίνουν πολύ ωραία μέσα στο κλίμα των τραγουδιών μου.

Φτάσατε αισίως 73 ετών. Βλέπετε τη συναυλία αυτή σαν το κλείσιμο ενός κύκλου; Και δεν το εννοώ από βιολογική, αλλά από καλλιτεχνική άποψη.

Ετσι όπως τα λέτε είναι. Βιολογικά μεγαλώνω. Καλλιτεχνικά, όμως, θα έλεγα ότι νιώθω μια εκπληκτική ωριμότητα για να αναθεωρήσω πράγματα προς το καλύτερο. Εδώ και 15 χρόνια περνάω αυτήν τη φάση και είμαι πολύ αυστηρός σε ό,τι γράφω, ό,τι ενορχηστρώνω και σε ό,τι καλώ τον κόσμο να με παρακολουθήσει. Μακαρίζω καμιά φορά τον εαυτό μου που βρέθηκα νέος στη δισκογραφία και έγραψα κάποια πράγματα που έμειναν μέσω των δίσκων, δηλαδή μέσω των εταιρειών, αλλά και μέσω ενός πλέγματος ανθρώπων που μας στήριξαν, δημοσιογράφων και ραδιοφωνικών παραγωγών.