«Ηλέκτρες του Κόσμου»: Γυναικοκτονία, τράφικινγκ και εκδίκηση

Τέσσερις καλλιτέχνες μοιράζονται στο Kουτί της Πανδώρας τις σκέψεις και τους προβληματισμούς τους μιλώντας για τις δικές τους Ηλέκτρες, γυναίκες δυνατές και ευάλωτες, γυναίκες που παραβαίνουν τους νόμους και συνθέτουν κόσμους από την αρχή, γυναίκες που αναζητούν δικαιοσύνη και ανατρέπουν κοινωνικούς ρόλους μέσα στους οποίους ασφυκτιούν. Η μορφή της Ηλέκτρας αποτελεί διαχρονικά πεδίο φιλοσοφικού στοχασμού γύρω από το δίκαιο και συνιστά ένα αίνιγμα που ενέπνευσε και συνεχίζει να εμπνέει λογοτέχνες, μελετητές και καλλιτέχνες.

Το Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης παρουσιάζει την έκθεση κόμικς «Hλέκτρες του Κόσμου», με ιστορίες σύγχρονων καλλιτεχνών εμπνευσμένες από τις τραγωδίες «Ηλέκτρα» του Σοφοκλή και του Ευριπίδη και «Χοηφόροι» του Αισχύλου. Οι ιστορίες τους, αν και αρκετές φορές ακολουθούν τον αρχαϊκό μύθο, τον τοποθετούν σε ένα σύγχρονο κοινωνικο-πολιτικό περιβάλλον ή στον κόσμο της φαντασίας, τον ανατρέπουν και λειτουργούν ως μέσο επανεξέτασης των άρρηκτα αλληλένδετων εννοιών που πραγματεύεται, όπως η απόδοση της Δικαιοσύνης, η εκδίκηση, η προσωπική και συλλογική ευθύνη και η ηθική συνέπεια.

Θανάσης Καραμπάλιος

Ο μύθος της Ηλέκτρας και η υπόθεση Τοπαλούδη

Στο έργο του Θανάση Καραμπάλιου υπάρχει σαφής αναφορά στην υπόθεση του ομαδικού βιασμού μετά φόνου της Ελένης Τοπαλούδη. Ο καλλιτέχνης γράφει τις σκέψεις του γύρω από αυτή την υπόθεση και τη σύνδεση με τον μύθο.

«Στο μύθο της Ηλέκτρας η ηρωίδα ζητάει δικαιοσύνη με κάθε κόστος. Δεν ζητάει εκδίκηση για τον πατέρα της αλλά δικαιοσύνη για τον φόνο του βασιλιά. Και για αυτό ακριβώς διαπράττει την ύβρη και γίνεται ηθική αυτουργός στην δολοφονία της μητέρας της. Εμβαθύνοντας στον μύθο και την ανάγκη της Ηλέκτρας για να αποδώσει δικαιοσύνη, έκανα την ταύτιση με την εισαγγελέα της υπόθεσης Τοπαλούδη και την αγόρευση της. Από τη μια η Ηλέκτρα υπερβαίνει την φύση προκαλώντας τον θάνατο της μάνας της και από την άλλη η κα Δόγκα δεν διστάζει να γκρεμίσει την αστική “αμεροληψία” των δικαστηρίων μπροστά στην ανάγκη για απονομή δικαιοσύνης που της προκαλεί αυτό το φρικτό έγκλημα.

Η υπόθεση Τοπαλούδη έγινε γνωστή λίγους μήνες αφού γεννήθηκε η κόρη μου. Ακόμα θυμάμαι την αίσθηση που είχα καθώς διάβαζα για αυτό το έγκλημα έχοντας μόλις φέρει στον κόσμο μια γυναίκα. Είναι από τις ελάχιστες φορές που ένιωσα ανυπεράσπιστος μπροστά στη φρίκη που λέγεται άνθρωπος. Όταν δε άρχισαν να διαρρέουν οι “υπερασπιστικές” γραμμές των κατηγορουμένων στα ΜΜΕ και μέσω αυτών στην κοινωνία – κοινή γνώμη ένιωσα εξοργισμένος. Έβλεπα την αλαζονεία που είχαν αυτοί οι δύο τύποι λόγω του φύλου τους, αλλά και λόγω της οικονομικής – πολιτικής- κοινωνικής ισχύος που είχε η οικογένεια του ενός. Διαβάζοντας την αγόρευση της εισαγγελέως της υπόθεσης δεν μπόρεσα παρά να νιώσω βαθειά ικανοποίηση, παρότι ήξερα μέσα μου ότι το να μεροληπτεί έτσι η εισαγγελέας υπήρχε περίπτωση να ζημιώσει την ίδια τη δικαιοσύνη. Η σύγκριση που κάνω μεταξύ της Ηλέκτρας και της εισαγγελέως είναι ότι η Ηλέκτρα στο πάθος της για δικαιοσύνη χάνει την ιδιότητα της κόρης καθώς γίνεται μητροκτόνος και η εισαγγελέας “χάνει” την ιδιότητα του δικαστικού λειτουργού κερδίζοντας και εξυψώνοντας την ιδιότητα της γυναίκας».

Ναnco

H Ηλέκτρα και μία ιστορία τράφικινγκ

Η ηρωίδα του Nanco είναι θύμα ενός δικτύου εκμετάλλευσης  γυναικών και αδράχνει την ευκαιρία που της  δίνεται για να απελευθερωθεί από τον προαγωγό της σκοτώνοντάς τον. Ο καλλιτέχνης εμπνεύστηκε για την ιστορία του ακούγοντας ένα μουσικό κομμάτι των Χατ Τρικ.

«Με ενέπνευσε η εμμονή της Ηλέκτρας με αυτό που έχει στο μυαλό της ως δίκαιο. Τέτοια εμμονή που την κάνει να παραβλέψει πως  παραβαίνει τον νόμο που η ίδια πρώτη από όλους έθεσε ως ύψιστο αγαθό. Είναι έτοιμη να γίνει η ίδια και ο αδελφός της μητροκτόνοι για να εκδικηθεί μια συζυγοκτονία.

Σκεπτόμενος πως μπορούσα να μεταφέρω τον δραματουργικό πυρήνα του αρχαίου έργου σε πιο σύγχρονα πλαίσια και ενώ άκουγα μουσική, “μπαίνει” από τη λίστα που έπαιζε εκείνη τη στιγμή το κομμάτι «Ελένη» των Χατ-Τρικ. Ένα τραγούδι που πραγματεύεται σεναριακά ακριβώς αυτό . Οπότε τα υπόλοιπα έγιναν κάπως αυτόματα».

Δήμητρα Αδαμοπούλου

Η επίθεση με βιτριόλι και η γυναίκα ως εχθρός

Μέσα από το έργο της Δήμητρας Αδαμοπούλου αναδεικνύεται η καταπίεση που έχει δεχτεί η ηρωίδα λόγω του «σκοτεινού» της φύλου.

«Για την ιστορία μου στηρίχθηκα στο αρχέτυπο της Ηλέκτρας ως την γυναίκα που έχοντας καθηλωθεί στην αγάπη για τον πατέρα αισθάνεται ανταγωνισμό για τη μάνα, και κατά συνέπεια για όλες τις γυναίκες. Όχι ότι η Κλυταιμνήστρα ήταν αθώα φυσικά, αλλά η Ηλέκτρα ποτέ δεν δικαιολόγησε την μητέρα της όπως δικαιολόγησε τον πατέρα της, παρ’ όλο που κι εκείνος πήγε να θυσιάσει χωρίς σκέψη την ίδια της την αδελφή. Ουσιαστικά συνέχισε τον οικογενειακό κύκλο της βίας χωρίς να σκεφτεί ότι μέσα σε αυτήν την καταραμένη κληρονομιά των Ατρειδών όλα τα πρόσωπα ήταν ταυτόχρονα θύτες και θύματα. Όταν σκέφτηκα την ιστορία μου, ήταν πρόσφατο θέμα στις ειδήσεις η επίθεση μιας γυναίκας σε μιαν άλλη με βιτριόλι, με επικρατέστερη αιτία τον ανταγωνισμό για έναν άντρα. Η σύνδεση μέσα μου έγινε κατ’ ευθείαν. Δεν ήθελα να δείξω ακριβώς την ιστορία με το βιτριόλι, κι άλλωστε αυτή η ιστορία είναι μόνο μία από τα μικρά και μεγάλα εγκλήματα που στο σκοτεινό τους υπογάστριο κρύβουν αυτήν ακριβώς την ψυχολογική μετατόπιση του μίσους προς την άλλη γυναίκα. Κατέληξα λοιπόν να φτιάξω μια φανταστική ιστορία, για μια γυναίκα που ενώ προτίθεται να επιτεθεί σε μιαν άλλη, ταυτόχρονα βάφεται, φτιάχνεται, ντύνεται, δικαιολογώντας στον εαυτό της αυτό που πάει να κάνει, μέσα από ένα πολύ περίεργο μονοπάτι σκέψης. Στα σκοτάδια του υποσυνειδήτου οι έννοιες του θύτη και του θύματος μπλέκονται και αντιστρέφονται. Το να ρίξουμε φως σε αυτό το σκοτάδι είναι κάτι όχι μόνο ενδιαφέρον, αλλά και σωτήριο εν δυνάμει, γιατί εν τέλει οι ιστορίες που λέμε στον εαυτό μας καταλήγουν να καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό τις πράξεις μας».

Σε σχέση με τα ζητήματα έμφυλης καταπίεσης, διεκδίκησης και εκδίκησης στην εποχή που διανύουμε η Δήμητρα Αδαμοπούλου υποστηρίζει:

«Τα ζητήματα αυτά πάντα ήταν και θα έπρεπε να είναι σημαντικά. Απλά τώρα λόγω συνθηκών έρχονται πιο συχνά στο προσκήνιο και παραμένουν για περισσότερο χρόνο. Επίσης πλέον οι γυναίκες έχουν αρχίσει να αισθάνονται ότι μπορούν να μιλήσουν πιο εύκολα και να βρουν υποστήριξη επί τέλους. Μακάρι να συνεχιστεί αυτή η τάση και να οδηγήσει σε λιγότερη καταπίεση. Κάτι που δεν τονίζεται συχνά, είναι ότι η καταπίεση της γυναίκας δεν δημιουργεί μόνο γυναίκες αδύναμες ή γυναίκες-μωρά/έρμαια. Δημιουργεί και γυναίκες που για να επιβιώσουν μέσα στην καταπίεση, πήραν το μέρος του καταπιεστή. Μέσα στο “σκοτάδι” αυτό, για να μην γίνουν θύματα έγιναν θύτες. Η ηρωίδα του έργου μου είναι μια γυναίκα που ενώ καταλαβαίνει ότι υποφέρει από την πατριαρχία, τελικά δικαιολογεί την αποτρόπαια πράξη της μέσω ενός δράματός που παίζει στο κεφάλι της. Ξεκινάει παραδεχόμενη την καταπίεση που έχει υποστεί και καταλήγει να κάνει μεταβίβαση του προβλήματος της και να μεταφέρει την σκιά της σε μια άλλη γυναίκα. Την βλέπει σαν εύκολο θύμα, σαν έναν σκοτεινό καθρέφτη της, που τον καταστρέφει για να μην καταστραφεί η ίδια, διαιωνίζοντας έτσι τον κύκλο της βίας. Αυτό το λέμε “εσωτερικευμένο μισογυνισμό” και είναι ένα από τα πιο δύσκολα εμπόδια στον αγώνα της διεκδίκησης – όταν ο σύμμαχός σου μετατρέπεται σε εχθρός σου. Αυτό το σκοτάδι στην ψυχή που διοχετεύεται σαν μίσος προς τον άλλον (τον διαφορετικό αλλά ίδιο) είναι ένας πανταχού παρών κίνδυνος για όλες τις καταπιεσμένες ομάδες. Ίσως μπορούμε να τον αποφύγουμε αν τον αναγνωρίσουμε σαν κομμάτι μας. Και μετά ας του γυρίσουμε την πλάτη και ας πάμε προς το φως».

Θωμάς Βαλιανάτος, Ιώ Αρματά

Εξεγερμένα, ανατρεπτικά και ανήσυχα όντα

Το έργο μας φέρνει σε επαφή με τον  κοινωνικό ρατσισμό που συχνά υφίστανται τα  non-binary άτομα, ενώ θίγει το ζήτημα της ταυτότητας και της αρρενωπότητας. 

«Η Ελευθερία ως δικαίωμα αυθύπαρκτο, αναφαίρετο, αδιαπραγμάτευτο, αδιαίρετο και για όλους», επισημαίνουν.

Για τις πλευρές του μύθου που αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης: «Η σύγκρουση με την εξουσία, η ανάγκη της να σκεφτεί για τον εαυτό της, να αμφισβητήσει, να πράξει ως αυτόβουλο ον ενάντια στην καθεστηκυία τάξη, καθιστούν την Ηλέκτρα ένα τραγικό πρόσωπο-σύμβολο ανά τους αιώνες και πάντα καίριο να εκφράσει τις εξεγερμένες ψυχές κάθε εποχής. Τα non-binary άτομα, είναι κατά βάση εξεγερμένα, ανατρεπτικά και ανήσυχα όντα που αμφισβητούν τα στερεότυπα τις εποχής και κάθε τι που τους εγκλωβίζει σε έναν τρόπο ζωής μη αυθεντικό και μακριά από την φύση τους».

INFO:

Ηλέκτρες του Κόσμου

Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης

Απο 28/04/2022 εως 10/05/2022

Πειραιώς 206 (ύψος Χαμοστέρνας)

Δευτέρα εώς Κυριακή: 18:00 – 22:00