Η Κωνσταντίνα Κοτζαμάνη στο koutipandoras.gr: "Η κινηματογραφική βιομηχανία στην Ελλάδα μοιάζει με αρένα"

Συμμετείχε με το «Washingtonia» (2014) στο Διαγωνιστικό Τμήμα Μικρού Μήκους Ταινιών του Φεστιβάλ Βερολίνου –η ταινία τιμήθηκε με το βραβείο καλύτερης μικρού μήκους ταινίας της Ελληνικής Ακαδημίας Κινηματογράφου και κέρδισε το βραβείο EFA Award στο Φεστιβάλ της Γάνδης, ενώ ήταν υποψήφια ως καλύτερη μικρού μήκους ταινία στα Ευρωπαϊκά Κινηματογραφικά βραβεία 2015– και με το «Yellow Fieber» (2015) στο Επίσημο Διαγωνιστικό Τμήμα Μικρού Μήκους Ταινιών του Φεστιβάλ Λοκάρνο, φέτος η νέα της ταινία «Limbo» έκανε την παγκόσμια πρεμιέρα της στην 55η Εβδομάδα Κριτικής του Φεστιβάλ Καννών και ήταν μια από τις δέκα μικρού μήκους ταινίες από όλο τον κόσμο που διαγωνίστηκαν για τα βραβεία Leica Cine Discovery Prize και Canal+ Award.

Συνέντευξη στους Παναγιώτη Φρούντζο, Κωνσταντίνο Καϊμάκη

Είναι ενδιαφέρον το γεγονός πως από τη Φαρμακευτική, στην οποία σπουδάζατε, βρεθήκατε στη Σχολή Κινηματογράφου του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, και έτσι αφήσατε οριστικά πίσω σας τη σιγουριά ενός αποδοτικού επαγγέλματος, για να ριχτείτε στη μεγάλη περιπέτεια της αβεβαιότητας του κινηματογράφου.

Δεν μετανιώνω που σπούδασα φαρμακευτική· πάντα ο κόσμος της χημείας και της φυσικής ήταν ένα παράθυρο παρατήρησης στον κόσμο. Νομίζω ότι αυτή η αλλαγή έγινε αυτόματα, αφού άνοιξε η κρατική σχολή κινηματογράφου στη Θεσσαλονίκη. Το είδα λίγο σαν σημάδι.

Η αλήθεια, πάντως, είναι πως είστε μια δημιουργός που έχετε γυρίσει μερικά από τα μεγαλύτερα ευρωπαϊκά φεστιβάλ: βρεθήκατε στις Κάνες, το Βερολίνο και το Λοκάρνο. Η παρουσία σας σε αυτές τις κινηματογραφικές γιορτές νιώθετε ότι είναι μια μορφής αναγνώριση;

Σίγουρα, θεωρώ ότι είναι μια μεγάλη ώθηση για να ξεκινήσει η ταινία το ταξίδι της. Εκεί συναντάς ένα μεγάλο διεθνές φεστιβαλικό κοινό, που ενδιαφέρεται να γνωρίσει τη δουλειά σου. Ιδιαίτερα για τις μικρού μήκους ταινίες, με τις οποίες το κοινό στην Ελλάδα δεν έχει ακριβώς ζυμωθεί –πρέπει, δε, να λάβετε υπόψη σας πως δεν υπάρχει κάποιο πλαίσιο στη χώρα μας, για να προωθηθεί η δουλειά σου–, ένα μεγάλο φεστιβάλ στο εξωτερικό είναι μια πολύτιμη ευκαιρία.

Οι δικές σας κινηματογραφικές αναφορές ποιες είναι; Θυμάμαι όταν πρωτοείδα το «Pigs» (2013), ένιωσα ότι βρισκόμουν σε μια διαρκή αιώρηση ανάμεσα στον Παζολίνι, από τη μια, και τον Μακαβέγεφ και τον Μπορόβτζικ, από την άλλη.

Νομίζω ότι σε κάθε πρότζεκτ προσκολλώμαι σε διαφορετικές κινηματογραφικές αναφορές, οι οποίες λειτουργούν σαν ιδεογράμματα. Αυτές οι αναφορές αλλάζουν κάθε φορά καθώς κι εγώ μεταβάλλομαι μέσα στον χρόνο. Συγκεκριμένα, στο «Pigs» υπήρχαν δυο κινηματογραφιστές, οι οποίοι θυμάμαι ότι με είχαν επηρεάσει πολύ: ο πρώτος ήταν ο Sharunas Bartas και η ταινία του «The House», που αναφερόταν σε ένα σπίτι που άλλαζε εφιαλτικά, και ο δεύτερος ο Phillipe Grandieux με τον οργανικό και σωματικό τρόπο που χειριζόταν τους ηθοποιούς σε σχέση με την κάμερα.

Ωστόσο, διαισθάνομαι πως εκτός από τον κινηματογράφο, οι εικαστικές σας επιρροές είναι επίσης δυνατές. Οι κινηματογραφικοί σας εφιάλτες είναι φανερό ότι πατάνε στο έδαφος της ευρωπαϊκής ζωγραφικής.

Παλιότερα , ειδικά όσο ήμουν ακόμη στη σχολή κινηματογράφου, συνηθίζαμε να δουλεύουμε πολύ με εικαστικούς πίνακες, με χρωματικές παλέτες και ζωγράφους. Αλλά αυτή είναι μια διαδικασία που την έχω αφήσει λίγο πίσω τα τελευταία χρόνια. Για παράδειγμα, το «Pigs» ήταν μια κινηματογραφική άσκηση πάνω σε έναν πίνακα του Ρενέ Μαγκρίτ. Στα σκηνικά και τους χώρους προσπαθήσαμε να είμαστε κοντά στα σχ΄σδια και τα σκίτσα του Ντέιβιντ Χόκνεϊ, ο οποίος είχε εικονοποιήσει πολλά από τα παραμύθια των αδερφών Γκριμ. Πλέον, πιο πολύ αναζητώ φωτογραφίες, φωτογραφίες οποιασδήποτε προέλευσης. Νομίζω ότι ακόμη και τους πίνακες τους βλέπω σαν φωτογραφίες πια. Πρόσφατα, βρέθηκα σε μια έκθεση στην Εθνική Πινακοθήκη του Βερολίνου και είδα από κοντά πίνακες του David Friedrich , ενός ζωγράφου της ρομαντικής γερμανικής σχολής. Τα χρώματά του είχαν ένα μεταφυσικό εσώτερο φως. Μου άνοιξε ένα νέο παράθυρο ως προς το πώς μπορείς να διαχειριστείς ένα απλό τοπίο αλληγορικά.

Σε μια κρίσιμη καμπή για την ελληνική κοινωνία, ποια όνειρα και ποιες φιλοδοξίες μπορεί να έχει μια νέα δημιουργός που ασκείται σε μια τέχνη που στην Ελλάδα έχει αφήσει πολύ πίσω της την ανθηρή οικονομική περίοδο των χιλιάδων εισιτηρίων;

Δεν είναι μόνο τα εισιτήρια που αλλάζουν· για τους νέους σκηνοθέτες αλλάζει και ο τρόπος που παράγεται το σινεμά σήμερα. Πλέον, στην Ελλάδα οι κρατικές δομές που οφείλουν να στηρίξουν τον νέο και ανεξάρτητο δημιουργό υπολειτουργούν. Η κινηματογραφική βιομηχανία μοιάζει με αρένα: πρέπει σε κάθε στάδιο να πείθεις διαφορετικούς ανθρώπους –παραγωγούς και όσους εμπλέκονται σε χρηματοδοτικά προγράμματα–, προκειμένου να εξασφαλίσεις τα απαιτούμενα λεφτά. Έτσι, αναγκάζεσαι να στραφείς σε διεθνείς συμπαραγωγές και προγράμματα βελτίωσης σεναρίου, με αποτέλεσμα να εξαντλείσαι και να απομακρύνεσαι από το ίδιο το γύρισμα και την ταινία. Με αυτό τον τρόπο, είναι πιθανό να χάσεις το όραμά σου κάπου στον δρόμο και στη συνέχεια είναι δύσκολο να επανασυνδεθείς με αυτό. Ιδιαίτερα όταν γυρίζεις ταινία για πρώτη φορά. Προβάλλονται, μάλιστα, συνέχεια η δικαιολογία και ο φόβος τού τι θέλει το κοινό. Νομίζω ότι ποτέ δεν σκέφτηκα το κοινό, ποτέ δεν ξέρεις τι θέλει το κοινό. Πάντα ήμουν ειλικρινής με αυτό που έκανα, και ο φόβος μου είναι να μη χάσω, καθώς μεγαλώνω, τον αυθορμητισμό και την ειλικρίνειά μου. Νομίζω από εκεί πηγάζουν οι φιλοδοξίες μου: να έχω τη δυνατότητα να συνεχίσω να κάνω το δικό μου σινεμά.

Δεν είναι περίεργο το γεγονός ότι το «νέο νέο ελληνικό σινεμά» αν και ανθίζει, δεν ελκύει το κινηματογραφόφιλο κοινό στην ίδια του τη χώρα;

Ναι, είναι περίεργο και φυσικό την ίδια στιγμή. Πολλές φορές νιώθω θυμωμένη, γιατί μπορώ να φανταστώ ότι δεν θα μπορώ στο μέλλον, με τη σειρά μου, να βρω το κοινό για την ταινία μου, αλλά, από την άλλη, δεν μπορώ να επιρρίψω ευθύνες σε κάποιον. Δεν θέλω να μπω σε συζητήσεις του τύπου αν φταίνε οι ελληνικές ταινίες, η τσέπη του μέσου Έλληνα, η αλλαγή στην ψυχαγωγία ή το ίδιο το κοινό. Μάλλον είναι όλα μαζί ή τίποτε από αυτά. Το κοινό είναι ένας ζωντανός, απρόβλεπτος οργανισμός, που ζει ανεξάρτητα από εσένα. Σίγουρα, αυτό αλλάζει κατεύθυνση στους δικούς μας στόχους ως σκηνοθέτες. Πλέον, δίνουμε βάρος στο διεθνές φεστιβαλικό κοινό του εξωτερικού, γιατί ξέρουμε ότι εδώ, εντός Ελλάδας, είναι η μάχη είναι κάπως άνιση.

Ξεχωρίζετε κάποιους νέους Έλληνες σκηνοθέτες από τη γενιά του «Greek Weird Cinema»;

Η «Κινέττα» ήταν μια ταινία που με επηρέασε παρά πολύ όταν την είδα. Ήταν η πρώτη ταινία του Γιώργου Λάνθιμου.

Λύκοι, γουρούνια, καμηλοπαρδάλεις, φοίνικες, άνθρωποι: το κινηματογραφικό σας σύμπαν μοιάζει ερμητικά κλειστό και τα κλειδιά-εργαλεία που φαίνεται ότι απαιτούνται για να ανοιχτεί στον κόσμο είναι εκείνα του Φρόιντ και του Γιουνγκ. Θα χαρακτηρίζατε το σινεμά σας «ψυχολογικό»;

Στη σχολή κινηματογράφου είχα την ευκαιρία να εμβαθύνω στην κινηματογραφική ανάλυση, με βάση την ψυχαναλυτική θεωρία του Φρόιντ, του Λακάν και του Γιουνγκ, οι οποίοι ερμήνευσαν την κινηματογραφική αφήγηση με έναν τελείως σαγηνευτικό τρόπο. Ίσως οι πρώτες ταινίες μου, το «Pigs» για παράδειγμα, είχαν να κάνουν με αυτό. Ωστόσο, νομίζω ότι άφησα αυτά τα αρχετυπικά σύμβολα πίσω μου. Θεωρώ ότι στις ταινίες μου πλέον τα κλειδιά υπάρχουν μέσα στο ίδιο το φιλμικό κείμενο, χωρίς ο θεατής να πρέπει να γνωρίζει a priori κάτι. Προσπαθώ να δημιουργήσω κάθε φορά τη δική μου αυτόνομη μυθολογία, δίχως να απαιτείται μια εξωγενής ερμηνεία. Ο θεατής πρέπει να ακολουθήσει και να εμπιστευτεί το εμπειρικό ταξίδι που η ταινία προτείνει. Έτσι κι αλλιώς, καθένας έχει μέσα του μια δική του μήτρα δηλώσεων και συμπαραδηλώσεων και κάθε φορά συνθέτει τη δική του ερμηνεία σε σχέση με τις προσωπικές του λαμβάνουσες. Αισθάνομαι ότι κάθε θεατής δημιουργεί τη δική του ταινία. Αυτό έχει μεγάλο ενδιαφέρον, γιατί ενώνεται διαφορετικά το παζλ του μύθου.

Ο σύγχρονος κόσμος του αστικού πολιτισμού πιστεύετε πως υποσκάπτεται από τη σκοτεινιά που κρύβει το υποσυνείδητό μας;

Το σκοτεινό κομμάτι του υποσυνείδητου είναι ένας τροχός με τον οποίο παλεύει η ανθρώπινη ύπαρξη σχεδόν από πάντα. Δεν πιστεύω ότι είναι κάτι καινούργιο. Υπάρχει ένα ολόκληρο χάος παραγόντων που διαμορφώνουν τον δυτικό αστικό πολιτισμό. Όμως, το σκοτεινό συνδιαλέγεται με το φωτεινό και μέσα από τη συνδιαλλαγή αυτή προκύπτει μια καθολική ισορροπία. Αυτή η ισορροπία είναι σχετικά σταθερή μέσα στον χρόνο.

Απ’ ό,τι καταλαβαίνω, σύντομα θα περάσετε στη φόρμα της μεγάλου μήκους ταινίας. Πιστεύετε ότι αυτό το βήμα θα καθορίσει και τις αισθητικές σας αντιλήψεις;

Είναι δύσκολο να πω. Είμαι στα πρώτα βήματα της συγγραφής του σεναρίου της μεγάλου μήκους μου, η οποία μάλιστα προέκυψε από μια ιδέα που είχα για μικρούς. Όπως και να ’χει, πιστεύω ότι τελικά πάλι θα έχει να κάνει με τους κόσμους που με μαγεύουν.

Περνά από το μυαλό σας πως υπάρχει ισχυρή πιθανότητα να ακολουθήσετε διεθνή καριέρα και η Ελλάδα να μείνει μια νοσταλγική νότα αναφοράς στις συνεντεύξεις που θα δίνετε στο μέλλον;

Προς το παρόν, μου φαίνεται μακρινό το ενδεχόμενο να αφήσω την Ελλάδα. Ωστόσο, θα ήθελα πολύ να φιλμάρω στο εξωτερικό. Είναι εξαιρετικά ανανεωτικό ένας καλλιτέχνης να στρέφει αλλού το βλέμμα του, προς κάτι ξένο και ανοίκειο. Αυτός είναι ένας τρόπος για να γνωρίσεις βαθιά έναν ξένο τόπο. Επίσης, θα είχε ενδιαφέρον να δω την Ελλάδα νοσταλγικά. Θα μου άνοιγε ένα καινούργιο παράθυρο, για να την ξανα-ανακαλύψω .