Γνωρίζοντας την πραγματικότητα των «γύφτων»

 

γράφει η Συραγώ Λιάτσικου

Όταν έγινε γνωστό πως ένα μικρό κορίτσι Ρομά δολοφονήθηκε στην Άμφισσα, αρκετοί υπέθεσαν -με μεγάλη ευκολία- πως μάλλον θα πρόκειται για μια «άτυχη στιγμή» ή μια «αδέσποτη» σφαίρα που είναι σχεδόν λογικό να τη βρει μέσα στο «γκέτο». Άλλοι, δεν δίστασαν να χαρακτηρίσουν το περιστατικό ως «παράπλευρη απώλεια» σε μια αυτοδικία εναντίον κάποιου διαρρήκτη, που θα έπρεπε να πεθάνει για την υποτιθέμενη πράξη του.

Ανώτεροι ιεροδικαστές που στιγματίζουν το «διαφορετικό»    

Κάπως έτσι, μερικές δεκάδες συγκεντρώθηκαν έξω από τα δικαστήρια της Άμφισσας για να χειροκροτήσουν τον δολοφόνο ενός παιδιού. Άνθρωποι που εμφανίζονται ως αυτόκλητοι συνήγοροι κάποιου που μπορεί να σκότωσε μια «γυφτοπούλα» αλλά «ήταν καλό παιδί, δεν αξίζει να πάει μέσα το παλικάρι». Που παρέχουν ανοχή και νομιμοποίηση στο οπλισμένο χέρι του δράστη, κατευθυνόμενοι από τις βαθειά ριζωμένες, στερεοτυπικές, ρατσιστικές αντιλήψεις που είναι διάχυτες στην ελληνική κοινωνία.

Πρόκειται άλλωστε για κάποιον «δικό τους» απέναντι στον γύφτο, που ζει μέσα στις λάσπες και τα τσαντίρια, που δεν στέλνει τα παιδιά του σχολείο, που «τρώει» τα επιδόματα από τους λευκούς Έλληνες πολίτες, που βγάζει τα λεφτά του μονάχα από παράνομες δραστηριότητες. Τα ζητήματα γύρω από την ζωή των Ρομά επανέρχονται στη δημόσια σφαίρα συζήτησης κάθε φορά που συμβαίνει κάποιο θλιβερό γεγονός. Η δολοφονία της 13χρονης Γιαννούλας Καραχάλιου άνοιξε ξανά τον ασκό του Αιόλου.

 

 

Ζώντας σε συνθήκες «τρίτου κόσμου»

Σύμφωνα με τον Οργανισμό Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (FRA) σε μια πρόσφατη (Απρίλης 2018) έκθεσή του για την αθιγγανοφοβία ως εμπόδιο στην ένταξη των Ρομά, αποκαλύπτει ότι, παρά τις προσπάθειες, τα κράτη μέλη δεν έχουν ακόμη εκπληρώσει τους περισσότερους από τους στόχους ένταξης που έχει θέσει η ΕΕ από το 2011 για τις εθνικές στρατηγικές ένταξης των Ρομά.

Η αθιγγανοφοβία παραμένει σε υψηλά επίπεδα με έναν στους τρεις Ρομά να έχει πέσει θύμα παρενόχλησης, ενώ δεν έχουν ληφθεί αποτελεσματικά μέτρα για την καταπολέμηση των εγκλημάτων μίσους και της ρητορικής μίσους. Οι συνθήκες διαβίωσης των Ρομά στην ΕΕ δεν έχουν αλλάξει πολύ μεταξύ του 2011 και του 2016. Το 80% των Ρομά διατρέχουν κίνδυνο φτώχειας σε σύγκριση με το 17 % που είναι ο μέσος όρος της ΕΕ. Το 30% ζει σε νοικοκυριά χωρίς τρεχούμενο νερό. Η πρόσβαση των Ρομά σε πόσιμο νερό είναι παρόμοια με εκείνη των κατοίκων της Γκάνα ή του Νεπάλ. Την ίδια στιγμή, περίπου τα μισά παιδιά Ρομά παρακολουθούν προσχολική εκπαίδευση το επίπεδό της οποίας είναι συγκρίσιμο με το επίπεδο εκπαίδευσης στο Πουέρτο Ρίκο. Ένα μεγάλο ποσοστό των νεαρών Ρομά από 16 έως 24 ετών βρίσκονται εκτός απασχόλησης, εκπαίδευσης ή κατάρτισης, ιδιαίτερα στην περίπτωση των γυναικών.

Από τη δεκαετία του ’80, η ΕΟΚ διέθεσε πολλά κονδύλια στην Ελλάδα για την δημιουργία πρότυπων καταυλισμών για τους Ρομά, τα χρήματα αυτά όμως χρησιμοποιήθηκαν για άλλους σκοπούς από τις τοπικές κοινωνίες, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει για δεκαετίες ένα οργανωμένο σχέδιο ενσωμάτωσης. Εντύπωση προκαλεί και η απόκτηση της ελληνικής υπηκοότητας μόλις τη δεκαετία του 1970, παρότι Ρομά κατοικούν στη χώρα μας εδώ και αιώνες. Μάλιστα, η πρώτη φορά που διαμορφώθηκε, δημοσιοποιήθηκε και άρχισε να εφαρμόζεται κρατικό πρόγραμμα αντιμετώπισης του προβλήματος ήταν μόλις το 1996.

Στην Ελλάδα ζουν περί τα 250.000 με 300.000 άτομα τσιγγάνικης καταγωγής. Σχεδόν όλοι μένουν περιμετρικά των πόλεων σε τσαντίρια, παράγκες και πρόχειρα παραπήγματα, σε διαμερίσματα των πόλεων, σε μικτούς καταυλισμούς όπου συνυπάρχουν κτίσματα και σκηνές. Στην Αγία Βαρβάρα για παράδειγμα οι Τσιγγάνοι που ζουν εκεί από το 1923 και μετά, δημιούργησαν αρκετά ικανοποιητικές συνθήκες ζωής και εργασίας, ζώντας σε κατοικίες όπως οι υπόλοιποι δημότες. Στα Άνω Λιόσια αντίθετα οι Τσιγγάνοι ζουν σε έναν καταυλισμό-σκουπιδότοπο. Σε κάθε περιοχή, η εκάστοτε κοινότητα αντιμετωπίζει και διαφορετικά προβλήματα. Η πιο ενταγμένη ομάδα αντιμετωπίζει οξύ πρόβλημα ισότιμης αντιμετώπισης από το ελληνικό κράτος και τους μη Τσιγγάνους Έλληνες αφού πέφτουν θύματα καθημερινών και αλλεπάλληλων ρατσιστικών διακρίσεων.

 

 

 

Θύματα υποσχέσεων

Σε αυτή την -παγιωμένη πλέον- κατάσταση χάσματος μεταξύ των κοινοτήτων Ρομά και των μη Ρομά συμπολιτών τους αναφέρθηκε η Ειδική Γραμματέας για την Κοινωνική Ένταξη των Ρομά, Κατερίνα Γιάντσιου. Σχολιάζοντας στο koutipandoras.gr τις επευφημίες κατοίκων της Άμφισσας στον θύτη της δολοφονίας της 13χρονης, είπε πως είναι δυσάρεστο να συνειδητοποιεί κανείς τέτοιου είδους ακραίες αντιδράσεις απέναντι σε πληθυσμιακές ομάδες, εφιστώντας την προσοχή στην ψυχραιμία και τα αντανακλαστικά που πρέπει να επιδείξει το σύνολο της κοινωνίας για να τις αποτρέψει. Όπως επεσήμανε, τέτοια φαινόμενα οφείλουν να μας ενεργοποιούν για να προστατεύουμε την κοινωνική συνοχή. Η κα Γιάντσιου τόνισε επίσης πως δεν υπάρχει μόνο αυτή η πλευρά του νομίσματος, καθώς οι πολίτες της Άμφισσας συμμετέχουν μαζικά στη συζήτηση για το σχεδιαζόμενο πρόγραμμα σταδιακής κοινωνικής ένταξης των Ρομά στην πόλη, που πραγματοποιείται σε συνεργασία με τον δήμο.

 

 

 

Το μεγαλύτερο πρόβλημα επιβίωσης αντιμετωπίζουν οι Ρομά που ζουν στις σκηνές, χωρίς ηλεκτρισμό, υδροδότηση, σε σκουπιδότοπους, σε μέρη με στάσιμα νερά. Αν ανατρέξει κανείς στο παρελθόν, θα θυμηθεί πολλές προεκλογικές υποσχέσεις για ρεύμα και νερό σε καταυλισμούς Ρομά με αντάλλαγμα μαζικές ψήφους στα κόμματά τους. Και μετά την ψηφοφορία, πίσω στα ίδια.

Η Ειδική Γραμματεία, αναφέρει η κα Γιάντσιου, εστιάζει στην αντιμετώπιση της εξαθλίωσης, στοχεύοντας αρχικά στην μετεγκατάσταση, την δημιουργία νέων υποδομών και την συνεργασία με τους δήμους για την επιτάχυνση της υλοποίησης των δράσεων για την βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των Ρομά.

Ζώντας χωρίς νερό και ρεύμα, ο πληθυσμός των Ρομά είναι πιο ευάλωτος σε κάποιες ασθένειες. Την ίδια στιγμή, το μεγαλύτερο ποσοστό είναι εντελώς ανασφάλιστοι, ενώ όταν βρεθούν σε νοσοκομεία, αντιμετωπίζονται με προκατάληψη και πολλές φορές δεν εξυπηρετούνται ισότιμα με τους άλλους ασθενείς. Πολλά παιδιά μέχρι και σήμερα γεννιούνται σε καταυλισμούς ενώ η έλλειψη βασικών ειδών πρώτης ανάγκης, αυξάνει το ποσοστό θανάτων και ασθενειών.

 

 

 

Δεν τους δέχονται για πρακτική άσκηση

Όσον αφορά την εκπαίδευση, συνεχίζει να υπάρχει μεγάλη σχολική διαρροή, που πολλές φορές προκύπτει λόγω της παιδικής εργασίας, άλλοτε λόγω της παντελούς απουσίας βασικής εκπαίδευσης των γονιών αλλά κυρίως λόγω των αντικειμενικών συνθηκών που επικρατούν. Ενώ το σχολείο αποτελεί μια διέξοδο διαφυγής απ’ την ακραία φτώχεια, το εκπαιδευτικό σύστημα δεν είναι διαμορφωμένο για να υποδεχτεί με ίσους όρους παιδιά που ζουν σε διαφορετικές συνθήκες και μιλάνε δύο γλώσσες. Τα παιδιά αυτά μπορεί να μην έχουν ακόμα και τα ρούχα, τα παπούτσια ή τα σχολικά είδη για να έχουν μια αξιοπρεπή παρουσία στο σχολείο. Το χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης έχει άμεσο αντίκτυπο και στην αναζήτηση εργασίας. Οι προκαταλήψεις σε βάρος τους όμως είναι αυτές που χτίζουν τον ψηλότερο τοίχο.

«Πολλοί νέοι Ρομά που αποφοιτούν από τεχνικά λύκεια μας λένε πως δεν τους δέχονται πουθενά για πρακτική λόγω προκατάληψης» αναφέρει η κα Γιάντσιου. Παράλληλα, σημειώνει πως «αυτό που χαρακτηρίζει περισσότερο τους νέους είναι η δίψα τους για δημιουργία». Ένα άλλο στερεότυπο που «ακολουθεί» τους Ρομά είναι το ότι ζουν από τα επιδόματα. «Είναι πολύ λογικό ένα μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού των Ρομά να λαμβάνει επιδόματα από το κράτος, όπως το ΚΕΑ και άλλα οικογενειακά επιδόματα, λόγω των συνθηκών μέσα στις οποίες ζουν. Οι νέοι άνθρωποι όμως εκφράζουν συνεχώς το αίτημά τους για απασχόληση, δεν φαντάζονται τους εαυτούς τους να ζουν από επιδόματα» υπογράμμισε η κα Γιάντσιου.

Γίνεται αντιληπτό πως εγκληματικότητα που πολλές φορές αποδίδεται ως «γενετικό χαρακτηριστικό» των Ρομά, γεννιέται εν πολλοίς από την περιθωριοποίηση, τη φτώχεια και την εξαθλίωση. Άλλωστε η ίδια η γκετοποίηση των Ρομά είναι μια συνθήκη που ενισχύει τη βία. Οι Ρομά εξάλλου έχουν κατηγορηθεί για πολλά δεινά σε κάθε τόπο που έχουν πατήσει. «Καταραμένοι είναι, γι’ αυτό δεν στεριώνουν», λένε πολλοί. Αυτή η «κατάρα» τους έκανε τα επόμενα θύματα του Χίτλερ μετά τους εβραίους. Σε κάθε ιστορική φάση της ανθρωπότητας τους «έσφαζαν» όλοι γιατί δεν ήταν με «κανέναν»…