Για την τεράστια ερμηνεύτρια Μαρία Δημητριάδη που πέθανε σαν σήμερα πριν δέκα χρόνια

Θυμάμαι την είδηση του θανάτου της τραγουδίστριας Μαρίας Δημητριάδη, τέτοια μέρα, πριν ακριβώς μία δεκαετία. Βρισκόμουν μέσα σ’ ένα βαν με μέλη του συγκροτήματος Wishbone Ash, ανεβαίνοντας στη Θεσσαλονίκη για συναυλία τους αμέσως μετά την εμφάνιση τους στο «Κύτταρο» της οδού Ηπείρου. Που να εξηγούσα στους Άγγλους πουρόκερς πόσο σημαντική ήταν η φωνή αυτή που σίγησε για πάντα; Η φωνή που την ίδια ακριβώς περίοδο που εκείνοι έβγαζαν το θρυλικό «Argus», τραγουδούσε το «Καφενείο η Ελλάς» του Γιάννη Μαρκόπουλου και του Κ. Χ. Μύρη και το «Λεβέντης εροβόλαγε» του Μίκη Θεοδωράκη. Η φωνή, επίσης, που καλούσε τον κόσμο να τσακίσει το φασισμό, εποχή Μεταπολίτευσης, όπως την είχαν «στρατολογήσει» ο Θάνος Μικρούτσικος και ο Φώντας Λάδης! 

Η Δημητριάδη είχε ξεκινήσει το ταξίδι της στη δισκογραφία σε νεαρότατη ηλικία, έφηβη, με ένα τραγούδι «που δεν ήταν και το φόρτε της», σύμφωνα με την αδερφή της, Αφροδίτη Μάνου, συγκριτικά πάντα με το πολιτικό τραγούδι που υπηρέτησε: Τη μπαλάντα «Άναμπελ (Ένα πρωινό)» του Σταύρου Ξαρχάκου και του Γιώργου Παπαστεφάνου για την ταινία «Κορίτσια στον ήλιο» (1968) του Βασίλη Γεωργιάδη. Μόλις 17 ετών ήταν η, γεννημένη το 1951 στον Ταύρο Αττικής, Μαίρη Δημητριάδη, όταν κρυφά από τους γονείς της μπήκε στο στούντιο και σφράγισε με την αισθαντικότατη ερμηνεία της τη Νο 1 ελληνική ερωτική μπαλάντα όλων των εποχών! Γι’ αυτό το λόγο στη δισκογραφική έκδοση, το όνομα της αναγραφόταν ως «Μαρία» σκέτο, κάτι που έκανε πολλούς να πιστέψουν πως επρόκειτο για εξελληνισμένο ψευδώνυμο της Αμερικανο-σουηδέζας ηθοποιού (και τραγουδίστριας) Ann Lonnberg. Άλλο ένα παρεμφερές ερωτικό τραγούδι, του Γιάννη Σπανού αυτή τη φορά σε στίχους του Αλέξη Αλεξόπουλου, έμελλε να ερμηνεύσει η Δημητριάδη: Το «Σ’ αναζητώ» για την ταινία «Αναζήτηση» (1972) του Ερρίκου Ανδρέου.

Τη Δημητριάδη τη λάτρεψαν κυριολεκτικά όλοι οι μεγάλοι Έλληνες συνθέτες – ας ξεκινήσω την αναδρομή στη δισκογραφία της με έναν λιγότερο γνωστό δίσκο του 1971: Την «Ιερά Οδό» του Άγγελου Σέμπου σε στίχους της Κωστούλας Μητροπούλου με βασική ερμηνεύτρια τη Βίκυ Μοσχολιού. Δίπλα στη Μοσχολιού, τρία κομμάτια έλεγε η Δημητριάδη (μεταξύ αυτών και το ομότιτλο του δίσκου) και άλλα δύο ο, επίσης νέος τραγουδιστής, Σπύρος Μάτσος. Μία ακόμη από τις πρώτες δισκογραφικές εξορμήσεις της ήταν η συνεργασία της με τον συνθέτη Χρήστο Λεοντή σε ένα δίσκο 45 στροφών που κυκλοφόρησε κι αυτός το 1971: Στη μία πλευρά υπήρχε το τραγούδι «Παναγιά Παναγιά» σε στίχους Ζώη Μάναρη και στην άλλη το «Ανήμερο κορίτσι» σε στίχους Γιάννη Νεγρεπόντη. Ακούμε το «Παναγιά Παναγιά», που αποτελεί μία σπάνια και σχετικά άγνωστη στιγμή της:

Ωστόσο, την τριετία 1970 – 72 είχε τη μεγάλη τύχη να βγει στο εξωτερικό ως ερμηνεύτρια του αυτοεξόριστου Μίκη Θεοδωράκη και να τραγουδήσει σε α’ εκτέλεση ορισμένα από τα πιο μεγάλα έργα του: «Τα Λαϊκά» σε στίχους Μάνου Ελευθερίου, που ηχογραφήθηκαν στη Γαλλία και κυκλοφόρησαν στην Ελλάδα μετά την πτώση της χούντας, «Τα τραγούδια του Αγώνα», που ηχογραφήθηκαν στο Λονδίνο, αλλά και το «Ήλιος και Χρόνος» σε ζωντανή ηχογράφηση από το Theatre National Populaire του Παρισιού. Η Δημητριάδη ανήκε τότε στον κύκλο των ερμηνευτών του Θεοδωράκη που περιλάμβανε ακόμη τη Μαρία Φαραντούρη, τον Αντώνη Καλογιάννη και τον Πέτρο Πανδή. Η συνεργασία του συνθέτη, πάντα σε συναυλίες στο εξωτερικό, θα ξεκινούσε με την αδερφή της, την Αφροδίτη Μάνου, το 1973. 

Πιο πίσω ακόμα, στα 1969, η Δημητριάδη υπήρξε από τις πρώτες ερμηνεύτριες του Γιάννη Μαρκόπουλου. Στο έργο «Ήλιος ο πρώτος», σε ποίηση Οδυσσέα Ελύτη, με τη ζωγραφική του Νίκου Κούνδουρου στο εξώφυλλο του δίσκου, είχε τραγουδήσει το αριστουργηματικό «Κάτω στης Μαργαρίτας τ’ αλωνάκι», μεταξύ άλλων. Η καλή φίλη της, Μαρίζα Κωχ, έχει να θυμηθεί κάτι όμορφο και ενδεικτικό για τον χαρακτήρα της Δημητριάδη: «Μου είχε αρέσει πολύ το τραγούδι αυτό του Μαρκόπουλου, το έβρισκα πολύ ”rock” και ήθελα να το ηχογραφήσω κι εγώ μόνο με ντραμς. Μιλάμε για το 1973, μερικά χρόνια αφότου τό’χε τραγουδήσει η Μαρία. Όταν της εξέφρασα την επιθυμία να το τραγουδήσω, καθόλου δεν ”ζήλεψε”. Κι όχι μόνο δεν ”ζήλεψε”, αλλά μπήκε μαζί μου στο στούντιο και μού’κανε δεύτερη φωνή»! Ακόμη ένα μεγάλο έργο του Μαρκόπουλου σφράγισε με τη φωνή της η Δημητριάδη ως «συμπρωταγωνίστρια» του Νίκου Ξυλούρη: Το «Χρονικό» (1970) σε ποίηση Κ. Χ. Μύρη με τον «Γερο-δάσκαλο», το «Λιονταρόπουλο» και βέβαια το «(1950) Καφενείο η Ελλάς».

Την περίοδο της Μεταπολίτευσης η Δημητριάδη είναι η ερμηνεύτρια στα έργα δύο σημαντικών συνθετών από τη Lyra του Αλέκου Πατσιφά: Στους «Σκλάβους Πολιορκημένους» του Νίκου Μαμαγκάκη σε ποίηση Κώστα Βάρναλη μαζί με τον Δημήτρη Ψαριανό και στο «Αντόνιο Τόρρες Χερέδια» του Γιάννη Γλέζου σε ποίηση F. G. Lorca στην απόδοση του Ο. Ελύτη. Το δίσκο του Γλέζου είχε ενορχηστρώσει ο Μαμαγκάκης, όπως είχε συμβεί παλιότερα και στον άλλο κύκλο Lorca του ίδιου συνθέτη με ερμηνευτή τον Γιάννη Πουλόπουλο. Παράλληλα, στη Lyra πάντα, η Δημητριάδη συμμετέχει στα «18 λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας» του Μίκη Θεοδωράκη και του Γιάννη Ρίτσου, ενώ από την Columbia – EMI κυκλοφορεί μία πιο άγνωστη εκδοχή του θεοδωρακικού έργου «Ήλιος και Χρόνος» με βασική ερμηνεύτρια την ίδια και τον Γιώργο Καπερνάρο. 

Ακριβώς εκείνο τον καιρό η Μαρία Δημητριάδη ήταν ενταγμένη στο παράνομο ΕΚΚΕ, όπου γνώρισε τον Ανδρέα Μικρούτσικο, τον οποίο έμελλε να παντρευτεί και να γίνει μητέρα του μοναχογιού τους, Στέργιου. Ο λόγος και πάλι στην Κωχ που τραγουδούσε τότε μαζί της: «Η Μαίρη μόλις είχε γνωρίσει τον Ανδρέα. Ήταν νέοι, όμορφοι και πολύ ερωτευμένοι. Θυμάμαι ότι συχνά ξεχνούσε να έρθει να τραγουδήσει στη μπουάτ που εμφανιζόμασταν κι έτσι αναγκαζόμουν εγώ να βγάζω δύο προγράμματα! Συνέπεια ήταν να κονομήσω μια τρομερή αφωνία και να πάρω ως θεραπεία μία από τις πρώτες ενέσεις κορτιζόνης στην Ελλάδα. Ποιος μπορεί όμως να κατηγορήσει δύο νέα παιδιά που ζούσαν τον μεγάλο έρωτα τους;»

Εκτός του Ανδρέα Μικρούτσικου, η Δημητριάδη όμως γνώρισε και τον μεγαλύτερο αδερφό του, τον Θάνο, με τον οποίο συνεργάστηκε αποκλειστικά από το δεύτερο ήμισυ της δεκαετίας του 1970 και για πολλά χρόνια. Για την ακρίβεια, έγινε η φωνή του Θάνου Μικρούτσικου στα πιο οριακά του έργα. Αναφέρω ενδεικτικά τα «Πολιτικά τραγούδια» (1975) σε ποίηση Βολφ Μπίρμαν και Ναζίμ Χικμέτ, που ήταν το ντεμπούτο του συνθέτη, τα «Τροπάρια για φονιάδες» (1978) σε ποίηση Μάνου Ελευθερίου, με τα εξπρεσιονίστικα «Ρόζα Λούξεμπουργκ» και «Νίκος Πλουμπίδης» μέσα, τα «Τραγούδια της λευτεριάς» (1978) με το τραγούδι «Ο φασισμός» σε ποίηση Φώντα Λάδη πρώτο – πρώτο στο δίσκο, αλλά και τα περίφημα «Αντάρτικα (Τραγούδια της Αντίστασης)» (1981), που ενορχήστρωσε ο Μικρούτσικος και έγιναν σήμα κατατεθέν του ΚΚΕ: Συγκλονιστική και αξεπέραστη μέχρι σήμερα η ερμηνεία της Δημητριάδη στο τραγούδι «Ο Μπελογιάννης ζει». 

Η δεκαετία του 1980 βρίσκει την τραγουδίστρια εξίσου δημιουργική και θετική στις συνεργασίες της και με άλλους δημιουργούς, όχι απαραιτήτως από το χώρο του πολιτικού τραγουδιού: Το 1980 κυκλοφορεί το «Δελτίο καιρού», ουσιαστικά ο πρώτος προσωπικός της δίσκος, στον οποίο ηχογράφησε με τη φωνή της και δύο κομμάτια του Μάνου Χατζιδάκι, το «Παιδί από την Κρήτη» και τα «Έξι κορίτσια».

Το ίδιο διάστημα συμμετείχε σε παραστάσεις του Χατζιδάκι στον «Ζυγό» της Πλάκας, το επιστέγασμα όμως της συνεργασίας τους ήρθε σαφώς το 1985 με τη δεύτερη εκτέλεση του λαϊκότροπου έργου του, «Για την Ελένη», σε στίχους Μιχάλη Μπουρμπούλη, για τη φωνή της. Η ιστορία λέει πως γύρω στο ’84 που ο Χατζιδάκις δούλευε ήδη το έργο με άλλον τραγουδιστή, συνάντησε τη Δημητριάδη σε ένα εστιατόριο. Το εκκεντρικό ψιλοπάνκ look της με τα στενά τζιν, τις πουκαμίσες και κάτι μεγάλα κόκκινα σκουλαρίκια, ώθησε τον μεγάλο συνθέτη να πει: «Αυτή θα τραγουδήσει την ”Ελένη”! Είναι λαϊκό κορίτσι και αερικό ταυτόχρονα»! Το έργο «Για την Ελένη» μαζί με ένα άλλο έργο του Μίκη Θεοδωράκη, τον «Διόνυσο», εγκαινίασαν τη δισκογραφική ετικέτα του χατζιδακικού «Σείριου» στην ΕΜΙ, απ’ όπου βγήκαν κι άλλοι δίσκοι σπάνιας αισθητικής με τη Δημητριάδη. Ξεχωρίζω τη «Μυθολογία του Σαββάτου» (1985) του Μιχάλη Τρανουδάκη σε ποίηση Γιώργου Χρονά, τα «Καπέλα» (1989) του Τάσου Καρακατσάνη επίσης σε ποίηση Χρονά, καθώς και το έργο «Μήπως ζούμε σ’ άλλη χώρα;» (1991) του Μίκη Θεοδωράκη σε ποίηση Μάνου Ελευθερίου. Παράλειψη αν δεν αναφέρω και τη συνάντηση της με τον συνθέτη Γιώργο Σταυριανό στην «Έρημη πόλη» (1982), απ’ όπου είχε προκύψει ο πανέμορφος «Καημός της φυσαρμόνικας»! 

Ένα από τα πιο άγνωστα, ομολογουμένως, έργα που τραγούδησε η Δημητριάδη στα τέλη του 1989 ήταν ο κύκλος τραγουδιών με τίτλο «Οριστικά» του Κώστα Κακαβελάκη και του Δημήτρη Νταή. Θυμάμαι πόσο είχα εντυπωσιαστεί το 2009 όταν ανακάλυψα το δίσκο αυτό με αφορμή την επιμέλεια για το περιοδικό «Δίφωνο» ενός CD compilation – αφιέρωμα στην, πρόσφατα εκλιπούσα τότε, Μαρία Δημητριάδη: Το «Οριστικά» βασιζόταν στην πρωτοποριακή για την εποχή χρήση των συνθεσάιζερς και χωριζόταν σε δύο μέρη, τους «Ιστούς της Κύπριδας» και την «Άλλη Όψη». Αντίθετα, η συνεργασία της με τον Στέφανο Κορκολή στον υπέροχο ποπ – ροκ δίσκο «Το μαγικό κλειδί» (1987) σε στίχους Παρασκευά Καρασούλου έμελλε να γίνει πολύ πιο γνωστή, κυρίως λόγω του ντεμπούτου του νέου τότε συνθέτη και μετέπειτα ποπ σταρ Κορκολή. 

Με την είσοδο στα 90s η Δημητριάδη περιορίζει τη δισκογραφική της δραστηριότητα και η αιτία ήταν η ανατροφή του παιδιού της, παρόλο που ο χωρισμός της με τον Ανδρέα Μικρούτσικο είχε επέλθει σχετικά νωρίς. Γι’ αυτόν το χωρισμό ο Μανώλης Ρασούλης είχε αναφερθεί στους συγκινητικούς στίχους του που μελοποίησε και τραγούδησε ο Ανδρέας Μικρούτσικος στον κοινό δίσκο τους «Νά’μαστε πάλι εδώ Αντρέα» (1985), στον οποίο επίσης είχε συμμετάσχει η Δημητριάδη: «Κι εγώ δεν είμαι με τη Μαίρη, όμως μαζί της έχω γιο»…Το 1990 η Δημητριάδη συνεργάζεται με τον Μιχάλη Τερζή στο άλμπουμ «Βιολιστή κατέβα από τη στέγη» και δύο χρόνια αργότερα συμμετέχει σε έναν αμιγώς «Κρητικό» δίσκο μαζί με τον Βασίλη Σκουλά: Τον «Πικραμένο Αναχωρητή» του Παναγιώτη Κωνσταντακόπουλου σε ποίηση Νικηφόρου Βρεττάκου. Το 1992 συμμετέχει ακόμη σε ένα δίσκο – αφιέρωμα στον συνθέτη Σπήλιο Μεντή με βασική ερμηνεύτρια την Αφροδίτη Μάνου. Ακολουθεί η σιωπή, όχι για πολύ όμως. Το 1996 ο συνάδελφος και φίλος της, Βασίλης Παπακωνσταντίνου, κάνει την παραγωγή στον προσωπικό της δίσκο με τίτλο «Αύριο», που είχε πλασαριστεί ως «το comeback της Μαρίας Δημητριάδη». Με την ίδια στο εξώφυλλο α λα…Nina Hagen (στο περίπου), το «Αύριο» ήταν ένα καθαρόαιμο rock άλμπουμ με συνθέσεις που υπέγραφαν ο Β. Παπακωνσταντίνου, ο ποιητής Άλκης Αλκαίος, ο αείμνηστος Σταμάτης Μεσημέρης, ο Λαυρέντης Μαχαιρίτσας κ.α. 

Η νέα χιλιετία δεν βρίσκει τη Μαρία Δημητριάδη στην καλή φυσική κατάσταση του κοντινού παρελθόντος. Έχει παχύνει αρκετά και με τα κοντοκουρεμένα λευκά μαλλιά της θυμίζει φελλινική ηρωίδα. Ο στιχουργός Παρασκευάς Καρασούλος την πείθει να ξαναμπεί στο στούντιο και να γράψουν τον κύκλο τραγουδιών «Δον Κιχώτες» (2001), έναν υπέροχο δίσκο σε μουσική του πιανίστα και συνθέτη Θοδωρή Οικονόμου. Από το δίσκο αυτό είχε ξεχωρίσει το τραγούδι «Εφτά ζωές» που έκανε μεγάλη επιτυχία η Άλκηστη Πρωτοψάλτη, προσωπικά όμως την ερμηνεία της Δημητριάδη δεν την αλλάζω με τίποτα! Τελευταία δισκογραφική της κατάθεση η συμμετοχή της σε τέσσερα τραγούδια στο βιβλίο – CD του Θανάση Μωραΐτη «Νάνι γέλιο μου και φως μου, άσπρο γιασεμί του κόσμου» (2005) μαζί με τον δημιουργό, τη Νένα Βενετσάνου, τη Σόνια Θεοδωρίδου και τη Λυδία Κονιόρδου. 

Ας κλείσω τούτο το αφιέρωμα στη μεγάλη αυτή ερμηνεύτρια, την αναντικατάστατη θα έλεγα, με μία πάλι προσωπική ιστορία: Το 2005 τη συνάντησα στη συναυλία για τα δικαιώματα των γυναικών του Ιράν στο Θέατρο Βράχων. Μαζί της τραγουδούσαν, θυμάμαι, η Μαρίζα Κωχ, η Νένα Βενετσάνου και ο Μανώλης Μητσιάς με τη Λαϊκή Ορχήστρα Μίκης Θεοδωράκης. Μέχρι να’ ρθεί η σειρά της να τραγουδήσει, καθόμασταν στα παρασκήνια και τα λέγαμε. Άκουγα ιστορίες για τα μαγαζιά στην Πλάκα της Μεταπολίτευσης, για τη φίλη της, τη Φλέρυ Νταντωνάκη, τον Νικόλα Άσιμο, τον Ρασούλη, τον Μπουλά. Είχε και μεγάλη πικρία, όμως, η Δημητριάδη τότε. Θεωρούσε πως προβάλλονταν οι ίδιοι και οι ίδιοι, αυτοί που «έτρωγαν κι έπιναν» με χορηγό την Πολιτεία, ενόσω εκείνη ζούσε αποτραβηγμένη και επέλεγε αυστηρά τις εμφανίσεις της. Λίγα χρόνια αργότερα, θα αρρώσταινε από μία σπάνια πνευμονική ασθένεια, μία επώδυνη ασθένεια που θα την έστελνε νωρίς στο θάνατο, σε ηλικία μόλις 58 ετών. Δέκα χρόνια πέρασαν κιόλας…Στα Άγια των Αγίων η ψυχή της!